Więcej

    Z historii Wilna: Za czasów Olgierda (2)

    Czytaj również...

    Siedmiu zbiegłych franciszkanów tłum pogan złapał u podnóża Góry Zamkowej Fot. Marian Paluszkiewicz

    Panowanie Olgierda dla Litwy i Wilna było pomyślnym i dalszym ciągiem czasów Giedymina. Podzieliwszy się Litwą z Kiejstutem, Olgierd bronił państwo przed Rusią, a Kiejstut przed Krzyżakami.

    Kronikarze piszą, że charakter Olgierd miał silny i stanowczy, człowiek wielkiego rozumu i odwagi, dzięki tym przymiotom zwyciężał zazwyczaj nieprzyjaciół. Poprzez małżeństwo z księżną ruską, do Wilna przybywało coraz więcej chrześcijan obrządku wschodniego, handel z Rusią rozwijał się pomyślnie. Do Wilna przybywali kupcy z Tweru, Pskowa, Nowogrodu licząc na opiekę żony Olgierda i duchownych prawosławnych. Za czasów Olgierda zbudowane zostały cerkwie św. Trójcy na miejscu męczeńskiej śmierci Ioanna, Antonija i Jewstafija (Eustachego) oraz cerkiew św. Mikołaja.
    Panowanie Olgierda w Wilnie, jak podają historycy, było dość tolerancyjne względem chrześcijan prawosławnych i katolików. W jego czasach, jak podają legendy, pojawili się w Wilnie święci męczennicy prawosławni, a także katoliccy franciszkanie. O ich męczeństwie opowiada legenda.

    Na prawym brzegu Wilenki (Wilejki) w Wilnie wznosi się Góra Trzykrzyska, dawniej zwana Łysą lub Krzywą. Na górze stoi pomnik — trzy białe krzyże. Według legendy na Górze Łysej za czasów Olgierda umęczono siedmiu franciszkanów. Czterech strącono do Wilenki (Wilejki), zaś trzy krzyże z ciałami męczenników ustawiono na górze. Treść tej legendy jest następująca.

    Andrzej Gasztołd, pełnomocnik i zastępca wielkiego księcia Olgierda w Wilnie, podczas częstych wypraw księcia pojął za żonę Annę Buczacką, Polkę, katoliczkę i przyjął jej religię, stał się katolikiem. Wtedy uzyskawszy zgodę księcia sprowadził z Polski do Wilna czternastu franciszkanów, wybudował im klasztor na swoich dobrach w okolicy obecnego pałacu prezydenta, kościoła jeszcze nie mieli, lecz w klasztorze jedną izbę zamienili na kaplicę, gdzie odprawiali swoje nabożeństwa. „Z początku, nieobeznani jeszcze z językiem ludu — pisze Kraszewski — z jego zwyczajami, lękliwi mnisi, rzuceni wśród dziczy bałwochwalczej, zdumiewali się tylko jej obyczajom i drżeli ukrywając się na najmniejszą groźbę. Tak blisko rok upłynął i lud oswoił się powoli z ich strojem, z odgłosem dzwonka i śpiewem nieraz wśród cichej nocy, dolatującym do uszu mieszczan. Pozwolono im swobodnie chodzić z katechizmem po mieście i okolicy.

    Mnisi obcując bliżej z mieszkańcami Wilna, uczyli się języka, ośmielali się coraz bardziej, a pewni będąc opieki Gasztołda i widząc, że lud od pogróżek do gwałtów nie porywał się, coraz spokojniejsi byli. Lecz gorliwe nawracanie Litwinów przez franciszkanów, coraz skuteczniej katechizujących wilnian, jątrzyło duchownych pogańskich i ci podżegali lud wileński. Kazania i nawracania publiczne gniewały pogan, skryta zemsta podsycana przez wajdelotów czekała tylko pory dogodnej. Patrzono z pogardą na czarne suknie, wybladłe postem i trudami twarze, wygolone głowy i krzyż, który nosili ze sobą jako symbol wiary, zachęcali, aby mu się kłaniano. Z początku mieszczanie rzucali w mnichów tylko błotem, kamieniami i obelgami. Tak trwało dopóki franciszkanie nie zaczęli coraz skuteczniej nawracać ludzi na chrześcijaństwo.

