Litewska Straż Graniczna na początku bieżącego roku na przejściu w Miednikach nie zezwoliła na wjazd do Litwy obywatela Białorusi, u którego przy lusterku w samochodzie była przyczepiona tzw. wstążka św. Jerzego. Wstążka, która w 2014 r. stała się symbolem aneksji Krymu oraz prorosyjskich separatystów na Donbasie, jest zaliczana do sowieckich symboli, których publiczna demonstracja na terytorium Litwy jest zabroniona. Takich przypadków jest znacznie więcej.
Niewystarczające prawo
Kodeks postępowania administracyjnego za: „Rozpowszechnianie, używanie podczas zgromadzeń, w miejscach publicznych lub inne publiczne demonstrowanie flag czy herbu III Rzeszy Niemieckiej, ZSRR lub Litewskiej SRR, flag, znaków czy mundurów, których elementem składowym jest flaga lub herb III Rzeszy, ZSRR bądź Litewskiej SRR, (…) a także symboli reżimów totalitarnych lub autorytarnych, które były lub są wykorzystywane do propagowania prowadzonej bądź dokonanej przez te reżimy agresji militarnej, zbrodni przeciwko ludzkości czy zbrodni wojennych” przewiduje karę pieniężną od 300 do 700 euro dla osób fizycznych oraz od 600 do 1 000 euro dla osób prawnych.
Zdaniem posłów Związku Ojczyzny-Litewskich Chrześcijańskich Demokratów, Giedrė Balčytytė i Vytautasa Juozapaitisa, obecne prawo jest niewystarczające, dlatego zarejestrowali poprawki do kodeksu. Projekt przewiduje zakaz wwożenia przedmiotów, dzieł i publikacji, które świadomie fałszują uznane na arenie międzynarodowej fakty historyczne, usprawiedliwiają lub negują zbrodnie tych reżimów, a także dążą do legitymizowania naruszeń prawa międzynarodowego, w tym agresji czy nielegalnej aneksji terytoriów. „W obliczu kontynuowanej agresywnej polityki Rosji, która przejawia się nie tylko w twardych, ale i miękkich środkach – obejmujących kulturę, naukę i media – ograniczenie rozpowszechniania na Litwie symboli czy publikacji propagujących reżimy autorytarne bądź totalitarne stanowi interes bezpieczeństwa narodowego” – czytamy w uzasadnieniu nowelizacji.
| Fot. Andrius Ufartas, ELTA
Dobra inicjatywa
Analityk powiązany z Wileńskim Instytutem Analizy Politycznej, Matas Baltrukevičius, popiera pomysł konserwatystów.
– Sądzę, że inicjatywa jest dobra. Bardzo ważne, aby sam akt prawny był poprawnie napisany. Nie da się ukryć, że na Litwie zdarza się tak, że intencja jest bardzo dobra, ale realizacja niekoniecznie. Często pomija się ważne szczegóły – zaznacza w rozmowie z „Kurierem Wileńskim”.
Baltrukevičius nie sądzi, że obecnie Litwa zmaga się z zalewem wwożonych treści promujących systemy totalitarne. Tym niemniej, taka inicjatywa jest odpowiedzią na wyzwania geopolityczne, regionalne oraz światowe.
Zdaniem autorów projektu obecne przepisy dotyczą symboli już znajdujących się na terytorium państwa. Nic nie mówią o zakazie wwozu i przewożenia przez terytorium kraju takich symboli. „Departament Ceł nie dysponuje instrumentami prawnymi, które pozwalałyby zatrzymywać symbole, publikacje czy innego rodzaju prasę propagującą reżimy autorytarne i totalitarne” – podkreślają politycy.
Projekt przewiduje również wyższe kary. Przykładowo, osoby prawne byłyby ukarane karą pieniężną w wysokości 400–800 euro, w przypadku recydywy 500–900 euro. Dla osób prawnych kara wynosiłaby odpowiednio 900–1400 euro oraz 1000–1500. Kara nie będzie dotyczyła wszystkich wwożonych symboli.
„Zakaz nie będzie obowiązywał w sytuacjach, gdy przedmioty są przywożone w celach legalnych, zgodnych z interesem społecznym – do działalności naukowej, edukacyjnej, artystycznej, archiwalnej, muzealnej, kolekcjonerskiej czy dziennikarskiej. Dzięki temu zagwarantowane zostanie, że regulacja prawna nie ograniczy badań, działalności kulturalnej ani wolności informowania społeczeństwa” – podkreślają inicjatorzy.
Odpowiedź na politykę Rosji
Litwa przywróciła niepodległość 11 marca 1990 r. Desowietyzacja przestrzeni publicznej trwa praktycznie od początku niepodległości. Proces ten przyspieszył po rozpoczęciu pełnowymiarowej wojny Rosji z Ukrainą w 2022 r.
– Desowietyzacja przyśpieszyła od momentu, kiedy polityka Rosji stała się bardziej agresywna. Jest podyktowana czasem teraźniejszym. Polityka zagraniczna Borysa Jelcyna była inna niż obecna. To jest chyba naturalny proces. Kiedy Rosja staje się coraz bardziej agresywnym krajem i w samej Rosji coraz częściej powraca się do sowieckich narracji, to u nas pojawia się odpowiednia motywacja do prowadzenia mądrej polityki historycznej. Polityki, która wzmacnia naszą odporność – podkreśla Matas Baltrukevičius.
Na ostatnim posiedzeniu Sejmu poprzedniej kadencji, w listopadzie 2024 r., posłowie odrzucili propozycję zgłoszoną przez konserwatystę Audroniusa Ažubalisa o uznaniu Komunistycznej Partii Litewskiej SSR za organizację przestępczą.
