Okulistka Vilija Tolutienė: Oczy to ekran

Niejednokrotnie nawet z rutynowej kontroli ocznej można wyczytać inne choroby, mające pośredni związek z oczami — wskazuje w rozmowie z Brendą Mazur okulistka Vilija Tolutienė z Centrum Rodzinnej Kliniki Diagnostycznej w Wilnie przy ul. Asanavičiutės 20.

Brenda Mazur: Mówi się: oczy to zwierciadło duszy. I to prawda, a nawet więcej — bo mogą być zwierciadłem także ciała… 

Vilija Tolutienė: Oczy to swoisty ekran, z którego można wyczytać ślady wielu dolegliwości i chorób różnych narządów, pozornie niezwiązanych z oczami.  Zajmuje się tym dziedzina medycyny alternatywnej zwana irydologią — irydolog ocenia stan zdrowia człowieka na podstawie wyglądu tęczówki. Na powierzchni tęczówki można zauważyć wszelkie plamy, zatoki, linie oraz inne znaki, które wskazywać mogą na słabość narządową lub toczący się już proces chorobowy.

Ale i doświadczony okulista może zdiagnozować wiele chorób na podstawie badania oka. Badanie to jest szczególnie przydatne w diagnostyce tych chorób, które przebiegają bezobjawowo, a ich obecność można wykryć właśnie dzięki szczegółowej analizie dna oka.

Spoglądając w nasze oczy, okulista jest w stanie rozpoznać takie schorzenia ogólnoustrojowe, jak: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroby wątroby czy choroby tarczycy. Oczy wskazać mogą podwyższony cholesterol, a nawet niektóre przypadki nowotworów.

Oczy zdradzą problemy z ciśnieniem…

Nadciśnienie tętnicze może być przyczyną wielu zmian w obrębie narządu wzroku.  W przebiegu nadciśnienia tętniczego na dnie oka są zauważalne zwężone tętniczki, poszerzone kręte żyłki, wysięki i wybroczynki. Najczęściej zmiany te obejmują dno oka i nazywamy je retinopatią nadciśnieniową. Oglądając dno oka, okulista jest w stanie określić stopień zaawansowania nadciśnienia tętniczego. 

W przebiegu retinopatii nadciśnieniowej dochodzi bowiem do zwężenia i stwardnienia tętniczek, co z kolei wywołuje objawy ucisku tętniczo-żylnego na ich skrzyżowaniach. Jeśli uszkodzeniu ulegnie siatkówka, powstaną wybroczyny i wysięki, będące efektem gromadzących się w niej lipidów. Z kolei w bardzo zaawansowanym stadium może dojść nawet do obrzęku tarczy nerwu wzrokowego.

Zmiany dotyczące wyłącznie naczyń krwionośnych zwykle nie powodują pogorszenia widzenia, natomiast przerwanie ciągłości naczyń w siatkówce z krwotoczkami i obrzękiem, zwłaszcza jeśli dochodzi do nich w najważniejszym dla widzenia obszarze siatkówki, jakim jest plamka, prowadzi do upośledzenia ostrości widzenia, wyginania się obserwowanych linii prostych i ubytków w polu widzenia. Na szczęście w dzisiejszych czasach, gdy leczenie nadciśnienia tętniczego stało się standardem, rzadko spotyka się pacjentów z tak zaawansowanymi zmianami. 

W dłuższej perspektywie większe znaczenie dla jakości widzenia mają powikłania nadciśnienia tętniczego, do których należy zakrzep żyły środkowej siatkówki, zator tętnicy środkowej siatkówki, przednia niedokrwienna neuropatia nerwu wzrokowego czy nasilenie znacznie bardziej niebezpiecznej dla oka retinopatii cukrzycowej. Powikłania te bowiem powodują często trwałe i niemożliwe do wyleczenia upośledzenie wzroku.

Najważniejszym sposobem zapobiegania retinopatii nadciśnieniowej i innym powikłaniom nadciśnienia tętniczego w oku jest konsekwentne leczenie samego nadciśnienia.

Jakie zmiany w oczach mogą świadczyć o cukrzycy?

Jednym z najcięższych powikłań cukrzycy jest tzw. retinopatia cukrzycowa charakteryzująca się szeregiem zmian. Zazwyczaj obrazowo staram się wytłumaczyć swoim pacjentom, iż podwyższony poziom glukozy działa na drobne naczynia, a te zlokalizowane są w oczach, mózgu, kłębuszkach nerkowych. Przy cukrzycy pojawia się osłabienie ścianek naczyń, pojawiają się nieszczelności. A to prowadzi do przechodzenia poza światło naczyń krwi, płynów i innych substancji, które odkładają się w siatkówce, niszcząc ją. Co okulista może dostrzec w oku cukrzyka? Po pierwsze mikrotętniaki, czyli poszerzone drobne naczynia siatkówki.

Po drugie wysięki, powstałe w wyniku magazynowania się lipidów. Ponadto w retinopatii cukrzycowej obserwuje się również krwotoczki, czyli wypływy niewielkiej ilości krwi oraz obrzęki. Postępująca retinopatia cukrzycowa prowadzi do powolnej utraty ostrości wzroku, a w zaawansowanych przypadkach nawet do całkowitej utraty zdolności widzenia. Ze statystyk wynika, że bardziej narażone na retinopatię cukrzycową są osoby, u których cukrzyca została rozpoznana w młodym wieku. A u osób z cukrzycą typu 2. retinopatia rozwija się dość szybko – w ciągu 3 lat od rozpoznania choroby.

