W placówkach edukacyjnych m. Wilna brakuje ponad 200 nauczycieli i ich asystentów. Liczba uczniów w stolicy stale rośnie (z 66,4 tys. uczniów w latach 2015—2016 do 83,2 tys. uczniów w latach 2022—2023) i tendencja ta powinna się utrzymać. W Wilnie średni wiek nauczyciela wynosi około 51 lat (2021 r.) i wzrasta, wydłuża się wiek emerytalny i maleje grono nauczycieli, którzy wybrali zawód nauczyciela po ukończeniu studiów, co jeszcze bardziej potęguje szybko rosnący brak nauczycieli. Wymaga to pilnych kompleksowych rozwiązań — apelują autorzy publikacji.
Dlaczego więc brakuje specjalistów ds. edukacji w stolicy — rozwijającym się i prosperującym mieście — oraz w okolicznych rejonach?
„Wszyscy zgadzamy się, że jakość edukacji dzieci jest jednym z głównych elementów tworzenia kapitału społecznego państwa. Przyszły postęp państwa, liczba specjalistów wysokiego szczebla, którzy tworzą wartość dodaną, zależy od wysokiej jakości systemu edukacji, którego podstawą jest kompetentny i zadowolony nauczyciel. Niestety, rzeczywistość jest inna. Od nauczyciela oczekuje się profesjonalizmu, wysokiej moralności. Te i inne oczekiwania społeczeństwa wobec nauczyciela stale rosną. A czego oczekuje nauczyciel?” — zwracają uwagę naukowcy.
Czytaj więcej: Artur Markiewicz: „Stypendia dla studentów nie rozwiążą problemu braku nauczycieli”
Brak przyjaznej atmosfery dla samorealizacji
Jak wykazały badania warunków pracy i motywacji nauczycieli, priorytetem jest dla nich zdrowe tło emocjonalne — kultura organizacyjna oparta na zaufaniu i współpracy, która chroni prawa nauczyciela.
Nauczyciele podkreślali, że nadmierne obciążenie administracyjne, biurokracja, nie pozwala im poświęcić większej ilości czasu uczniom i pracy bezpośredniej, powodując poczucie ciągłej kontroli i nieufności wobec nauczyciela.
Warunki pracy jako podstawa
Badani nauczyciele zwracali uwagę na potrzebę otrzymywania bezpłatnych anonimowych konsultacji od prawnika i psychologa związanych z pracą pedagogiczną. Jako ważny czynnik motywacyjny wskazywali na dyrektora szkoły jako kierownika słuchającego społeczności szkolnej, wskazywali potrzebę jasnej i przejrzystej polityki tworzenia etatów i obciążeń. Ważne jest też zwiększenie liczby stanowisk asystentów nauczycieli, zwłaszcza podczas pracy z dziećmi ze specjalnymi potrzebami. Nauczyciele byliby bardziej zmotywowani do jakościowej pracy z zapewnionymi narzędziami: z komputerem w klasie, odpowiednim do pracy zdalnej, nieograniczonym dostępem do drukarki, miesięcznym budżetem przeznaczonym na zakup artykułów piśmienniczych i innych narzędzi niezbędnych w procesie edukacji.
Badania wykazały również znaczenie uznania, docenienia pracy nauczyciela i podziękowania za ich pracę ze strony kierownictwa.
| Fot. Marian Paluszkiewicz
Kwestia wynagrodzenia i mieszkań
Wynagrodzenie nauczyciela jest ustalane w skali krajowej, ale zrozumiałe jest, że koszty utrzymania w Wilnie znacznie różnią się od, na przykład, poziomu wydatków w Rakiszkach — wskazują autorzy badania. Wzrost cen mieszkań w Wilnie znacznie ogranicza możliwość zakupu lokum lub opłaty czynszu za mieszkanie. Dojazdy do pracy wiążą się również z dodatkowymi kosztami (większość wileńskich nauczycieli mieszka 9 km lub więcej od miejsca pracy).
