Napoleon Orda – wszechstronny artysta epoki romantyzmu

Romantyzm polski odmierza swój czas od momentu ukazania się w 1822 r. w Wilnie I tomu „Poezyj” Adama Mickiewicza, zawierającego słynne „Ballady i romanse”.

– Nie każda epoka literacka ma tak wyraźną cezurę, która może być uważana za początek nowego prądu. Nie każda epoka może poszczycić się tak wielkimi osobowościami, które współtworzyły ten nurt w kulturze. Obok Mickiewicza umieszczani są zazwyczaj: Juliusz Słowacki (także związany z Wilnem), Zygmunt Krasiński i, zauważony nieco później, Cyprian Kamil Norwid. W Wilnie, które stało się kolebką romantyzmu, mieszkali w swoim czasie Józef Ignacy Kraszewski i Władysław Syrokomla, twórcy, których także w wielkim stopniu inspirowały pierwiastki romantyczne. Polską muzykę romantyczną reprezentują m.in. tak słynni kompozytorzy, jak Fryderyk Chopin czy związany z Wilnem Stanisław Moniuszko – opowiada „Kurierowi Wileńskiemu” dr Halina Turkiewicz, filolog i historyk literatury polskiej.

W Wilnie żyli i tworzyli także mniej znani przedstawiciele epoki romantyzmu. Tu urodził się, żył i tworzył m.in. Michał Elwiro Andriolli, utalentowany rysownik, ilustrator i malarz. Dziś kojarzy się przede wszystkim z Adamem Mickiewiczem, a dokładniej z jego wielkim dziełem „Pan Tadeusz”, do którego Andriolli stworzył niepowtarzalne ilustracje. Tak się złożyło, że przez pewien okres mieszkał w Wilnie Napoleon Orda, rysownik, malarz, pianista i kompozytor epoki romantyzmu.

Napoleon Orda urodził się 11 lutego w 1807 r. w Worocewiczach, obecne tereny Białorusi. Imię swoje otrzymał na cześć Napoleona Bonaparte. W wieku 16 lat rozpoczął naukę na uniwersytecie w Wilnie. Studiował matematykę i architekturę, ale studiów nie ukończył, gdyż został aresztowany za przynależność do tajnej organizacji studenckiej. Przez ponad rok był więziony. Wziął udział w powstaniu listopadowym. Został odznaczony Złotem Krzyżem Virtuti Militari i awansowany do stopnia kapitana. Po upadku powstania zamieszkał w Paryżu, gdzie podjął studia artystyczne. Tam też ożenił się z Francuzką Ireną Bougle. Orda przyjaźnił się z Fryderykiem Chopinem, który uczył go muzyki. Komponował polonezy, walce, serenady i pieśni. Spotykał się też z Adamem Mickiewiczem, pomagał w wydaniu jego pism. Korespondował m.in. z Ignacym Domeyką i Józefem Ignacym Kraszewskim, których poznał podczas swego pobytu w Wilnie. Przebywając na emigracji, odbywał liczne podróże, podczas których malował i rysował. W ten sposób utrwalił pejzaże Francji, Anglii, Szkocji, Belgii, Holandii, Hiszpanii, Portugalii, Afryki Północnej. W 1856 r. skorzystał z ogłoszonej przez cara amnestii i wrócił do kraju. W latach 1875–1877 odbywał, przeważnie pieszo, liczne wędrówki po Litwie, wykonując rysunki z natury. Wydał duży album litografii, przedstawiający m.in. zabytki wileńskie. Jest autorem ponad tysiąca rysunków i akwareli przedstawiających zabytkowe miejsca polskich Kresów. Duża część prac Ordy jest przechowywana w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie i Krakowie.

Czytaj więcej: Wileńskie ślady polskich romantyków: Adam Mickiewicz

Napoleon Orda zmarł w 1883 r. w Warszawie. Został pochowany w Janowie, na terenach, z których pochodził. W 1997 r., z okazji 190. rocznicy jego urodzin, w Janowie został odsłonięty pomnik przedstawiający artystę na pniu drzewa z albumem do szkicowania; na rozstaju dróg do Worocewicz stanął zaś kamień z płaskorzeźbą odtwarzającą lirę i paletę. Rok 2007, w którym przypadał jubileusz 200-lecia urodzin artysty, przez UNESCO był ogłoszony rokiem Napoleona Ordy. W tym roku w Paryżu, na budynku przy ulicy Lui de Gran 9 – w domu, gdzie, przebywając na emigracji mieszkał i pracował, zawieszono tablicę pamiątkową. W tymże roku w Worocewiczach zostało otwarte Muzeum Napoleona Ordy.

W Wilnie o artyście przypominają budynki uniwersyteckie, w których studiował, a także jego dzieła, które zachowały się w zbiorach Litewskiego Muzeum Narodowego. Swoje prace malarz sygnował i opisywał. Dzięki jego rysunkom można zobaczyć m.in. jak wyglądały w drugiej połowie XIX w. ruiny zamku w Trokach, zamku królewskiego u podnóży góry Giedymina czy znajdującego się w pobliżu pałacu Radziwiłłów. Orda utrwalił wiele widoków dawnego Wilna i okolic. Jego dzieła mają dziś wartość dokumentacyjną.

Czytaj więcej: Wileńskie ślady polskich romantyków: Michał Elwiro Andriolli