W dniach 10-12 stycznia 2025 r. w Rudominie odbyły się warsztaty gry na cymbałach pod kierunkiem mistrzów tego instrumentu z Polski, a także wyjątkowy koncert połączony z prezentacją tego wyjątkowego instrumentu pod tytułem „Cymbały, nasze utracone dziedzictwo”.
Instrument odkryty na nowo
Choć nikogo nie trzeba przekonywać, że cymbały są nierozerwalnie połączone z tradycją Wileńszczyzny, dziś usłyszenie tego instrumentu jest tu niezwykle trudne.
— Mamy nadzieję, że dzięki temu projektowi cymbały powrócą na Wileńszczyznę na stałe. Widzimy ogromne zainteresowanie tym instrumentem, w warsztatach wzięło udział ponad 20 dzieci, bardzo chętnie do nauki włączyli się również dorośli. Po koncercie, w którym usłyszeliśmy, jak pięknie może brzmieć ten instrument, wszyscy odkryliśmy go na nowo i jestem pewna, że nasz projekt przyczyni się do odtworzenia tej tradycji na Wileńszczyźnie — mówi Wioleta Cereszka, dyrektorka RKC.
— Naszą współpracę rozpoczęliśmy w grudniu ubiegłego roku w Wilkasach od warsztatów folklorystycznych, które współprowadziła Pani Wioleta. Widziałem, że przynoszą one efekty przewyższające nasze oczekiwania. Dzieci bardzo szybko złapały tę iskrę, której wcześniej trochę brakowało i jestem przekonany, że uda nam się osiągnąć trwałe skutki naszego projektu. Tu w Rudominie jeszcze bardziej odkrywamy wartość naszej współpracy, widzimy, jak wiele możemy zdziałać wspólnie. To doświadczenie, które zdobywają obecnie dzieci po obu stronach granicy jest bezcenne i nie zamknie się w jednym projekcje, ale zaprocentuje w kolejnych latach — podkreśla dyrektor Gminnego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Wilkasach, Michał Rogowski.
Rola historii regionu
Jak doszło do tego, że dzisiejsi cymbaliści nawiązujący do wileńskiej tradycji przyjeżdżają z Mazur na Wileńszczyznę? Spowodowała to historia naszego regionu. Najbardziej znaczące zmiany miały miejsce w latach 1944-1947, gdy tysiące mieszkańców Wileńszczyzny zostało przesiedlonych w powojenne granice Polski.
Te wydarzenia wywarły ogromy wpływ na demografię, ale miały również swoje skutki w obszarze kultury, bo wraz z przesiedleńcami wyjechały także lokalne tradycje. Jedną z nich, szczególnie charakterystyczną dla Wileńszczyzny, jest gra na cymbałach. Wśród terenów, które wybrali do osiedlenia były także Mazury, w tym okolice Giżycka, gdzie do dziś mieszka wielu potomków mieszkańców Wileńszczyzny.
Co najmniej kilkudziesięciu cymbalistów wileńskich przesiedliło się w nowe granice Polski. Zamieszkiwali oni głównie tzw. ziemie odzyskane, czyli obecne województwa zachodniopomorskie i warmińsko-mazurskie. Po latach możemy stwierdzić, że zmiany demograficzne zostały z czasem nadrobione, wiele umiejętności i zwyczajów typowych dla regionu zanikło w różnych dziedzinach życia.
Ostatnim cymbalistą mieszkającym w Rudominie i spadkobiercą lokalnej tradycji muzycznej był Piotr Kaczanowski (1927-2011). Był on powszechnie znaną i szanowaną postacią w świecie muzyki ludowej, angażował się w działalność kulturalną regionu, w tym w działalność Zespołu Folklorystycznego „Rudomianka”.
