Virtuti Militari — najwyższe polskie odznaczenie wojenne

W czasie działań wojennych na Ukrainie giną zarówno cywile jak i ukraińscy żołnierze. Prezydent Wołodymyr Zełenski wielu poległych odznaczył pośmiertnie tytułem Bohatera Ukrainy.

Najwyższym polskim odznaczeniem wojennym, jednym z najstarszych orderów wojennych na świecie jest Order Wojenny Virtuti Militari. Dewiza orderu brzmi: Honor i Ojczyzna.

Pierwsze odznaczenia po wojnie polsko-rosyjskiej

— Akurat w tym roku przypada 230. rocznica ustanowienia Orderu Wojennego Virtuti Militari. Najwyższe polskie odznaczenie wprowadzone zostało w 1792 r. przez króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego po bitwie pod Zieleńcami podczas wojny polsko-rosyjskiej. Wtedy udało się wojskom polsko-litewskim powstrzymać wojsko rosyjskie. Wówczas król przysłał 20 medali złotych i 40 srebrnych. Pierwsze odznaczenia nie miały jeszcze formy krzyża. Były to nieduże, owalne medaliony z napisem Virtuti Militari. W dobie przedrozbiorowej ustanowiono pięć klas orderu: Krzyż Wielki z Gwiazdą, Krzyż Komandorski, Krzyż Kawalerski, Krzyż Złoty, Krzyż Srebrny — opowiada w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” Waldemar Szełkowski, nauczyciel historii w wileńskim Gimnazjum im. J.I. Kraszewskiego, prezes Klubu Rekonstrukcji Historycznej „Garnizon Nowa Wilejka”.

Czytaj więcej: Waldemar Szełkowski: Czasem warto przynieść szablę na lekcję

Trzy ordery dla Marszałka

— Odrodzenie Orderu Virtuti Militari przypada na rok 1918, kiedy było odrodzone Państwo Polskie. Wówczas do Kapituły należały najbardziej znane, wpływowe osoby tamtego okresu, które już w 1919 r. nadały to odznaczenie. To przede wszystkim Piłsudski, Haller, Rydz Śmigły, w późniejszych latach Żeligowski. Odznaczono tysiące żołnierzy po wojnie polsko-bolszewickiej. Krzyżami Virtuti Militari uhonorowano też członków Kapituły. Trzy krzyże nadano Marszałkowi — tłumaczy rozmówca.

Marszałek Józef Piłsudski jako jedyny Polak odznaczony był Krzyżem Wielkim z Gwiazdą Orderu Wojskowego Virtuti Militari za zwycięską wojnę polsko-bolszewicką. Ponadto Marszałek posiadał też Krzyż Komandorski i Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari.

Order łączy Polskę i Litwę

Rozmówca zaznacza, że order ten łączy Polskę i Litwę.

— Kiedy powstaje, to jeszcze doba przedrozbiorowa, kiedy jeszcze istniała Rzeczpospolita Obojga Narodów. Obywatele Wielkiego Księstwa Litewskiego też otrzymywali Virtuti Militari. Warto przypomnieć także, że order został ustanowiony w czasie wojny z Rosją. To była wojna w obronie Konstytucji 3 maja, co było wspólnym dziełem Polski i Litwy — kontynuuje historyk.

Powstanie filmik edukacyjny

— W tym roku z okazji 230. rocznicy powstania Orderu Virtuti Militari, która przypada 22 czerwca, planujemy zrobić filmik edukacyjny poświęcony tej tematyce — wojnie z Rosją w obronie Konstytucji — mówi prezes Klubu Rekonstrukcji Historycznej „Garnizon Nowa Wilejka”.

Pierwsze odznaki

Na liście osób, którym w 1792 r. nadano pierwsze złote medale, figurowało 16 nazwisk. Jako pierwszych odznaczono ks. Józefa Poniatowskiego oraz gen. mjr. Tadeusza Kościuszkę. Zatwierdzono też wynagrodzenie w postaci dodatkowego podwójnego żołdu dla odznaczonych Krzyżem Złotym i dodatkowej połowy żołdu dla odznaczonych Krzyżem Srebrnym. Łącznie za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego odznaczono 526 osób.

Order Virtuti Militari dla kobiety

Pierwszą kobietą, która została odznaczona orderem Virtuti Militari, była Joanna Żubr, sierż. piechoty 2. Pułku Piechoty Legionów. Otrzymała ona odznaczenie V klasy — Medal Srebrny za udział w odbiciu Zamościa z rąk austriackich w 1809 r.

