Nieprzypadkowa data
Data Dnia Ratujących Litewskich Żydów została wybrana dla upamiętnienia bibliotekarki Uniwersytetu Wileńskiego, Ony Šimaitė. 15 marca 1966 r. została pierwszą osobą narodowości litewskiej, której przyznano tytuł Sprawiedliwej wśród Narodów Świata. Aby uczcić jej pamięć, w części rekreacyjnej Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Wileńskiego, w pobliżu Audytorium Kristijonasa Donelaitisa, otwarta została wystawa przygotowana przez Bibliotekę UW. Na dziedzińcu uniwersytetu przedstawiciele władz, profesorowie i studenci, członkowie rodzin ocalonych i udzielających pomocy odczytali nazwiska 1 785 osób, których pomoc Żydom w granicach dzisiejszej Litwy została udokumentowana przez Wydział Wiecznego Upamiętnienia Ratujących Żydów Państwowego Muzeum Żydowskiego im. Gaona Wileńskiego. Nie zabrakło również przedstawicieli polskiej placówki dyplomatycznej. Ambasadę RP w Wilnie reprezentował Andrzej Dudziński I Radca-Kierownik Wydziału Polityczno-Ekonomicznego.
Czytaj więcej: Postać Gaona z Wilna obrosła legendami. Warto się z nimi zmierzyć
Trudna Wileńszczyzna
Na litewskiej liście Sprawiedliwych wśród Narodów Świata znajdują się obecnie 924 nazwiska. Można wśród nich znaleźć również Polaków. Polaków z Litwy nie brakuje tymczasem na liście polskiej, na której jest najwięcej, bo aż 7 232 nazwiska. Liczby te nie odzwierciedlają rzeczywistej skali pomocy.
— Nigdzie na świecie nie ma pełnych danych na temat pomocy udzielanej w czasie wojny Żydom. Można powiedzieć, że Litwa, a zwłaszcza Wileńszczyzna, jest pod tym względem wyjątkowo trudnym obszarem. Mamy ogromne problemy ze zbieraniem danych przede wszystkim ze względu na powojenne migracje ludności, które spowodowały zarówno wyjazd ocalonych Żydów, którzy przed wojną byli polskimi obywatelami i mieli prawo do wyjazdu w ramach powojennych przesiedleń, podobnie jak Polacy. Z Litwy wyjechała także większość Polaków — mówi „Kurierowi Wileńskiemu” Danutė Selčinskaja, która od lat 90. zajmuje się zbieraniem informacji na ten temat.
— Od zakończenia wojny minęło już prawie 80 lat, ale — co może zadziwiać — nadal odnajdujemy nowe informacje. Jestem przekonana, że jeszcze długo będziemy odnajdywać listy, wspomnienia, spotykać ludzi, którzy dopiero teraz zechcą opowiedzieć historię swoich rodzin — wyjaśnia Selčinskaja.
Wyraz wdzięczności
Z okazji ustanowienia nowego święta Litewska Wspólnota Żydowska zaprezentowała pamiątkowy znak wdzięczności, zaprojektowany, by upamiętnić ratujących Żydów. Będą nim oznaczane miejsca, w których mieszkały osoby ukrywające Żydów w czasie wojny.
Wydarzenia upamiętniające ratujących Żydów planowane są również na kolejne dni. 20 marca o 18:00 w Muzeum Żydowskim im. Gaona Wileńskiego odbędzie się wieczór pamięci, podczas którego przypomniane zostaną historie pomocy odczytywane przez litewskich aktorów, Dariusa Gumauskasa i Jolantę Dapkūnaitė. Podczas wydarzenia nie zabraknie polskich akcentów — wykorzystane zostaną fragmenty książki „Tak teraz postępują uczciwi ludzie. Polacy z Wileńszczyzny ratujący Żydów” autorstwa Ilony Lewandowskiej, którą w 2019 r. wydał Instytut Polski w Wilnie.
— Pamięć o tych, którzy w czasie wojny odważyli się sprzeciwić ludobójstwu i udzielić pomocy Żydom nadal jest bardzo mało obecna w przestrzeni publicznej. Ważne jest, by o tym mówić i to mówić w sposób przystępny, nie tylko informacyjnie, ale także poruszając sumienia ludzi. Taki jest cel wydarzenia, w które się zaangażowałam i na które serdecznie zapraszam — mówi Aneta Anra, pisarka poruszającą w swoich tekstach temat Holocaustu, która razem z reżyserem Povilasem Makauskasem współtworzy wydarzenie.
Czytaj więcej: Marsz Żywych w hołdzie ofiarom Holocaustu