W ostatnich latach do jednostek Służby Zatrudnienia nie wpływały prawie żadne skargi dotyczące dyskryminacji. Był jeden przypadek, kiedy po tym, jak jeden z klientów służby otrzymał odpowiednią ofertę pracy i mógł ubiegać się o stanowisko, okazało się, że pracodawca nie zatrudnił go, ponieważ był za stary (pracodawca szukał młodszego pracownika). Tymczasem po zbadaniu tej sprawy okazało się, że klient sam nie chciał pracować – opowiada w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” Milda Jankauskienė, rzeczniczka prasowa Służby Zatrudnienia (Užimtumo tarnyba).
Pracodawca się waha
W większości przypadków, gdy osoby poszukujące pracy skarżą się na to, że pracodawca nie zatrudnia ich ze względu na wiek, na jaw wychodzą zupełnie inne powody niezatrudnienia. Głównym z nich jest to, że osoby poszukujące pracy nie chcą pracować i nie są zmotywowane. Niektórzy klienci Służby Zatrudnienia w wieku od 50 do 60 lat z góry zakładają, że nie zostaną zatrudnieni, ponieważ pracodawcy wolą młodszych pracowników.
– Jeśli chodzi o starszych pracowników, pracodawcy są podzieleni. Często mówi się, że starsi pracownicy mają większe doświadczenie, kompetencje i umiejętności. Jednak na Litwie starsi pracownicy uskarżają się na więcej problemów zdrowotnych, które utrudniają im wykonywanie niektórych prac. Są mniej elastyczni w kwestii systemu zmianowego i trudniej im dostosować się do procesów modernizacji – zaznacza nasza rozmówczyni.
Prawie 40 proc. klientów Służby Zatrudnienia to osoby powyżej 50. roku życia. W I–III kwartale 2023 r. zarejestrowanych było 56,1 tys. osób bezrobotnych w wieku powyżej 50 lat, o 7,6 proc. mniej niż w tym samym okresie rok wcześniej, ale o 16,6 proc. więcej niż dwa lata wcześniej (I–III kwartał 2021 r.).
Z monitoringu prowadzonego przez Służbę Zatrudnienia wynika, że prawie połowa (43,8 proc.) bezrobotnych w wieku 50+ poszukiwała pracy niewymagającej kwalifikacji. 12,4 proc. było zainteresowanych pracą w charakterze pracownika usług lub sprzedawcy, 17,5 proc. w charakterze specjalisty, technika lub pracownika biurowego, a 2,9 proc. – w charakterze kierownika.
Wśród osób poszukujących pracy zawodowej najbardziej pożądane były stanowiska administratora, kierownika sprzedaży, asystenta pracownika socjalnego i księgowego.
– W grupie pracowników usług najwięcej osób zarejestrowało się jako sprzedawcy, ochroniarze, pielęgniarki i asystenci w przedszkolach. W grupie robotników wykwalifikowanych i operatorów najbardziej poszukiwane zawody wśród bezrobotnych w wieku 50+ to: kierowca samochodu, kierowca ciągnika, pracownik budowlany zajmujący się wykończeniami, kierowca dyspozytor, kotlarz. Wśród niewykwalifikowanych osób poszukujących pracy najpopularniejsze zawody to: pracownik pomocniczy, sprzątaczka, niewykwalifikowany pracownik dorywczy, niewykwalifikowany pracownik produkcji, dozorca i stróż – wylicza Milda Jankauskienė.
Czytaj więcej: Przejść na wcześniejszą emeryturę…
Kwalifikacje nie zawsze przekonują pracodawcę
W I–III kwartale 2023 r. zatrudnienie znalazło 78,5 tys. osób 50+. 40 tys. osób w wieku 50+ podjęło pracę, a 32,3 tys. rozpoczęło samozatrudnienie na podstawie zezwolenia na prowadzenie działalności gospodarczej. 5,6 tys. osób w wieku 50+ rozpoczęło udział w działaniach aktywnej polityki rynku pracy (ALMP) ułatwiających powrót na rynek pracy, 1,1 tys. w programach wspierających zatrudnienie.
Najwięcej osób zatrudnionych było w przetwórstwie przemysłowym (4,4 tys.), handlu (3,9 tys.), administracji i usługach (w tym sprzątanie) (3,7 tys.) oraz budownictwie (3,6 tys.). Połowa (51,3 proc.) pracowników rozpoczęła pracę w zawodach wymagających średnich kwalifikacji, jedna siódma (14,0 proc.) w zawodach wymagających wysokich kwalifikacji, a jedna trzecia (34,7 proc.) w zawodach niewymagających kwalifikacji.