Odznaki dla uczestników tłumienia powstania

Po klęsce powstania car Rosji Mikołaj I zniósł order, ustanawiając Polski Znak Honorowy. Rok później Mikołaj I zdegradował Order Virtuti Militari do rangi rosyjskiej odznaki, którą nadano ponad 100 tysiącom uczestników tłumienia powstania listopadowego.

Wskrzeszenie orderu

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. Sejm Ustawodawczy RP wskrzesił order ustanowiony w 1792 r. przez króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego, nadając mu nazwę Orderu Wojskowego Virtuti Militari.

Sejm RP postanowił m.in., że każdy odznaczony orderem będzie otrzymywał dożywotnio roczną pensję orderową w wysokości 300 zł (w tej wysokości była wypłacana do 1939 r.). Ponadto przyznano im przywilej pierwszeństwa przy przydziale ziemi, przy obejmowaniu posad rządowych, przy przyjmowaniu do zakładów dla inwalidów oraz uzyskiwaniu dla dzieci miejsc stypendialnych w rządowych placówkach oświatowych i zakładach wychowawczych. Kawalerowie orderu Virtuti Militari mieli także prawo do honorów ze strony wojskowych równych stopniem, a nie posiadających orderu. Podoficerowie i szeregowi odznaczeni tym Krzyżem mieli prawo awansowania na stopień oficerski, o ile posiadali odpowiednie kwalifikacje. W 1923 r. przyznawanie orderów zakończono.

Czytaj więcej: Z Wilna do Warszawy — życie Witolda Kieżuna, żołnierza AK, powstańca i naukowca

Ustawa z 1933 roku

25 marca 1933 r. Sejm RP uchwalił nową Ustawę o Orderze Virtuti Militari. Ustawa przeniosła Święto Orderu na 11 listopada oraz zmieniła jego nazwę na Order Wojenny Virtuti Militari (a nie jak dotychczas: „wojskowy”). Wprowadzono też zmiany w wyglądzie odznak orderowych. Nowa Ustawa rozszerzała także zakres przywilejów.

Odznaczeni Orderem Wojennym Virtuti Militari otrzymali dodatkowo uprawnienia do 80 proc. zniżki kolejowej oraz leczenia na koszt skarbu państwa. Państwo polskie było zobowiązane również zapewnić im pracę gwarantującą godne utrzymanie, natomiast niezdolni do pracy i niemający odpowiednich warunków materialnych otrzymywali zaopatrzenie jak dla osób szczególnie zasłużonych.

Order był nadawany przez Naczelnego Wodza. Ogółem w tzw. Drugiej RP do 1 września 1939 r. nadano 8 389 Orderów Wojennych Virtuti Militari. Po zakończeniu wojny na mocy dekretu Prezydenta RP z 1945 r. ustalono, że Order Virtuti Militari klasy I, II i III będzie nadawał Prezydent RP na wniosek Kapituły Orderu, a klasy IV i V — na wniosek Naczelnego Wodza. W latach 1940-1990 nadano w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie łącznie 6 160 orderów.

Protest przeciw odznaczeniu komunisty

W 1974 r. władze PRL odznaczyły Orderem Wojennym Virtuti Militari I klasy sowieckiego przywódcę Leonida Breżniewa. W 1976 r. w proteście przeciw odznaczeniu obcego komunisty przedwojenni dowódcy wojskowi zorganizowali uroczystość złożenia na Jasnej Górze swoich Orderów Wojennych Virtuti Militari. Order Wojenny Virtuti Militari po 1989 r. nie był nadawany. W 1992 r. Sejm RP uchwalił Ustawę, na mocy której określono również szczegółowe kryteria nadawania. Dodano, że order może być nadany tylko w czasie wojny lub nie później niż przez pięć lat od zakończenia wojny.

Pozbawieni medalu

W1990 r. Prezydent RP Wojciech Jaruzelski uchylił uchwałę 1974 r. w sprawie nadania Breżniewowi Krzyża Wielkiego Orderu Wojennego Virtuti Militari. W 1995 r. Prezydent RP Lech Wałęsa uchylił uchwałę z 1946 r. w części dotyczącej nadania sowieckiemu generałowi Iwanowi Sierowowi Krzyża IV klasy Orderu Virtuti Militari. Prezydent RP Lech Kaczyński pozbawił orderu Wincentego Romanowskiego za prześladowania działaczy niepodległościowych.

Łączna liczba osób odznaczonych Orderem Virtuti Militari wynosi ponad 26 tysięcy.

Czytaj więcej: Warszawa również wileńską krwią obroniona