Duchowni w rzeczywistości obozów specjalnych NKWD (1939–1940) cz. 4

Z grona najbardziej znanych duchownych, którzy zginęli w zbrodni katyńskiej, związanych z ziemią wileńską przez miejsce urodzenia, kształcenie lub posługę kapłańską, w tym przynależność do jednostki wojskowej, należy wymienić: ks. ppłk. Antoniego Aleksandrowicza, ks. mjr. Jana Mioduszewskiego, ks. ppłk. Andrzeja Niwę, ks. płk. dr. Edmunda Nowaka, ks. Władysława Plewika, ks. ppłk. Józefa Skorela, rabina Barucha Steinberga, ks. gen. bryg. Kazimierza Suchcickiego, ks. gen. bryg. Czesława Wojtyniaka, ks. ppłk. Jana Leona Ziółkowskiego. W tym numerze przedstawimy sylwetkę ostatnich trzech.

Historię życia wspomnianych wyżej kapelanów, motywy ich realnych działań można odczytywać przez słowa: „Będziesz miłował Pana, Boga swego, całym swoim sercem, całą swoją duszą, całym swoim umysłem i całą swoją mocą. (…) Będziesz miłował swego bliźniego jak siebie samego” (Mk 12, 29–31).

Miłość stanowi sedno człowieczeństwa i jest zarazem największym przesłaniem z katyńskich mogił do nas. Niejako wprost ponadczasową powinność miłości Boga i Ojczyzny, miejsca zamieszkania osób bliskich, oddają fragmenty błagalne wezwania modlitwy ułożonej w obozie przez ks. Czesława Wojtyniaka: „o Polskę wolną i niepodległą […], sprawiedliwą dla wszystkich swych synów[…], miłosierną dla ubogich i uciśnionych[…],czystych rąk […], wzniosłych serc […], wielką, rządną i dobrą […], o dar wielkiego serca, jasnego umysłu dla przewodników narodu”.

Ks. gen. bryg. Kazimierz Suchcicki, s. Mikołaja i Marianny, ur. 8 listopada 1882 r. w Piotrowie koło Ostrołęki. Ukończył seminarium duchowne w Płocku, gdzie w 1905 r. przyjął święcenia kapłańskie.

Był wikariuszem w Mławie, Lekowie i Kadzidle. W 1915 r. wyjechał z parafianami przymusowo wywiezionymi w głąb Rosji. Po powrocie w 1918 r. został wikariuszem w Nasielsku i Wyszkowie. W 1919 r. ochotniczo wstąpił do Wojska Polskiego. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Następnie został kapelanem Szkół Podoficerskich w Ostrowi-Komorowie, Biedrusku i Grudziądzu.

W latach 1921–1939 służył jako kapelan w Chełmnie, Modlinie, Lwowie, Toruniu, Grodnie i Łodzi. 1 stycznia 1931 r. otrzymał awans na stopień dziekana w stopniu pułkownika. W 1931 r. Józef Piłsudski, skonfliktowany

z bp. Stanisławem Gallem, proponował ks. Suchcickiemu funkcję biskupa polowego Wojsk Polskich. Ten odmówił jej przyjęcia, o czym poinformował swoich przełożonych.

W 1939 r. ks. Suchcicki jako dziekan Okręgu Korpusu nr IV wraz żołnierzami wyruszył na wschód. Po 17 września 1939 r. dostał się do niewoli. Był więziony w obozie NKWD w Starobielsku. 2 marca 1940 r. w grupie 10 duchownych został skierowany do dyspozycji GUGB NKWD ZSRS w Moskwie. W dniach 17 lub 27 marca 1940 r. przewieziono go z więzienia Butyrki do obozu w Kozielsku. 11 kwietnia 1940 r. został skierowany do dyspozycji szefa Zarządu NKWD w obwodzie smoleńskim (lista wywózkowa nr 025/3 z 9 kwietnia 1940 r.).

Został rozstrzelany 13 kwietnia 1940 r. przez funkcjonariuszy NKWD w Lesie Katyńskim lub w piwnicy więzienia wewnętrznego Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku. Spoczywa na Polskim Cmentarzu Wojennym w Katyniu.

Za zasługi został odznaczony: Medalem za Wojnę 1918–1921 i Medalem 10-lecia Odzyskanej Niepodległości, 1928–1929; Złotym Krzyżem Zasługi, 1937; Papieskim Krzyżem „Pro Ecclesia et Pontifice”.

W 2012 r. został mianowany na stopień generała brygady.