W oparciu o dobre praktyki (jak w przypadku Niemiec i Austrii) wskazane jest inicjowanie i rozwijanie miejskich programów mieszkaniowych. Przykładowo, udostępnianie mieszkań komunalnych wynajmowanych przez samorząd po specjalnej cenie najbardziej potrzebnym specjalistom. Rekompensata za dojazd do pracy i/lub możliwość bezpłatnego parkowania samochodu w miejscu pracy również zmniejszyłoby obciążenie nauczycieli. Wskazany też byłby dodatek do wynagrodzenia.
Tak więc niedobór nauczycieli wynika z szeregu problemów, które należy rozwiązać w kompleksowy sposób już dzisiaj — zwracają uwagę eksperci.
Czytaj więcej: Na Litwie brakuje nauczycieli. Za 5 lat może być jeszcze gorzej, ale jest miejsce na optymizm
W polskich szkołach — wykrusza się starsze pokolenie
Na narastający problem braku nauczycieli zwracało uwagę już w 2016 r. Stowarzyszenie Nauczycieli Szkół Polskich na Litwie „Macierz Szkolna”. Z badań przeprowadzonych przez stowarzyszenie wynikało, że w 2016 r. spośród 497 pedagogów w stołecznych polskich szkołach 7,4 proc. stanowili nauczyciele w wieku do lat 30, 23,1 proc — w wieku 31–40 lat, 36,8 proc. — 41–50 lat, 24 proc. — 51–60 lat, 5,2 proc. — 61–65 lat, 3,4 proc. — 66 lat i starsi.
— Dzisiaj z polskich szkół docierają informacje o tym, że w najbliższym czasie brak nauczycieli będzie poważnym problemem. Szczególnie akcentowany jest brak nauczycieli lituanistów. Poza tym brakuje nauczycieli przedmiotów ścisłych, fizyki, matematyki, chemii. Wykrusza się starsze pokolenie nauczycieli, młodzież zaś podejmuje studia pedagogiczne niechętnie — w ubiegłym roku np. kierunek fizyki wybrały tylko dwie osoby. Nie ma też pewności, że podejmą one pracę w szkole. Wielu nauczycieli zrezygnowało z wykonywania zawodu w okresie pandemii. Brak nauczycieli jest skutkiem polityki ministerialnej, czyli brakiem logicznych rozwiązań skierowanych na przyciąganie nauczycieli do szkół — wskazuje Krystyna Dzierżyńska, prezes „Macierzy Szkolnej”.
Niekończąca się reforma oświatowa, zmiany w programach nauczania, brak pomocy metodycznych i nowych podręczników to zamknięte koło, w którym muszą sobie radzić nauczyciele.
— Uważam, że nie można było nauczyciela sprowadzać do roli tzw. usługodawcy, który ma tylko obowiązki, a mniej ma praw. Poza tym ważna jest też kwestia finansowa. Młoda osoba, która zakłada rodzinę, a nie może liczyć na wysokie wynagrodzenie, podejmuje decyzje podyktowane pragmatyzmem, omija szkołę, a na tym cierpimy wszyscy — dodaje Krystyna Dzierżyńska.
Dzisiaj polska młodzież ma wiele możliwości podjęcia studiów w języku ojczystym. Przyszli poloniści są zachęcani do kształcenia się w Akademii Oświaty Uniwersytetu Witolda Wielkiego oraz na Uniwersytecie Wileńskim. Studia pedagogiczne są atrakcyjne ze względu na stypendium ze strony państwa w wysokości 300 euro miesięcznie. Od 1 października bieżącego roku ruszają też studia w języku polskim na kierunku pedagogiki przedszkolnej i wczesnoszkolnej w wileńskiej filii Uniwersytetu w Białymstoku.
Czytaj więcej: Młodzi poloniści z Uniwersytetu Witolda Wielkiego. Atrakcyjny kierunek: polonistyka z pedagogiką
