„Musimy sobie uświadomić, że Rosja teraz stanowi największe zagrożenie dla sojuszu. Musimy przyjąć odpowiednie decyzje, które nas zabezpieczą na przyszłość” — mówił podczas szczytu NATO w Wilnie Gitanas Nausėda. „W obecnym kontekście geopolitycznym rola przywódców parlamentarnych jest jak najbardziej wyrazista i sensowna. To dotyczy zarówno pomyślnych decyzji NATO, jak utrzymania jedności wewnątrz sojuszu” — stwierdziła przewodnicząca Sejmu Viktorija Čmilytė-Nielsen podczas wizyty we Włoszech w maju ubiegłego roku. „W ostatnim czasie było niemało dyskusji o obecności naszych partnerów. To bardzo ważny aspekt, mając na uwadze, jak ważne dla Litwy jest członkostwo w NATO oraz relacje transatlantyckie” — oświadczyła w lutym 2024 r. Ingrida Šimonytė.
Czytaj więcej: 17 lat temu Litwa wstąpiła do NATO. Uroczyste upamiętnienie [GALERIA]
Gwarant bezpieczeństwa
W ostatniej dekadzie, zwłaszcza po pełnowymiarowej inwazji Rosji w Ukrainie, z ust litewskich polityków najwyższej rangi coraz częściej padają słowa o NATO. Sojusz Północno-Atlantycki jest nazywany gwarantem bezpieczeństwa państw członkowskich ulokowanych na wschodniej flance. W nadchodzący piątek (29 marca) mija 20. rocznica, od kiedy nasz kraj stał się pełnoprawnym członkiem Sojuszu.
— Jakie były nastroje na Litwie? Na pewno nie było morza łez. Było wiele radości. Litwa wówczas rozwiązała swój największy egzystencjalny problem. Pod względem historycznym otrzymała gwarancje bezpieczeństwa, jakich nigdy nie miała — podkreśla w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” Antanas Valionis, który wówczas piastował stanowisko ministra spraw zagranicznych.
Droga do sojuszu
Litwa praktycznie od samego początku aspirowała do wejścia w struktury transatlantyckie. W grudniu 1991 r., czyli niecałe dwa lata po ogłoszeniu niepodległości, Litwa stała się członkiem Rady Paktu Północnoatlantyckiego. Celem powstałej w tym samym roku organizacji międzynarodowej było umożliwienie oficjalnych konsultacji pomiędzy NATO a krajami byłego Układu Warszawskiego i państw powstałych po rozpadzie ZSRS.
W marcu 1992 r. kraje bałtyckie odwiedził, po raz pierwszy w historii, ówczesny sekretarz generalny Sojuszu Północno-Atlantyckiego, Manfred Wörner. Kilka miesięcy później jako głowa litewskiego państwa Vytautas Landsbergis odwiedził siedzibę NATO. W grudniu 1993 r. prezydenci trzech krajów bałtyckich oświadczyli, że będą ubiegać się o członkostwo. 4 stycznia 1994 r. prezydent Algirdas Brazauskas napisał oficjalny list do Wörnera, w którym wyraził chęć przystąpienia do sojuszu. Prezydent podkreślał, że przyszłość Litwy w NATO widzą wszystkie ugrupowania polityczne kraju. Trzy lata później powstała stała misja Litwy przy NATO.
Samodzielny wybór
W 2002 Litwa została oficjalnie zaproszona do aliansu. 10 marca 2004 r. Sejm RL ratyfikował Pakt Północnoatlantycki. 12 marca asygnował go minister spraw zagranicznych Antanas Valionis. 29 marca nasz kraj został pełnoprawnym członkiem sojuszu. „Jesteśmy gotowi uczestniczyć w operacjach NATO, utrzymując pokój, zapewniając bezpieczeństwo i rozwijając stabilność. Bo członkostwo w NATO jest przede wszystkim naszym zobowiązaniem do rozwijania wartości i interesów aliansu. A w razie potrzeby do ich obrony. To jest wzmocnienie naszego własnego bezpieczeństwa” — mówił w Sejmie z okazji drugiej rocznicy wstąpienia do sojuszu Antanas Valionis.
Wieloletni dyplomata, poseł i kilkukrotny szef litewskiej dyplomacji dzisiaj podkreśla, że chociaż wtedy sytuacja wyglądała o wiele bardziej optymistycznie, to członkostwo Litwy natrafiło na ostry sprzeciw Rosji.
— Ci, którzy są na Wschodzie, to zawsze byli przeciwko naszemu członkostwu. Mniej sprzeciwiali się naszemu przystąpieniu do Unii Europejskiej, ale byli kategoryczni w sprawie NATO. Były proponowane różnego rodzaju gwarancje obustronne. Tym niemniej, państwa demokratyczne trzymają się zasady, że kraje suwerenne same wybierają systemy bezpieczeństwa, a nie zgadzają się na to, co chce Putin lub ktoś inny, domawiając się ponad głowami samych zainteresowanych — podkreśla nasz rozmówca.
| Fot. Marian Paluszkiewicz
Zarys historyczny
NATO powstało na mocy podpisanego 4 kwietnia 1949 r. Traktatu Północnoatlantyckiego, który wszedł w życie 24 sierpnia tego samego roku. Traktat składał się z 14 artykułów, w których zostały określone cele oraz zobowiązania państw-członków. Jednym z najważniejszych jest artykuł 5, który głosi: „Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub więcej z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uznana za napaść przeciwko nim wszystkim i dlatego zgadzają się, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, to każda z nich, w ramach wykonywania prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, uznanego na mocy artykułu 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom napadniętym”.
Celem nowego sojuszu była obrona przez atakiem ZSRS i jej państw satelickich. Członkami założycielami zostały: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania oraz Włochy. Polska wraz z Węgrami oraz Czechami zostały członkiem NATO w 1999 r. Ostatnimi państwami, które trafiły do struktur Sojuszu Północno-atlantyckiego są Finlandia oraz Szwecja.
Czytaj więcej: Pavilionis: „Szwecja w NATO to świetnie, czas zaprosić do sojuszu również Ukrainę”