Projekt nie został jeszcze zarejestrowany
Na stronie rządu można już znaleźć listę projektów aktów prawnych zaproponowanych przez rząd RL do rozpatrzenia w sejmie podczas VIII wiosennej sesji. Wśród kilku projektów aktów prawnych zgłoszonych przez minister sprawiedliwości Ewelinę Dobrowolską znalazł się również projekt Ustawy o mniejszościach narodowych. Jako istotne zmiany zaproponowane w projekcie ustawy zostały wskazane: zdefiniowanie pojęć mniejszości narodowych i wspólnot narodowych oraz określenie warunków i gwarancji reprezentacji i udziału wspólnot etnicznych w życiu publicznym w interesie bezpieczeństwa narodowego.
— Proponowany projekt jest ważnym krokiem w kierunku zapewnienia równych praw dla wszystkich grup etnicznych i kulturowych na Litwie. Od długiego czasu brakowało przejrzystej regulacji prawnej dotyczącej mniejszości narodowych, co stawiało wiele osób w niekorzystnej sytuacji. Nowa ustawa miałaby na celu zmianę tego stanu rzeczy i gwarantowałaby ochronę praw mniejszości narodowych oraz ich udział w życiu społecznym i politycznym — ocenia Agata Palińska, prawniczka, administratorka Europejskiej Fundacji Praw Człowieka (EFHR).
Brak woli politycznej
Warto podkreślić, że projekt ustawy na razie nie jest zarejestrowany i nie jest ogólnodostępny. Posłanka Rita Tamašunienė ocenia dalszą pracę nad uchwaleniem ustawy sceptycznie.
— W każdej sesji wiosennej czy jesiennej, a jestem w sejmie już od 12 lat, w programie pracy Sejmu pojawiają się projekty Ustawy o mniejszościach narodowych. To, że projekt ustawy znalazł się w programie sesji wiosennej, wcale nie oznacza, że będziemy nad tym pracować, że odbędzie się dyskusja w komitecie lub że projekt znajdzie się na porządku dziennym na plenarnych posiedzeniach. Tak, minister obiecuje ustawę od pierwszego dnia kadencji i czekamy na nią każdej wiosny. Równolegle również my składamy projekty, tylko zawsze brakuje dobrej woli politycznej, by projekt znalazł się na posiedzeniu plenarnym — wskazuje Rita Tamašunienė.
Dla przyjęcia ustawy potrzebna większość…
Podkreśla, że dla przyjęcia ustawy decydująca jest zgoda ze strony rządzących, tej zaś brakuje.
— Ciągle tylko się mówi o tej ustawie, ale brakuje dobrej woli ze strony przede wszystkim kierownictwa partii rządzących, konserwatystów i liberałów, by ta ustawa została przyjęta. Nie mówi o niej ani premier Šimonytė, ani przewodnicząca Sejmu Čmilytė-Nielsen, ani minister Armonaitė. Liberałowie nigdy rzekomo nie byli przeciwko przyjęciu ustawy, ale gdy przychodzi do głosowania, to część liberałów opuszcza salę albo powstrzymuje się od głosu — zwraca uwagę Rita Tamašunienė.
— Ponadto czekają nas w tym roku wybory. Jak wiemy, litewskie władze pod koniec kadencji takich ustaw nie rozpatrują, bo to wywołuje wielkie oburzenie i nacjonalistyczne nastroje oraz powoduje, że racjonalnie do tego dokumentu nie możemy podejść — dodaje posłanka.
Potrzebna jest pełnia praw
Społeczność polska na Litwie od dawna oczekuje na ustawę, która dawałaby mniejszości polskiej na Litwie pełnię praw, jednak na razie na Litwie brak woli politycznej, by ten dokument został przyjęty. Poprzednia Ustawa o mniejszościach narodowych została przyjęta jeszcze w 1989 r., wygasła ona jednak z dniem 1 stycznia 2010 r.
— Obecnie na Litwie nie ma żadnej ustawy regulującej prawa osób należących do mniejszości narodowych oraz obowiązki państwa w zakresie tworzenia warunków do zachowania i promowania tradycji, tożsamości kulturowej, językowej i religijnej mniejszości narodowych — wskazuje Agata Palińska.
Europejska Fundacja Praw Człowieka (EFHR) często zwracała uwagę na konieczność przyjęcia ustawy o mniejszościach narodowych oraz informowała o tym, z jakimi problemami borykają się mniejszości narodowe na Litwie. Jedną z najważniejszych kwestii dla mniejszości polskiej na Litwie jest obecnie zachowanie oświaty w języku ojczystym.
Stanowisko Europejskiej Fundacji Praw Człowieka: Jedno nie może być kosztem drugiego
EFHR wyraziła swoje stanowisko wobec ostatnich pomysłów resortu oświaty, jak nauczanie w szkołach mniejszości narodowych takich przedmiotów jak historia, geografia i wychowanie obywatelskie w języku litewskim czy zwiększanie liczby godzin z języka litewskiego w szkołach mniejszości narodowych (bez wskazania, kosztem jakich innych przedmiotów ma odbywać się zwiększanie).
„Należałoby to potraktować jako swoistą stygmatyzację części społeczeństwa poprzez naruszenie jej dobra społecznego oraz uniemożliwienie nauki w języku ojczystym. Państwo ma obowiązek troski o dobro wspólne, co obejmuje działania na rzecz zabezpieczenia i ochrony warunków życia społecznego, w tym realizację wolności i praw człowieka oraz obywatela bez względu na jego narodowość i język, w którym się porozumiewa” — wyraziła swoje stanowisko EFHR.
EFHR interweniowała również w sprawie zachowania szkół polskich w rejonie trockim: Gimnazjum im. Longina Komołowskiego w Połukniu oraz Szkoły Podstawowej im. Andrzeja Stelmachowskiego w Starych Trokach. Od czerwca ubiegłego roku w tej sprawie EFHR jest zaangażowana w pomoc prawną i reprezentuje Wspólnotę Mieszkańców Połuknia „Dienmedis” przed sądem. Sprawa jest w toku.
„Zgodnie z obowiązującym prawem międzynarodowym, w tym z ratyfikowaną w 2000 r. przez Litwę, pod auspicjami Rady Europy, Konwencją Ramową o Ochronie Mniejszości Narodowych, każda mniejszość narodowa ma prawo do ochrony i kultywowania tożsamości, języka ojczystego, kultury oraz tradycji. Utrzymanie szkół mniejszości narodowych na Litwie jest kluczowe dla przestrzegania międzynarodowych standardów ochrony mniejszości i wielokulturowości” — wskazuje EFHR.
EFHR złożyła raport alternatywny do Rady Europy
Fundacja Ochrony Praw Człowieka zajęła się też przejawami mowy nienawiści na Litwie skierowanej do Polaków na Litwie jako mniejszości narodowej. Więcej na ten temat w artykule na stronie efhr.eu pt. „Czy na Litwie istnieje systemowe przyzwolenie na mowę nienawiści?”.
EFHR 27 września 2023 r., złożyła raport alternatywny do Rady Europy w sprawie wdrażania Konwencji Ramowej o ochronie mniejszości narodowych na Litwie. Wskazuje on na brak systemowych rozwiązań prawnych z zakresu przestrzegania praw mniejszości narodowych. Niewątpliwie wprowadzenie nowej ustawy o mniejszościach narodowych byłoby kluczowym krokiem w zapewnieniu ochrony praw mniejszości narodowych na Litwie i ich równego traktowania.