Przed 90 laty oszalała Wilia podtopiła Wilno

Pod koniec kwietnia 1931 r. wilnianie, niczym mieszkańcy Wenecji, poruszali się ulicami miasta na łódkach. O wielkiej powodzi przypominają dziś linia i napis – 1931 R. – wyryte na frontowej ścianie Biblioteki Akademii Nauk im. Wróblewskich.

Wielka powódź nawiedziła Wilno równo przed 90 laty. Wilnianie z przerażeniem obserwowali wiosenne „wyczyny” Wilii. Poziom wody u zbiegu trzech ulic – Zygmuntowskiej (Žygimantų), Arsenalskiej (Arsenalo) i Wróblewskiego (Vrublevskio) – sięgał ponad 120 cm.

„Przez powódź uszkodzone zostały transformatory, bezrobotni wypompowują wodę z piwnic domów, zniszczone tory kolejki magistrackiej przy Moście Zwierzynieckim, pogrążony do połowy w wodzie pomnik Adama Mickiewicza stojący na terenach wojskowych nad Wilią, trwa ewakuacja powodzian z zatopionych domów przy ulicach Arsenalskiej, Zygmuntowskiej, Wileńskiej, Mostowej. (…) Zalany Zwierzyniec, wywożą ludzi z posesji na Antokolu.(…)” – podawał „Wileński Dziennik Wojewódzki”.

„Wilia wściekła się, czy co?” – pytali wilnianie, dla których raptem największym problemem stało się znalezienie łódki. Woda zalała Cielętnik i Arsenalską, wlała się na Mostową, w niebezpieczeństwie był Zielony Most, zalało Zwierzyniec.

„Wilia wygląda bardzo niebezpiecznie: nurt jest bardzo wartki, miejscami jest spieniona i piętrzy się na przeszkodach. Mało brakuje do przelania się oszalałej rzeki przez wały” – pisano na łamach warszawskiego tygodnika „Bluszcz”. Pismo to bez przerwy relacjonowało przebieg wydarzeń z podtopionego Wilna.

Czytaj więcej: Album Wilczyńskiego – najsłynniejszy dokument artystyczny prezentujący Wilno

„Na stokach górzystych brzegów saperzy wypychają piaskiem brzuchate worki, Wilia szumi i parska. Zalała wszystkie tartaki i składy drzewa, wtoczyła się do ogrodów, owinęła mokrymi ramionami bezbronne nadbrzeżne domy po same dachy i teraz właśnie niesie na rozhukanych falach chatę bez strzechy, gubiąc po drodze belki i deski. (…) Gdy już woda opadać zaczęła i można było przyjrzeć się nieszczęściu, ludzie łapali się za głowy. A Wilia ustępowała niechętnie i gotowała miastu nowe niespodzianki. Zagroziła Mostowi Zwierzynieckiemu, obrywając kawały brzegu, i zmogła zdyszaną w długiej walce elektrownię. Gdy więc mrok nocny spadł na Wilno, a nie rozbłysły oślepłe nagle lampy – wtedy z wilgotnych ulic i cuchnących zgnilizną, pełnych jeszcze wody suteren wypełzła troska… »Pić tylko przegotowaną wodę!« — ostrzegają białe nalepki z murów miasta…” – tak pisała na łamach warszawskiego tygodnika autorka „powodziowego” reportażu, wilnianka, poetka, pisarka, Eugenia Kobylińska-Masiejewska. Dzięki jej reportażom cała Polska mogła się dowiedzieć o wielkiej powodzi, jaka nawiedziła Wilno i okolice w kwietniu 1931 r.

Straty były ogromne, a największą z nich – zalanie podziemi katedry. Gdy ustąpiły wody, zapadła się posadzka w kaplicy św. Kazimierza i w lewej nawie bocznej. Wszystkie sklepienia, mury oraz dźwigary w portyku popękały. Momentalnie rozpoczęto działania mające na celu ratowanie bazyliki. Wtedy też nastąpiło sensacyjne odkrycie, którym Wilno żyło w ciągu następnych lat: odnaleziono wśród wielu innych szczątki króla Władysława IV, króla Aleksandra Jagiellończyka, królowej Elżbiety i Barbary Radziwiłłówny – dwóch żon Zygmunta Augusta. Mimo opłakanego stanu, katedra została uratowana, wzmocniono podziemia. Remont fundamentów przeprowadził profesor architektury Juliusz Kłos. Wtedy też powstało podziemne mauzoleum grobowców królewskich.
Dziś już nie ma w Wilnie takich kataklizmów.

– Wielkich powodzi nie obserwuje się w Wilnie od roku 1975, kiedy na terenie Białorusi oddano do użytku wilejski zbiornik wodny – mówi w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” Joanna Pumpołowicz, starsza specjalistka Działu obserwacji hydrologicznych Litewskiej Służby Meteorologicznej.

Zalew Wilejski to największy sztuczny staw na Białorusi, który pełni też funkcje zbiornika wodnego.  Jego budowa rozpoczęła się w 1968 r. W 1973 r. Wilia została przegrodzona tamą, zbudowano kanał łączący rzekę Świsłocz i Wilię.

– Wpływ mają też zmiany klimatyczne. Ostatnio z powodu dosyć często nawiedzających Litwę suszy znacznie zmniejszyła się ilość zasobów wodnych. Gleba jest na tyle sucha, że nawet po ostatniej, stosunkowo śnieżnej i mroźnej zimie, woda od topiących śniegów szybko została wchłonięta – zaznacza specjalistka.

Czytaj więcej: Prawdziwe Wilno to nie tylko katedra, lecz także ciemne podwórko gdzieś na zapyziałej ulicy

O wielkiej powodzi przypomina także skromny pomniczek u wylotu ul. Miłosiernej (Išganytojo).  Upamiętnia czyn Polaka, Mieczysława Dordzika, który ceną własnego życia uratował w 1931 r. z wezbranych wód Wilenki żydowskie dziecko. Pomnik z odpowiednim napisem i wizerunkiem Matki Boskiej Ostrobramskiej, który szczęśliwie przetrwał wszystkie okupacje i wojnę, niestety w 1994 r. w niejasnych okolicznościach uległ zniszczeniu. Rok później już był odremontowany.

Podczas nawiedzających Wilno powodzi Wilenka niejednokrotnie występowała z brzegów. W 1931 r., jak podają ówczesne źródła, poziom wody podnosił się 5 cm na godzinę, a wezbrana rzeka podmyła wysoki, 10 m brzeg do tego stopnia, że widoczne były fundamenty domów.