Kobiety były zatrudniane głównie jako: sprzątaczki, asystentki sprzedawców, kucharki, opiekunki osobiste i asystentki nauczycieli, podczas gdy mężczyźni byli zatrudniani jako: kierowcy ciężarówek, pracownicy budowlani, ochroniarze, ładowacze i robotnicy niewykwalifikowani.
Tymczasem Biuro Kontrolera ds. Równych Możliwości poinformowało „Kurier Wileński”, że dość często otrzymuje skargi i zapytania dotyczące dyskryminacji ze względu na wiek. Na przykład w 2022 r. były 124 skargi (statystyki za 2023 r. nie zostały jeszcze opracowane, a najnowsze dane zostaną opublikowane w połowie marca).
„Dyskryminację lub molestowanie ze względu na wiek należy zgłaszać Kontrolerowi ds. Równych Możliwości. Można to zrobić na następujące sposoby: skonsultować się z prawnikami z Biura Kontrolera ds. Równych Możliwości pod adresem lygybe@lygybe.lt lub telefonicznie +370 5 205 0640; złożyć skargę – wypełnić internetowy formularz skargi lub wysłać skargę pocztą elektroniczną (informacje: lygybe.lt); wysłać papierowy formularz skargi pocztą na adres: ul. S. Konarskio 35, 03123, Wilno. W żadnym wypadku nie można tego lekceważyć” – zapewniono nas w biurze kontrolera.
| Fot. Marian Paluszkiewicz
Zdrowie pracownika pod lupą
Według badania opinii publicznej zleconego przez Kontrolera ds. Równych Możliwości wiek jest nadal uważany za ważne kryterium w społeczeństwie przy poszukiwaniu pracy, niezależnie od osobistych kompetencji i umiejętności danej osoby. Według badania 21 proc. respondentów w wieku 50–59 lat i 19 proc. respondentów w wieku 60–69 lat stwierdziło, że doświadczyło dyskryminacji ze względu na wiek w stosunkach pracy.
Dyskryminacja może mieć miejsce na różnych etapach stosunku pracy: w ogłoszeniach o pracę, opisach stanowisk, rozmowach kwalifikacyjnych, obliczaniu wynagrodzenia, awansach i możliwościach szkoleniowych, a także przy rozwiązaniu stosunku pracy.
Renata Vanagėlienė, prawniczka w Biurze Kontrolera ds. Równych Możliwości, podaje kilka przykładów z praktyki, które mogą pomóc w identyfikacji dyskryminacji. – Dyskryminacja osób starszych jest często ukryta za zestawem uwag, które mogą wydawać się prawdziwymi obawami ze strony pracodawców. Osoby, które się z nami kontaktują, mówią, że słyszą od pracodawców zwroty, takie jak: „Nadszedł czas, abyś zajął się wnukami” lub „Wyprawa samolotem w podróż służbową będzie dla ciebie zbyt trudna” – mówi Vanagėlienė. – Ponadto jeśli starszy pracownik często korzysta ze zwolnień lekarskich, oferuje mu się spokojniejszą pracę lub przeniesienie na inne stanowisko, które często jest niżej opłacane.
Prawniczka dodaje, że osoby zbliżające się do wieku emerytalnego mają trudności ze znalezieniem pracy, ponieważ w ogłoszeniach o pracę często podawany jest wiek kandydatów. Wymówką jest to, że osoba pracująca w sektorze usług powinna wyglądać młodo i reprezentacyjnie, tymczasem osoby starsze nie są zbyt produktywne lub wolniej przyswajają informacje.
Biuro Kontrolera ds. Równych Możliwości otrzymało skargę, że litewska firma poszukująca nowego kierowcy zapytała w kwestionariuszu o wiek kandydata. Przedstawiciele firmy tłumaczyli się oni, że osoby starsze mają rodziny i zbyt trudno byłoby im dojeżdżać do pracy na terenie całej Litwy, więc oferowano im pracę tylko w Wilnie.
Dyskryminacja istnieje również w sektorze edukacji. Biuro Kontrolera ds. Równych Możliwości musiało doradzać wielu nauczycielom, których etaty zostały zredukowane. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest ich zdaniem starszy wiek.