    I w czasie, gdy Olgierd przebywał na wyprawie w głębi sąsiedniej Rusi, kiedy Gasztołd wyjechał do Tykocina, wówczas Litwini postanowili zemścić się na franciszkanach. Gdy mnisi swoim zwyczajem wyszli z katechizmem na ulice miasta, zostali obrzuceni błotem, kamieniami i obelgami przez dzieci, podjudzane przez starszych. Mnisi wyczuli, że może dojść do tragedii, więc schronili się w budynku klasztoru. Kilku mieszczan, nawróconych na chrześcijan, uprzedziło ich, że będą zaatakowani przez tłum i byłoby lepiej, aby uciekli z miasta. Tłumy ludu wkrótce otoczyły klasztor, natomiast mnisi poleciwszy się Bogu czekali na zbliżającą się śmierć. Tylko siedmiu odważniejszym mnichom udało się zbiec w las ku Górze Zamkowej.

    Tymczasem Litwini wyłamali wrota parkanu, tłum runął na klasztor, zniszczył go i wyciągnął siedmiu pozostałych mnichów, aby się pastwić nad nimi. Skrępowani, zbici, zeszpeceni, w podartych sutannach, skrwawieni i błotem obrzuceni, pociągnięci zostali przed sąd wajdelotów. Ten skazał franciszkanów na śmierć i ścięto ich publicznie na rynku, pośrodku miasta. Po egzekucji tłum pogan udał się na poszukiwanie siedmiu zbiegów, złapali ich ukrytych u podnóża Góry Zamkowej. Wywlekli wszystkich na górę Łysą, tam trzech półżywych ukrzyżowali, czterech zrzucili z góry do Wilenki żegnając ich słowami:

    — Płyńcie tam, skąd żeście przybyli!

    Przez całą noc poganie triumfowali i radowali się, że wytępili czarnych mnichów, którzy im nowego Boga przynieśli.
    Doszły Gasztołda w Tykocinie wieści o losie franciszkanów, powrócił czym prędzej do Wilna, lecz karać złoczyńców sam nie śmiał, nie będąc pewny sądu Olgierda, uwięził sprawców rozruchów i zabójstwa i czekał na księcia. Gdy z wyprawy powrócił Olgierd, Gasztołd wyjaśnił, że mord na franciszkanach może oburzyć sąsiadów chrześcijan. Wysłuchawszy wiernego dworzanina Gasztołda, roztropny Olgierd postanowił srodze ukarać morderców, którzy zostali ścięci na placu przed ratuszem.

    Gasztołd nowych franciszkanów osadził na Piaskach (obecnie ul. Trakų). Franciszkanie założyli tu kościół Najświętszej Maryi Panny Fot. Marian Paluszkiewicz

    Ciała męczenników franciszkanów pochowano ze czcią przez chrześcijan na miejscu, gdzie stał klasztor. Później postawiono słup na pamiątkę i trzy krzyże na Łysej Górze. Gasztołd natomiast nowych franciszkanów sprowadził i osadził ich na Piaskach. Tu założono też kościół Najświętszej Maryi Panny i obszerne nadano im place wokół źródeł Wingrów”. Tyle legenda.

    Natomiast prawda historyczna jest następująca. Dla upamiętnienia rzekomego męczeństwa franciszkanów z czasów Olgierda, późniejsi wileńscy franciszkanie — jak podaje Marceli Kosman — między rokiem 1613 a 1636 wznieśli na Łysej Górze trzy drewniane krzyże. W 1740 r. zmurszałe krzyże zamieniono na nowe, które przetrwały do 1869 r.; gdy te ze starości zawaliły się, władze rosyjskie nie pozwoliły ich odbudować. Dopiero w 1916 r. podczas okupacji niemieckiej, z inicjatywy księdza prałata Kazimierza Michalkiewicza (1886-1940), późniejszego biskupa, zebrano fundusze i postawiono krzyże betonowe wg. projektu Antoniego Wiwulskiego (1877-1919).

    Legenda o męczeństwie franciszkanów nie znalazła potwierdzenia w źródłach historycznych. W 1927 r. wileński historyk Kazimierz Chodynicki (1890-1942) wydał pracę „Legenda o męczeństwie 14 franciszkanów w Wilnie”, w której dowiódł, że zarówno franciszkańscy jak i rzekomi prawosławni męczennicy są postaciami legendarnymi.

