To uznawany dotychczas za zaginiony portret kanclerza Mikołaja Radziwiłła. Po raz pierwszy zostanie pokazany publicznie w Muzeum Pałacu Władców.
Z Nowego Jorku do Wilna
Portret Mikołaja Radziwiłła, kanclerza Wielkiego Księstwa Litewskiego i wojewody wileńskiego, wrócił do Europy po wielu dekadach. Dzieło zostało odnalezione w prywatnej kolekcji w Nowym Jorku i zakupione przez księcia Macieja Radziwiłła, który zaprezentował je w Muzeum Pałacu Władców w Wilnie.
„Litwa jest moją drugą ojczyzną, a Wilno — moim miastem. Tak mógłby powiedzieć każdy przedstawiciel rodu Radziwiłłów, w tym również Mikołaj Radziwiłł. Dlatego cieszę się, że mogę go zaprezentować w Wilnie” — powiedział Maciej Radziwiłł. Według tradycji nosi tytuł księcia, jak wszyscy męscy potomkowie Radziwiłłów, choć sam Maciej Radziwiłł tytułu nie akcentuje.
Obraz pochodzi prawdopodobnie z XVIII w. i został namalowany przez nieznanego autora, gdy modne stało się tworzenie rodowych galerii. Uwagę przyciągają barokowe ramy oraz herby wskazujące na książęce pochodzenie.
Według przypuszczeń ekspertów, portret mógł początkowo należeć do galerii w rezydencji Radziwiłłów w Nieświeżu. W 1812 r., kiedy miasto zostało spalone przez wojska moskiewskie, prawdopodobnie wraz z innymi dziełami został przewieziony do Palanki, a później do Balic pod Krakowem. Na początku XX w. trafił do Paryża, skąd podczas I wojny światowej Karol Radziwiłł zabrał go do Buenos Aires.
Po jego śmierci obraz przeszedł w ręce polskiego inżyniera, który przewiózł go do Stanów Zjednoczonych. Obecny właściciel, Maciej Radziwiłł, nabył portret od spadkobierców tej rodziny.
Skąd wzięli się Radziwiłłowie?
Mikołaj Radziwiłł (ok. 1440-1510) syn Radziwiłła Ościkowicza, jest uważany za protoplastę całego rodu Radziwiłłów. Mikołaj Radziwiłł pełnił najważniejsze funkcje w WKL, będąc namiestnikiem ziemi smoleńskiej, kasztelanem trockim, a od 1492 r. — kanclerzem i wojewodą wileńskim.
Synowie Mikołaja Radziwiłła dali początek trzem głównym liniom rodu. Jego wnukowie — Mikołaj Radziwiłł Czarny, Mikołaj Radziwiłł Rudy oraz Barbara Radziwiłłówna — odegrali ważne role w historii Litwy i Polski.
Główne posiadłości Mikołaja Radziwiłła rozciągały się w okolicach Kiernowa, Onikszt i Użpola, a on sam nosił tytuł pana Muśników i Upninków.
Znaczenie edukacji
„Okres Mikołaja Radziwiłła odzwierciedla również inną ważną kwestię — zmiany w kształceniu szlachty. Obowiązki kanclerza wymagały określonego poziomu wykształcenia i umiejętności pisania” — podkreśla prof. dr Rimvydas Petrauskas, rektor Uniwersytetu Wileńskiego.
Edukacja szlachty opierała się na domowej nauce i pobytach na dworach europejskich, gdzie łączono służbę z nauką i zdobywaniem doświadczenia. Syn Mikołaja Radziwiłła został pasowany na rycerza w Rzymie przez papieża Aleksandra VI. Radziwiłłowie byli jednymi z pierwszych szlachciców, którzy na początku XVI w. odkryli edukację uniwersytecką. Jego wnukowie — Jan i Stanisław — już w 1515 r. rozpoczęli studia na uniwersytecie w Bolonii.
W barokowym gabinecie holenderskiego władcy w Pałacu Władców, obok sprowadzonego z Nowego Jorku portretu, prezentowany jest drugi wizerunek Mikołaja Radziwiłła, należący również do kolekcji księcia Macieja Radziwiłła. Dzieło pochodzi z pałacu w Krasińcu i było wcześniej własnością rodu Sapiehów.
Obie prace można oglądać w Muzeum Pałacu Władców do 22 marca 2026 r.