(Źródła: CAW, AP 30643; IPN BU 2904/507; Muz. Kat.; WoB, s. 218–227; UK, s. 725; KKC, s. 603)

Ks. gen. bryg. Czesław Wojtyniak, s. Walentego i Agnieszki, ur. 19 lipca 1891 r. w Puszczykowie. 19 grudnia 1914 r. otrzymał święcenia kapłańskie. Był wikariuszem w Pniewach i Kostrzynie.

W latach 1915–1918 został kapelanem w armii niemieckiej. Od 1919 r. służył jako kapelan w Wojsku Polskim. Uczestniczył w walkach z bolszewikami w 1920 r. W kwietniu 1920 r. dowódca 15 pułku ułanów Poznańskich, ppłk. Władysław Anders, napisał: „Jako kapelan 15 pułku ułanów Poznańskich towarzyszył we wszystkich akcjach, wypadach i rajdach kawaleryjskich na tyły nieprzyjaciela… Podczas ofensywy na Mińsk Litewski w dniach 7, 8 i 9 sierpnia 1920 r. w czasie boju znajdował się w pierwszej linii, nie tylko spełniając swoje duchowe posługi, ale osobistym męstwem służąc wzorem i przykładem własnym”.

W 1921 r. ks. Wojtyniak wziął udział w ostatnim etapie III powstania śląskiego. Od 1921 r. pracował jako wicedziekan Okręgu Korpusu nr VII w Poznaniu, proboszcz Garnizonu i kościoła pw. Świętego Józefa. W 1921 r. we wniosku o odznaczenie Krzyżem Walecznych napisano: „Spełniając swe kapłańskie obowiązki, z narażeniem własnego życia przebywał najczęściej na linii bojowej, krzepiąc moralnie żołnierzy, czym w znacznej mierze przyczyniał się do wielu zwycięstw. […] stale przebywał na linii ognia, składając dowody wielkiej odwagi osobistej”.

W 1929 r. służył jako kapelan Brygady KOP „Nowogrodek”. W 1930 r. został dziekanem Okręgu Korpusu nr IX w Brześciu nad Bugiem. Od 1934 r. pracował w Polowej Kurii Biskupiej. 19 marca 1937 r. otrzymał awans na stopień dziekana, pułkownika. Od 19 stycznia 1938 r. pełnił obowiązki kanclerza.

17 września 1939 r. dostał się do niewoli sowieckiej w okolicy Łucka. Początkowo był więziony w kozielszczańskim obozie przejściowym, skąd 4 listopada 1939 r. został odesłany w grupie 1055 jeńców do obozu kozielskiego. Świadectwem jego pobytu w obozie są np. wspomnienia ks. Franciszka Tyczkowskiego jednego z ocalonych: „Mieszkałem na sali oficerów sztabowych. Współlokatorami byli m.in. mjr Warchoł, ks. płk Wojtyniak, ks. Aleksandrowicz”. Tam, aby umocnić na duchu współwięźniów, ułożył modlitwę obozową odnalezioną podczas ekshumacji prowadzonych w 1943 r. przy szczątkach por. rez. Witolda Klarnera.

23 grudnia 1939 r. został przemieszczony z Kozielska do obozu w Ostaszkowie, gdzie w grupie 41 jeńców przybył 29 grudnia 1939 r. 4 kwietnia 1940 r. został wysłany do dyspozycji naczelnika Zarządu NKWD w obwodzie kalinińskim (lista wywózkowa bez numeru z 1 kwietnia 1940 r.). Został rozstrzelany przez funkcjonariuszy NKWD w budynku Obwodowego Zarządu NKWD w Kalininie między 5 a 6 kwietnia 1940 r.

Spoczywa na Polskim Cmentarzu Wojennym w Miednoje.

Odznaczony: Krzyżem Walecznych, dwukrotnie, 1921; Medalem Niepodległości, 1933; Medalem za Wojnę 1918–1921; Medalem 10-lecia Odzyskanej Niepodległości, 1928–1929; Papieskim Krzyżem „Pro Ecclesia et Pontifice”; Brązowym Medalem za Długoletnią Służbę.

W 2007 r. został pośmiertnie mianowany na stopień generała brygady.

(Źródła: IPN BU 2904/508; WoB, s. 256–261; MKC, t. 2, s. 1015; UKZM, t. 1, s. 269)

Ks. ppłk Jan Leon Ziółkowski, s. Jana i Marii, ur. 2 kwietnia 1889 r. w Woli Wieruszyckiej (pow. bocheński). Był absolwentem Seminarium Duchownego w Krakowie i wydziału teologicznego na Uniwersytecie Jagiellońskim. 29 czerwca 1913 r. otrzymał święcenia kapłańskie.