— Bardzo się cieszę, że w naszym koncercie wzięły również udział dzieci Piotra Kaczanowskiego, a jego syn podzielił się z nami kilkoma refleksjami o swoim ojcu. Było to bardzo wzruszające wydarzenie, które jeszcze bardziej uświadomiło nam, jak ta tradycja jest droga dla naszej społeczności. Niestety Piotrowi Kaczanowskiemu nie udało się przekazać swoich umiejętności żadnemu muzykowi na Litwie. Przekazał tradycję gry na cymbałach, a także specyficzne pieśni grane na weselach i uroczystościach na dawnej Wileńszczyźnie, muzykom z Polski, którzy zadbali również o wykonanie repliki jego instrumentu. Dzięki realizacji projektu i współpracy z Giżyckiem możliwy jest powrót tej pięknej lokalnej tradycji na Wileńszczyznę za pośrednictwem tych samych muzyków, którzy przejęli ją bezpośrednio od Piotra Kaczanowskiego — wyjaśniła Wioleta Cereszka.
| Fot.: Centrum Kultury w Rudominie
Wyjątkowe warsztaty
Wśród prowadzących warsztaty był cymbalista z Ełku Jakub Karpuk, który jeszcze jako 12-letni chłopiec miał okazję być w Rudominie i poznać Piotra Kaczanowskiego. Dziś, pomimo młodego wieku muzyk ma już ogromne doświadczenie i może się poszczycić licznymi sukcesami: po raz pierwszy wystąpił (w 2009 roku) na Ogólnopolskim Festiwalu Kapel i Muzyków Ludowych w Kazimierzu Dolnym w kategorii Duży — Mały. Był sześciokrotnie nominowany na tenże festiwal, otrzymał na nim kolejno: III nagrodę, I nagrodę (z Kapelą Mazurskie Kwiaty), III nagrodę (jako solista cymbalista), II nagrodę (z Kapelą z Ełku), II nagrodę (z Kapelą Trzy Czwarte), I nagrodę (z Jakubem Bukowskim w kategorii Duży — Mały). Zdobył także II i I nagrodę na Ogólnopolskim Przeglądzie Cymbalistów (Rzeszów) oraz II nagrodę na Spotkaniach z Folklorem (Orzysz). Warsztaty prowadził razem z nim Przemek Stępkowski, doświadczony muzyk i instruktor.
Współpraca transgraniczna pozwoli obu partnerom z Wilkas i Rudomina na czerpanie ze wspólnych doświadczeń i tradycji. Jeżeli chodzi o stronę Rudomina, projekt zakłada wykształcenie dwóch cymbalistów z tych okolic, przeprowadzenie warsztatów dla grupy dzieci, dzięki którym kolejne pokolenie mieszkańców Wileńszczyzny zainteresuje się grą na tym tradycyjnym instrumencie, a także zaprezentowanie folkloru Wileńszczyzny i Polski w odnowionej, atrakcyjnej dla młodzieży formie w ramach koncertu organizowanego podczas Polsko-Litewskiego Dnia Młodzieży w czerwcu 2025 r. oraz uroczystego koncertu galowego w listopadzie 2025 r., w którym wezmą udział uczestnicy projektu z Polski i Litwy.
W ramach projektu dokonany zostanie zakup kilku instrumentów, w tym również wykonanych specjalnie dla RKC przez lutnika cymbałów wileńskich, a także zakup strojów auksztockich, które będą wykorzystywane przez zespół Rudnianka. Najważniejszą jest jednak możliwość nawiązania bliższej współpracy i doświadczenie, jakie zyskają uczestnicy projektu.
Czytaj więcej: Koncert legendarnego polskiego zespołu „Stare Dobre Małżeństwo”
Projekt LTPL00275 pn. „Połączeni przeszłością wspólnie budujemy przyszłość” realizowany jest w partnerstwie pomiędzy Centrum Kultury w Rudominie (Rudaminos kultūros centras — RKC) a Gminnym Ośrodkiem Kultury i Rekreacji w Wilkasach. Projekt współfinansowany jest ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Interreg VI-A Litwa – Polska 2021-2027. Wartość projektu ogółem: 107 964,48 euro, dofinansowanie z UE: 86 371,58 euro.
Centrum Kultury w Rudominie