    Nowe krzyże są takie same jak pomnik wykonany przez Antoniego Wiwulskiego, tylko bielsze i wyższe o 1,8 m Fot. Marian Paluszkiewicz

    Trzy krzyże Wiwulskiego przetrwały do 30 maja 1950 r., kiedy przez władze komunistyczne Litewskiej SRR zostały wysadzone w powietrze. Część ruin wywieziono, większe fragmenty zakopano. Dopiero w 1989 r. społeczeństwo Litwy postanowiło odbudować krzyże jako pomnik ofiar stalinizmu na Litwie. Odbudowany według projektu architekta Henrikasa Šilgalisa, a wykonany przez rzeźbiarza Stanislovasa Kuzmę, pomnik Trzech Krzyży odsłonięto dnia 14 czerwca 1989 r.; poświęcił go kardynał Vincentas Sladkevičius (1920-2000). Odkopane resztki dawnych krzyży zamurowano w fundamentach. Nowe krzyże są takie same, jak pomnik wykonany przez Antoniego Wiwulskiego, tylko bielsze i o 1,8 m wyższe. Obecnie Góra Trzech Krzyży znajduje się w obrębie parku Górnego (Kalnų Parkas).

    WIĘCEJ NIŻEJ | Reklama na podst. ust. użytkownika.; Dzięki reklamie czytasz nas za darmo

    *

    Po śmierci Olgierda (1377) Krzyżacy w 1377 czy też w 1378 wpadli do Litwy, jak pisze Kraszewski, „w dwunastu tysięcy wojska niszcząc Merecz (Merkine) i okolice Trok. Próbowali zdobyć zamek trocki, lecz po nieudanym ataku zrezygnowali i poszli na Wilno”. Kiejstut w tym czasie starał się o rozejm i zawarcie pokoju, i nawet udało mu się nakłonić Krzyżaków do zawieszenia broni. Jednakże tego samego dnia Niemcy, nie szturmując zamków, podrzucili ogień w mieście, od którego ponad połowę domów drewnianych spłonęła. Pozostały tylko budynki znajdujące się w pobliżu zamków.

    Mimo potęgi Olgierda i sławy, jaką okrył Litwę, Wilno kilka razy zagrożone było przez napady Krzyżaków i wielkiego księcia moskiewskiego Dymitra (1350-1389). W 1362 roku miasto nawiedził głód, umarło wówczas wielu mieszczan.

    Reklama na podst. ust. użytkownika.; Dzięki reklamie czytasz nas za darmo

    Afisze

    Więcej od autora

    Nietypowy pomnik dla wyjątkowej osoby: Schody Czesława Miłosza w Wilnie

    Na lewym brzegu rzeczki Wilenki w pobliżu cerkwi Przeczystej Bogarodzicy (Prieczistienskaja) w XVI-XVII w. stały domy i warsztaty safianników, czyli garbarzy wyrabiających safian, cienką i miękką, wyprawioną garbnikami roślinnymi i barwioną skórę koźlą lub baranią, używaną do oprawiania książek,...

    Władysław Syrokomla w Wilnie i na Borejkowszczyźnie (cz. 3)

    Zapraszamy do pierwszej i drugiej części. „Różne plotki krążyły po mieście — pisał A. H. Kirkor — biegły za Kirkorową, domy zamykały się przed nią i przed Syrokomlą”. Po rozstaniu się z mężem Helena Majewska-Kirkorowa postanowiła wrócić na scenę, ale...

    Władysław Syrokomla w Wilnie i na Borejkowszczyźnie (cz. 2)

    Czytaj więcej: Wileńskie wizyty Władysława Syrokomli (cz. 1) Przyczyna śmierci dzieci i dokładniejsze daty tego tragicznego ciosu nie są znane. Stało się to prawdopodobnie w październiku 1852 r.  w Załuczu, skoro J. I. Kraszewski w liście z 1 listopada 1852...

    Wileńskie wizyty Władysława Syrokomli (cz. 1)

    Naukę rozpoczął w 1833 r. w szkole o.o. dominikanów w Nieświeżu, a zakończył w V klasie szkoły powiatowej w Nowogródku. W latach 1841-1844 pracował jako kancelista w zarządzie dóbr Radziwiłłowskich w Nieświeżu. W tym okresie ujawnił zdolności literackie, debiutował...