Ita Maria Kozakiewicz, urodzona w 1955 r. w Rydze w rodzinie potomków powstańców styczniowych, była z wykształcenia filologiem, absolwentką Państwowego Uniwersytetu Łotewskiego w Rydze, gdzie jeszcze w czasie studiów zaangażowała się w działalność polskiej mniejszości, wówczas nieformalną ze względu na okupację sowiecką.
Po studiach podjęła pracę wydawniczą, dziennikarską, przekładała na język łotewski literaturę francuską i polską. Była poliglotką, oprócz języków ojczystych – polskiego i łotewskiego – znała także francuski, hiszpański, niemiecki, białoruski, ukraiński, gruziński i łotewski.
Niepodległość Łotwy dziś, tutaj i teraz
Była jedną z pierwszych osób, które zaangażowały się w działalność Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Polaków na Łotwie, założonego w listopadzie 1988 r., by rok później stać się jego prezesem. W roku 1990 brała udział w odrodzeniu Związku Polaków na Łotwie i jego jakubowskiego oddziału, stanęła też na czele związku.
Niespożyta energia w działalności społecznej, charyzma i znajomość języków sprawiły, że stanęła także na czele Związku Stowarzyszeń Narodowo-Kulturalnych Łotwy, zrzeszającego mniejszości narodowe.
W wyborach do Rady Najwyższej Łotewskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej, odbywających się 18 marca 1990 r., Ita Kozakiewicz została wybrana z okręgu wyborczego nr 129 w Jēkabpils z listy Łotewskiego Frontu Ludowego, z którym związana była od 1988 r. Została przewodniczącą parlamentarnej Komisji Praw Człowieka i Spraw Narodowościowych, zajmowała się sprawami mniejszości narodowych, które za jej sprawą opowiedziały się wszystkie za łotewską niepodległością.
W dniu 4 maja 1990 r., gdy doszło do głosowania nad łotewską niepodległością, Ita Kozakiewicz zabrała głos. Gdy weszła na mównicę, zapadła absolutna cisza, wszyscy posłowie słuchali jej każdego słowa. Podkreślała w swoim przemówieniu, że niepodległość Łotwy jest nie tylko oczekiwaniem większości mieszkańców, ale także historyczną koniecznością i obowiązkiem, by ją ogłosić „dziś, tutaj i teraz”.
Po głosowaniu za przyjęciem Deklaracji Niepodległości 4 maja 1990 r. wychodzący z parlamentu posłowie są oklaskiwani przez obywateli, otrzymują kwiaty. Ita Kozakiewicz ogromny pęk otrzymanych kwiatów składa u stóp pomnika Wolności.
Czytaj więcej: Dodatek specjalny „Łotwa – Polska, wspólna walka o wolność 1920-2010”
Tragiczna i niewyjaśniona śmierć
Gdy w czerwcu 1990 r. ruszył plebiscyt do tytułu „Kobieta Łotwy”, zwycięstwo w nim Ity Kozakiewicz wydawało się przesądzone. Inna z nominowanych osób, redaktor naczelna gazety Ludowego Frontu Łotwy „Atmoda” Elita Veidemane, powiedziała wówczas o Icie Kozakiewicz: „To może być tylko ona. Takich plebiscytów więcej nie trzeba organizować. Ita jest jedyna”. Tak się właśnie stało – Ita Kozakiewicz jest jedyną w historii zdobywczynią tytułu „Kobieta Łotwy”, jako żyjący w pamięci ludzkiej obraz niesplamionych ideałów odrodzenia, uczciwej polityki i pracy na rzecz wspólnego dobra.
„Łotwa nie odzyskała jeszcze niepodległości, a Ita była już pierwszym dyplomatą między Łotwą i Polską” – tak wspomniała Itę Kozakiewicz łotewska europoseł Sandra Kalniete. Nawiązywała nie tylko kontakty z Polską, ale także Polonią, w tym rodakami rozrzuconymi po terenach znajdujących się pod sowiecką rosyjską okupacją, również na Litwie.
Wspólny wyjazd rodaków do Rzymu w końcu października 1990 r. okazuje się być dla Ity Kozakiewicz ostatnim – 28 października zginęła w niejasnych okolicznościach w Morzu Tyrreńskim. Przyjechało po nią pogotowie, później w karetce stwierdzono jej śmierć. Ita Kozakiewicz miała wówczas zaledwie 35 lat, była wysportowana, a wszyscy, którzy ją znali, wspominali: była dobrą pływaczką.
Rosyjska ambasada naciskała na policję, żeby nie prowadzić dochodzenia w sprawie przyczyn śmierci, która zostaje zakwalifikowana jako „nieszczęśliwy wypadek”, są też rozsiewane plotki mające postawić zmarłą w złym świetle, zwłaszcza w środowiskach polonijnych. Nie udaje się to, w obronę dobrego imienia Ity Kozakiewicz angażuje się Danuta Zofia Nemling, prezes Związku Polaków w Austrii „Strzecha”.
Imię Ity Kozakiewicz nosi Państwowa Szkoła Polska w Rydze, a także Związek Stowarzyszeń Narodowo-Kulturalnych Łotwy. Była prezydent Łotwy Vaira Vīķe-Freiberga nazwała ją symbolem wolności i niezależności Łotwy.
Czytaj więcej: Pamięci Ity Kozakiewicz
Uroczystość odsłonięcia pomnika
Inicjatorką postawienia w Jēkabpils pomnika Ity Marii Kozakiewicz jest Katarzyna Gracholska-Krukowska. Odsłonięcie pomnika odbyło się w obecności wicemarszałek Sejmu RP Małgorzaty Gosiewskiej, sekretarz parlamentarnej MSZ Łotwy Gundy Reire, wicemarszałka Saeimy Jānisa Grasbergsa, przedstawicieli Związku Polaków na Łotwie, w tym prezesa Ryszarda Stankiewicza, działaczy społecznych, władz miasta Jēkabpils oraz osób, również z Litwy, dla których ważne jest dziedzictwo Ity Kozakiewicz. Pomnik stanął na skwerze naprzeciw ul. Rīgas 114. Autorem pomnika jest Romuald Gibowski z Dyneburga.
[jeden duży podpis do bloku zdjęć]
Odsłonięcie pomnika Ity Kozakiewicz w Jakubowie (Jēkabpils) odbyło się w obecności wicemarszałek Sejmu RP Małgorzaty Gosiewskiej, sekretarz parlamentarnej MSZ Łotwy Gundy Reire, wicemarszałka Saeimy Jānisa Grasbergsa, przedstawicieli Związku Polaków na Łotwie, w tym prezesa Ryszarda Stankiewicza, działaczy społecznych, władz miasta Jēkabpils oraz osób, również z Litwy, dla których ważne jest dziedzictwo Ity. Pomnik stanął na skwerze naprzeciw ul. Rīgas 114.
Czytaj więcej: Chcemy przywracać pamięć o ofiarach totalitaryzmów
Fot. Facebook, Rajmund Klonowski
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 50(146) 17-23/12/2022