| Fot. Marian Paluszkiewicz
Wśród patronów roku 2021, wybranych przez litewski sejm, nie zabrakło osób czy wydarzeń, nawiązujących do wspólnego dziedzictwa Polaków i Litwinów. Czy tego rodzaju obchody mogą się przyczynić do utrwalenia pamięci o Litwie jako państwie wielonarodowościowym, wielokulturowym? Dr Barbara Stankiewicz nie ma co do tego wątpliwości. – Nie tylko o wielokulturowym, ale także przez prawie trzysta lat powiązanym z Polską – mówi „Kurierowi Wileńskiemu”.
Rok 2021 będzie na Litwie poświęcony wybitnym postaciom historycznym, pisarzom i poetom, naukowcom, przedstawicielom Kościoła i działaczom społecznym. Upamiętnione zostaną również wydarzenia, które odegrały znaczącą rolę w dziejach Litwy i całego regionu. Wśród tegorocznych patronów nie zabrakło również tych odwołujących się do wspólnej, polsko-litewskiej historii.
Pamięć o wielkich zwycięstwach
24 września przypada 400. rocznica śmierci wielkiego hetmana litewskiego, wojewody wileńskiego Jana Karola Chodkiewicza. Z uwagi na to Sejm Litwy postanowił rok 2021 ogłosić rokiem tego jednego z najwybitniejszych europejskich dowódców wojskowych XVII stulecia. Najbardziej znanym zwycięstwem Jana Karola Chodkiewicza było to odniesione w bitwie pod Kircholmem, stoczonej 27 września 1605 roku w czasie polsko-szwedzkiej wojny o Inflanty (trwającej w latach 1600-1611). Dawny Kircholm – obecnie Salaspils na Łotwie – warto w tym roku odwiedzić szczególnie, jadąc do Rygi. Pomnik upamiętniający zwycięstwo znajduje się ok. 25 km na południowy wschód od stolicy Łotwy.
Rok 2021 r. został ogłoszony również Rokiem Konstytucji 3 Maja i Zaręczenia Wzajemnego Obojga Narodów. Poseł Emanuelis Zingeris, inicjator uchwały, podkreślił, że powstała ona jako wyraz szacunku wobec przywódców zrywów wolnościowych w XIX w., którzy kierowali się duchem Konstytucji 3 Maja, oraz wspólnej, polsko-litewskiej przeszłości.
Jak zauważa dr Barbara Stankiewicz, uroczyste obchody rocznic związanych z tradycjami z czasów Wielkiego Księstwa Litewskiego i Rzeczpospolitej Obojga Narodów ukazują, że są tradycje współtworzące polityczne podstawy współczesnej Litwy. – Obchody mobilizują do refleksji nad naszą historią i utrwalenia pamięci i tradycji Wielkiego Księstwa Litewskiego czy Rzeczpospolitej Obojga Narodów w świadomości współczesnych Litwinów – wyjaśnia historyk.
Rozmówczyni „Kuriera Wileńskiego” jest przekonana, że „obchody roku Chodkiewicza przybliżą postać nie tylko Jana Karola, wielkiego dowódcy, ale również innych zacnych synów tego rodu”.
– Profesor Edvardas Gudavičius nazwał Jana Chodkiewicza, ojca Jana Karola, geniuszem dyplomacji litewskiej, który podczas Unii Lubelskiej zapewnił dualizm państwa Rzeczypospolitej. Jego syn zasłynął jako wielki hetman litewski, pod którego dowództwem zostały rozbite wojska trzech imperiów: szwedzkie pod Kircholmem, rosyjskie pod Moskwą i tureckie pod Chocimiem. Chociaż Unię Lubelską z Janem Chodkiewiczem, zwycięstwa Jana Karola Chodkiewicza jako najwybitniejszego dowódcy wojskowego tamtych czasów i Konstytucję 3 Maja dzielą określone ramy czasowe, jednak są to dzieje, których ideą przewodnią była walka o wolność i ochrona podstawy cywilizacji europejskiej – chrześcijańskiej Europy – podkreśla Stankiewicz.
| Fot. Ilona Lewandowska
Tradycja ważna dla Polaków na Litwie
– Wiele się na Litwie dzieje w przybliżeniu historii Wielkiego Księstwa Litewskiego czy Rzeczypospolitej Obojga Narodów, sygnalizuje to zmiana w świadomości litewskiej dotyczącej dziedzictwa tego okresu. Nacjonalizmy XX wieku sprawiły, że sukcesorów tradycji Wielkiego Księstwa Litewskiego zabrakło. Jego historia, jako historia części ziem Rzeczypospolitej, była upamiętniana przez Polskę, ale zapomniana i zaniedbana przez Litwę. Porzucona została również przez Polaków litewskich, którzy, jako autochtoni Litwy, podobnie jak noblista Czesław Miłosz mogą się uważać za obywateli, dziedziców tradycji Wielkiego Księstwa Litewskiego. Tylko czy Polacy są tego świadomi? – pyta Stankiewicz.
Rok 2021 będzie zapewne dobrą okazją, by do tej tradycji powrócić. Pamięć o wielonarodowościowej, wielokulturowej Litwie wyraża się również w ogłoszeniu roku 2021 Rokiem Historii i Kultury Tatarów Litewskich. W tym właśnie roku przypada 700-lecie zawarcia sojuszu wielkiego księcia Giedymina z Tatarami w obronie ziem Wielkiego Księstwa Litewskiego przed krzyżackimi najazdami. „Wspólnota litewskich Tatarów odegrała znaczącą rolę w budowaniu państwowości Litwy, jej historii i kultury. Tatarzy swoje życie związali z Litwą i są częścią jej historii” – możemy przeczytać w sejmowej uchwale.
Czytaj więcej: Konstytucja 3 Maja Obojga Narodów
Nie zabraknie ważnych rocznic
2021 r. będzie również Rokiem Archiwów, ze względu na 100. rocznicę założenia pierwszego archiwum państwowego na Litwie. Jakie jeszcze rocznice zostały upamiętnione przez Sejm RL?
5 czerwca przypada 100-lecie urodzin poety Vytautasa Mačernisa. 10 sierpnia przypada 100. rocznica urodzin partyzanta Juozasa Lukšy-Daumantasa, jednego z liderów litewskiego ruchu oporu przeciwko okupacji sowieckiej. Kolejne ważne w tym roku rocznice na Litwie przypadają 18 listopada. Będzie to 140-lecie urodzin prekursora zawodowego rzeźbiarstwa na Litwie prof. Juozasa Zikarasa oraz 100-lecie powstania jego rzeźby „Wolność”.
Patronami 2021 r. będą również dwaj naukowcy: Jurgis Ambroziejus Pabrėža (w 250. rocznicę urodzin) oraz Marija Gimbutienė, której 100. rocznicę urodzin Litwa będzie obchodziła 23 stycznia.
Z rocznym opóźnieniem Sejm Litwy 2021 rok ogłosił również Rokiem Kardynała Vincentasa Sladkevičiusa. 100. rocznica urodzin kapłana przypadała 20 sierpnia 2020 roku.