Wszelkie wahania poziomu cukru we krwi mają bardzo niekorzystny wpływ na mikrokrążenie siatkówki i mogą sprzyjać szybszemu postępowi retinopatii. Dlatego ważną rolę w jej zapobieganiu odgrywa systematyczna kontrola glikemii i leczenie samej cukrzycy.

Czytaj więcej: Ekspert o zdrowym uśmiechu. „Nie wszystko co jest na rynku jest bezpieczne”

Choroby tarczycy – one też mogą być widoczne w oczach!

Zaburzenia czynności gruczołów dokrewnych skutkują różnymi objawami ocznymi. Najistotniejsze są te wywołane zaburzeniami czynności tarczycy: jej niedoczynnością lub chorobą Gravesa-Basedowa.  Jest to schorzenie, w którego przebiegu dochodzi do wzrostu ciśnienia śródgałkowego i włóknienia pozagałkowego. Zmiany przybierają postać nacieków limfocytarnych, z gromadzeniem się mukopolisacharydów. Chory odczuwa ból gałki ocznej i skarży się na suchość oka. Badanie okulistyczne wykazuje także pogorszenie ostrości widzenia. Powieki i spojówki chorego często są wyraźnie zaczerwienione i spuchnięte. Gałka oczna ma ograniczoną ruchomość we wszystkich kierunkach.

Chory nie może swobodnie spoglądać w górę, w dół czy na boki. Typowy dla niedoczynności tarczycy w przebiegu choroby Gravesa-Basedowa jest też jednostronny lub obustronny wytrzeszcz oczu.
U 5-10% osób cierpiących na Gravesa-Basedowa dochodzi do rozwoju ciężkiej naciekowej oftalmopatii, zagrażającej utratą wzroku, która może objawiać się właśnie wytrzeszczem (przesunięciem do przodu gałki ocznej) z towarzyszącym uszkodzeniem rogówki albo pogorszeniem widzenia spowodowanym uszkodzeniem nerwu wzrokowego. To powikłanie dotyczy 3-5% chorych na chorobę Gravesa-Basedowa i objawia się m.in. spadkiem ostrości wzroku oraz bledszym widzeniem kolorów.

Chorobie tej przypisuje się pochodzenie genetyczne, jak i środowiskowe: np. nadmierne spożycie jodu, infekcje wirusowe czy bakteryjne, urazy psychiczne.

Czytaj więcej: Z lekarzem o prostacie. „Trzeba podejść po męsku”

Mówi się, że zażółcenie białek ocznych to znak, iż wątroba niedomaga.

Nasz organizm jest skonstruowany w taki sposób, że wiele chorób wątroby daje objawy zauważalne już na pierwszy rzut oka i to dosłownie. Jednym z najważniejszych objawów żółtaczki jest np. żółte zabarwienie skóry oraz białek oczu. Żółte białka oczu są łatwiej i szybciej zauważane niż zażółcenie skóry. Nagromadzenie ciemnego barwnika w skórze może przez pewien czas maskować żółtaczkę, żółte oczy już nie. Zażółcenie białek oka ma związek z podwyższonym poziomem bilirubiny we krwi – żółtego barwnika będącego końcowym produktem przemian hemoglobiny. Taki objaw może wskazywać na wiele schorzeń – świadczyć o nadmiernym rozpadzie czerwonych krwinek albo o jakiejś chorobie wątroby, np. wirusowym zapaleniu wątroby.  Żółte zabarwienie oczu jest również jednym z objawów zespołu Gilberta, łagodnej choroby metabolicznej, w której na skutek mutacji w jednym z genów bilirubina nie zostaje wydalona z organizmu, lecz zaczyna się w nim gromadzić. U noworodków zespół Gilberta objawia się przedłużającą się żółtaczką, u dorosłych okresowym zażółceniem skóry i gałek ocznych.

W oczach widać też podwyższony cholesterol!

To pokazują żółte grudki na powiekach czy biała obwódka wokół tęczówek. Te grudki to tzw. kępki żółte (inaczej żółtaki). Powstają one na skutek gromadzącego się pod skórą nadmiaru cholesterolu. Kępki żółte mogą mieć rozmaite kształty i rozmiary. Mogą być twarde, miękkie, zupełnie płaskie albo nieco uwypuklone, występować w pojedynkę albo w większych skupiskach. Czynnikiem sprzyjającym powstawaniu kępek żółtych jest wysoki poziom cholesterolu całkowitego lub wysokie stężenie trójglicerydów. Obecność charakterystycznych, żółtawych grudek na powiekach nie zawsze wynika jednak z wysokiego poziomu cholesterolu. Możemy je zobaczyć również u osób z chorobami wątroby, nerek, cukrzycą czy miażdżycą.

Kępki żółte usuwa się operacyjnie. Zabieg przeprowadzany jest w znieczuleniu miejscowym, trwa kilka minut i nie pozostawia praktycznie żadnych blizn. Operacja często nie rozwiązuje jednak problemu raz na zawsze. Jeśli chory nie zacznie brać leków i nie zmieni nawyków żywieniowych, by obniżyć cholesterol do prawidłowego poziomu, kępki żółte mogą tworzyć się na nowo.

Tak więc, jak widać, z oczu można wyczytać bardzo wiele. Nie tylko nasze emocje i nastroje, ale również choroby, z którymi boryka się organizm.