V edycja międzynarodowej konferencji „Polacy na Białorusi od Powstania Styczniowego do XXI wieku” rozpoczęła się w środę, 3 listopada w Ambasadzie RP w Wilnie. Była to konferencja niezwykła, bo po raz pierwszy badacze historii Polaków na Białorusi musieli się spotkać na emigracji, w niedalekim tak pod względem więzi historycznych, jak i geograficznie, Wilnie.
| Fot. Marian Paluszkiewcz
– Dzisiejsza konferencja łączy historię ze współczesnością, opowiada o wspólnym wysiłku Polaków, Litwinów i Białorusinów na rzecz reform, wolności i demokracji, który trwa od czasów Powstania Styczniowego. Mówi ona też o ponadczasowości represji niegdyś zaboru rosyjskiego, obecnie reżimu białoruskiego — mówiła, rozpoczynając konferencję, Ambasador RP na Litwie Urszula Doroszewska.
Ambasador podkreśliła wyjątkowość miejsca, w jakim odbywa się tegoroczne spotkanie.
– Wilno historycznie zawsze łączyło Polaków, Litwinów i Białorusinów, obywateli Rzeczpospolitej Obojga Narodów, niegdyś rozdzielonych przez zaborców. Dzisiaj łączy nas ze względu na dyskusję o losach Polaków na Białorusi, szerzej również obywateli Białorusi, rozdzielanych i zmuszanych do emigracji — podkreśliła w swoim przemówieniu.
W obradach wzięli udział również przedstawiciele Związku Polaków na Białorusi, w tym zwolnione dwa miesiące temu z białoruskiego więzienia Irena Biernacka i Maria Tiszkowska oraz przedstawiciele białoruskiej opozycji. Nagranie wideo, skierowane do uczestników konferencji, przesłała Swiatłana Cichanouska.
Czytaj więcej: Cichanouska: „Wszyscy jesteśmy Kościuszką”
| Fot. Marian Paluszkiewicz
Pierwszy dzień trzydniowego spotkania poświęcony został tematowi, który po stu latach nadal budzi ogromne emocje, czyli podpisaniu traktatu ryskiego i jego konsekwencji dla Polaków, Białorusinów, Litwinów i Ukraińców. Dyskusję moderowali dr h. c. Jan Malicki, dyrektor Studium Europy Wschodniej oraz dr Andrzej Pukszto. W debacie uczestniczyli prof. dr hab. Adam Bosiacki (Warszawa), prof. dr hab. Roman Jurkowski (Olsztyn), dr Rimantas Miknys (Wilno), dr hab. prof. IS PAN Aleksander Smalianczuk (Grodno) i online prof. dr hab. Ihor Tsependa (Iwano-Frankiwsk).
Po zakończeniu dyskusji dr Jarosław Książek, do niedawna konsul RP w Grodnie, który został zmuszony do opuszczenia Białorusi przez tamtejsze władze, zaprezentował V tom monografii „Polacy na Białorusi od Powstania Styczniowego do XXI wieku. Traktat ryski i jego konsekwencje dla Polaków i Białorusinów”.
Seria, wydawana od pięciu lat przez Studium Europy Wschodniej (SEW) Uniwersytetu Warszawskiego, to rzeczywiście unikatowe wydawnictwo. Redaktorem każdego z tomów jest dr hab. Tadeusz Gawin. Jak zauważyła w swojej recenzji profesor Małgorzata Ruchniewicz z Uniwersytetu Wrocławskiego „Dotychczasowy plon serii, pięć bardzo obszernych tomów, już teraz stanowi prawdziwy „niezbędnik” dla wszystkich zainteresowanych tematem. Żadna inna część polskiej diaspory na Wschodzie nie doczekała się w ostatnim czasie prowadzonego z taką konsekwencją projektu badawczego i równocześnie wydawniczego”.
Publikacja, oprócz artykułów naukowych, zawiera również jeden, bardzo symboliczny rozdział, który świadczy o tym, jak trudna jest sytuacja Polaków na Białorusi obecnie. Przypomina on o tym, że jednym z autorów tomu miał być Andrzej Poczobut, który jako polski działacz, dziennikarz i pasjonat historii jest obecnie więziony przez białoruskie władze.
W drugim dniu konferencji obrady zostały przeniesione do Domu Kultury Polskiej w Wilnie. Zanim je rozpoczęto, Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” wyróżniło złotymi i srebrnymi medalami osoby, które działają na rzecz Polaków na Białorusi.
| Fot. Marian Paluszkiewicz
– Nasze symboliczne medale postanowiliśmy wręczyć osobom związanym z konferencją, które od wielu lat ją współtworzą. To bardzo ważne wydarzenie, również ze względu na wydawanie co roku tomu konferencyjnego, który dokładnie dokumentuje wszystkie podejmowane działania. Z naszej perspektywy Związkowi Polskiemu na Białorusi niezwykle potrzebne są takie akcje, gdyż podnoszą one działania związku z płaszczyzny społecznej na zupełnie nowy obszar działalności naukowej — zauważyła w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” Anna Kietlińska, prezes Podlaskiego Oddziału Stowarzyszenia Wspólnota Polska.
Złotymi medalami nagrodzono historyka, profesora Romana Jurkowskiego i doktora Jarosława Książka, zarówno historyka, jak i (do marca br.) Konsula Generalnego w Grodnie. Srebrne medale przypadły dyrektorowi Studium, dr. Janowi Malickiemu i Elżbiecie Książek, również pracującej w SEW oraz profesorowi Eugeniuszowi Mironowiczowi, historykowi i działaczowi białoruskiej mniejszości narodowej w Polsce.
Elżbieta Książek, odbierając medal, przypomniała zebranym o uwięzionych przez reżim Łukaszenki Andżelice Borys — prezesce Związku Polaków na Białorusi i Andrzeju Poczobucie, dziennikarzu i działaczu ZPB. Oboje aresztowano w marcu tego roku, grozi im wyrok od 5 do 12 lat więzienia.
Czytaj więcej: Bez uwolnienia Borys i Poczobuta poprawy stosunków nie będzie
W piątek konferencję zakończyła Debata końcowa „Białoruś we współczesnej polityce Polski i Litwy: działania parlamentów”, w której wzięli udział Małgorzata Gosiewska – wicemarszałek Sejmu RP oraz Paulius Saudargas — wiceprzewodniczący Sejmu Litwy.