Nawet młodzi bywają dyskryminowani
Według reprezentatywnego badania przeprowadzonego we wrześniu 2023 r. 24 proc. populacji kraju uważa, że dyskryminacja osób starszych jest bardzo powszechna na Litwie, podczas gdy 51 proc. uważa, że jest ona dość powszechna. Na pytanie, czy respondenci doświadczyli dyskryminacji ze względu na wiek w miejscu pracy lub podczas poszukiwania pracy w ciągu ostatnich dwóch lat, odpowiedź była związana z wiekiem respondentów. 6 proc. osób w wieku poniżej 29 lat czuło się dyskryminowanych, a 9 proc. stwierdziło, że było świadkami dyskryminacji. Respondenci po sześćdziesiątce trzykrotnie częściej uważają, że doświadczyli takich naruszeń równości szans. W grupie wiekowej 50–59 lat 21 proc. respondentów stwierdziło, że doświadczyło dyskryminacji ze względu na wiek i taki sam odsetek stwierdził, że był jej świadkiem. Respondenci w wieku 30–39 lat czuli się najmniej dyskryminowani w stosunkach pracy. Dotyczyło to 2 proc. respondentów.
Badanie ujawniło również wyższy poziom dyskryminacji osób w wieku 70 lat i starszych w obszarze opieki zdrowotnej. Prawie jedna czwarta, 24 proc., respondentów w tej grupie stwierdziła, że doświadczyła takiej dyskryminacji (9,4 proc. całej populacji Litwy stwierdziło, że spotkało się z taką dyskryminacją). Warto również zauważyć, że 21 proc. osób w wieku 50–59 lat stwierdziło, że było świadkami dyskryminacji w opiece zdrowotnej.
Czytaj więcej: Brigida Bacienė: „Prawo Pracy pomaga unikać konfliktów”
Inwestycja w pracownika
Zdecydowana większość mieszkańców Litwy byłaby zadowolona, gdyby współpracownikiem, z którym mają codzienny kontakt, była osoba znacznie starsza. Stwierdziło tak 69 proc. respondentów. 23 proc. nie czułoby się ani zadowolonych, ani niezadowolonych. Dane te pokazują, że 9 na 10 osób w kraju albo ma pozytywny pogląd na starszych kolegów, albo w ogóle nie bierze pod uwagę wieku. Dane Eurobarometru pokazują również, że wiek współpracowników nie jest postrzegany jako coś negatywnego.
Mieszkańcy Litwy mają również pozytywny pogląd na wkład wnoszony przez osoby w wieku 55 lat i starsze. 62 proc. respondentów uważa, że osoby te wnoszą znaczący wkład w społeczeństwo jako pracownicy (mniej niż 2proc. uważa, że ich wkład jest niewielki).
Rozważając, czy wiek może mieć negatywny wpływ na rynek pracy, respondenci dostrzegają jednak pewne zagrożenia. Na przykład na pytanie, czy wiek kandydata może być uznany za wadę w rekrutacji, jeśli zostanie on uznany za zbyt młodego lub zbyt starego, 60 proc. odpowiedziało „tak/prawdopodobnie tak” (warunek pytania: wybór jest dokonywany między dwiema osobami o takich samych kompetencjach).
Analiza nastawienia ludzi pokazuje, że osoby starsze mogą czuć się niestabilnie i niepewnie na rynku pracy. Respondenci zostali zapytani o to, w jakim stopniu różne powody mogą być ważne dla pracowników w wieku 55 lat i starszych, aby zaprzestać pracy. 46 proc. respondentów uważa, że „dość/bardzo” ważnym powodem zaprzestania pracy jest to, że miejsce pracy nie jest dostosowane do tej grupy pracowników. 67 proc. respondentów wskazuje, że „dość/bardzo” ważnym powodem zaprzestania pracy jest rosnące prawdopodobieństwo, że pracodawca będzie niechętnie inwestował w szkolenie umiejętności lub kwalifikacji zawodowych osób starszych. 56 proc. respondentów uważa, że fakt, iż starsi pracownicy nie są pozytywnie postrzegani przez pracodawców, może być „częściowo/bardzo” ważny.
Kontroler ds. równych możliwości Birutė Sabatauskaitė podkreśla, że pracodawcy powinni wziąć pod uwagę wyniki tych badań. – Kierownictwo i specjaliści ds. zasobów ludzkich w firmach i instytucjach powinni podsumować wewnętrzny klimat w miejscu pracy i podjąć działania w celu zapewnienia, że środowisko organizacyjne jest pełne szacunku i integruje osoby w różnym wieku oraz jest wrażliwe na doświadczenia osób starszych. Ważne jest, aby każdy mógł rozwijać swoje umiejętności i czuć się docenianym w pracy – mówiła niedawno w wywiadzie.
Reprezentatywne badanie litewskiej populacji zostało przeprowadzone przez Centrum Badania Opinii Publicznej i Rynku „Vilmorus” na zlecenie Biura Kontrolera ds. Równych Możliwości. W badaniu wzięło udział ponad 1000 respondentów z 25 miast i ok. 40 wsi. Badanie odbyło się w dniach 14–23 września 2023 r.
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 04 (11) 27/01-02/02/2024