Pełnił funkcje wikariusza w parafii Babice koło Jaworzna i katechety w szkole podstawowej w Krakowie-Podgórzu. 21 lipca 1919 r. został przyjęty jako ochotnik do Wojska Polskiego, jako zawodowy kapelan otrzymał stopień kapitana. W czasie wojny z bolszewikami przebył kampanię frontową na Wileńszczyźnie, Łotwie, w wyprawie pod Kijów i w odwrocie, w kontrofensywie Bitwy Warszawskiej i w bitwie niemeńskiej.

W opinii jego posługi na froncie napisano: „Na miejscu było bardzo wielu rannych i zabitych. Ks. kapelan nie słuchając rad, by został w tyle, gnał naprzód do atakującej kompanii 11 i tam, gdzie ludzie przypadali do ziemi z powodu silnego ognia, on, stojąc, błogosławi atakujących, spowiada ciężko rannych i udziela ostatniego namaszczenia. Żołnierze zdziwieni pojawieniem się kapelana w huraganowym ogniu artylerii i karabinów maszynowych, widząc go spokojnego i niezważającego na strzały, zrywają się z ziemi i atakują dalej umocnione pozycje nieprzyjaciela”.

Od 1922 r. w stopniu majora, pracował jako proboszcz 1. DP Legionów w Wilnie, a w latach 1925–1929 jako proboszcz parafii 48. pp Strzelców Kresowych w Stanisławowie. 3 października 1930 r. został przeniesiony do Korpusu Ochrony Pograniczna na kapelana Brygady KOP „Podole”. Od 15 maja 1937 r. powierzono mu funkcję administratora parafii wojskowej i dziekana polowego 24. DP w Jarosławiu.

17 września 1939 r. dostał się do niewoli sowieckiej koło Tarnopola. Początkowo był więziony w kozielszczańskim obozie przejściowym, a następnie w obozie NKWD w Kozielsku.

W czasie wywózki duchownych do Moskwy przebywał w karcerze. Stanisław Swianiewicz, jeden z ocalonych współwięźniów z Kozielska, tak go wspomina: „Z niezmiernym poświęceniem pełnił funkcję tajnego kapelana obozu aż do jego likwidacji w kwietniu 1940 r. Jego »Naśladowanie Chrystusa« Tomasza à Kempis i kilka innych książek do nabożeństwa było ciągle w obiegu i stanowiło źródło moralnej siły dla wielu jeńców. Ks. Ziółkowski był najbardziej zajęty w marcu 1940 r. w okresie wielkanocnej spowiedzi katolików, wtedy miał do wyspowiadania setki jeńców. Widywano go wtedy często przechadzającego się w rozmaitymi oficerami we dwójkę w rozmaitych porach dnia. Wiedzieliśmy, że są to takie rozmowy, którym nie należy przeszkadzać. Była to naprawdę niezwykła forma spowiedzi pod bacznym okiem »sowieckich wychowawców«”.

W dniach 7–9 kwietnia 1940 r. został przekazany do dyspozycji szefa Zarządu NKWD Obwodu Smoleńskiego (lista wywózkowa nr 5/2 z 5 kwietnia 1940 r.) i rozstrzelany między 9 a 11 kwietnia 1940 r. Został rozpoznany w czasie ekshumacji 1943 r. Spoczywa w Lesie Katyńskim.

Za zasługi dla państwa polskiego został odznaczony: Krzyżem Walecznych, 1921; Medalem za Wojnę 1918–1921; Medalem 10-lecia Odzyskanej Niepodległości, 1928–1929; łotewskim Medalem Pamięci z Mieczami (nadanym za udział w walkach o wyzwolenie Łotwy w 1920 r.), 1930; Złotym Krzyżem Zasługi, 1938; Odznaką KOP „Za Służbę Graniczną”; pośmiertnie Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, 2007.

W 2007 r. pośmiertnie został mianowany podpułkownikem Wojska Polskiego.

(Źródła: CAW, AP 917, KZ 13–1059; IPN BU 2904/507, 3087/1; AM 487; WoB, s. 278–273; KKC, s. 736; UK, s. 354)

Czytaj więcej: Duchowni w rzeczywistości obozów specjalnych NKWD (1939–1940) cz.1

Czytaj więcej: Duchowni w rzeczywistości obozów specjalnych NKWD (1939–1940) cz.2

Czytaj więcej: Duchowni w rzeczywistości obozów specjalnych NKWD (1939–1940) cz.3

Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym dziennika „Kurier Wileński” Nr 38 (107) 20-26/09/2025