1 września Niemcy hitlerowskie zaatakowały II Rzeczpospolitą, rozpoczynając w ten sposób II wojnę światową. 17 września do ataku Niemiec dołączył Związek Sowiecki.
— Kiedy rozpoczęła się wojna i kiedy Niemcy zaatakowały Polskę, to Litwa od razu ogłosiła neutralność. Były próby niemieckie, aby przeciągnąć Litwę na swoją stronę. Poprzez litewskiego ambasadora w Berlinie, Kazysa Škirpę, proponowano Litwie, aby, korzystając z wojny i ciężkiej sytuacji Polski, wywalczyła Wilno jako historyczną stolicę. Prezydent Smetona i rząd Litwy jednak trzymał się neutralności, mając nadzieję, że to w jakiś sposób pozwoli ominąć zawirowania wojenne — mówi „Kurierowi Wileńskiemu” Arūnas Bubnys.
Czytaj więcej: Portrety bohaterów II wojny światowej przemówiły w klasztorze franciszkanów
Neutralność Litwy
Historyk podkreślił, że generalnie podpisany 23 sierpnia 1939 r. pakt Ribbentrop-Mołotow podzielił Europę Środkową na strefy wpływu i los Litwy był przesądzony. Rozmówca zaznaczył, że chociaż Litwa ogłosiła neutralność, to mimo wszystko sympatie, zarówno społeczne, jak i rządowe, były po stronie polskiej. Żołnierze polscy, którzy przekroczyli granicę litewską, zostali internowani, ale generalnie rząd Litwy nie robił przeszkód, gdyby żołnierze polscy chcieli przedostać się na Zachód. W przypadku uchodźców cywilnych to w ogóle nie byli poddawani żadnym nadzwyczajnym ograniczeniom.
Latem 1940 r. została dokonana faktyczna okupacja Litwy przez ZSRS. Chociaż w Europie już szalała II wojna światowa, to faktycznie działania wojenne Litwa odczuła dopiero po ataku III Rzeszy na ZSRS.
— W ciągu tygodnia terytorium Litwy zostało zajęte przez Niemcy, które nie traktowały jej jako niepodległego kraju, tylko część terytorium Związku Sowieckiego. Wówczas rozpoczął się reżim okupacyjny i Holokaust. W trakcie okupacji niemieckiej najbardziej ucierpiała wspólnota żydowska. Zginęło wtedy nie mniej niż 90 proc. litewskich Żydów. Z pewnością straty ludzkie odnotowały również inne narodowości, w tym również Litwini, Polacy i Romowie. Dokładnych liczb nie znamy. Szacuje się jednak, że oprócz 200 tys. wymordowanych Żydów zginęło kolejnych 25-30 tys. osób innych narodowości — zaznacza historyk.
Czytaj więcej: Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu obchodzony również na Litwie
Straty na froncie
Mówiąc o stratach litewskich w czasie II wojny światowej, trzeba pamiętać, że dotyczyły one nie tylko okupacji niemieckiej, ale również sowieckiej.
— Kiedy w 1944 r. powróciła okupacja sowiecka, to wówczas została ogłoszona mobilizacja. Do wojska zabrano kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców Litwy, z których 15 tys., a może nawet 20 tys. zginęło na froncie. Więc największe straty ludzkie, oczywiście nie zaliczając do tej liczby Żydów, Litwa poniosła nie w czasie okupacji niemieckiej, tylko na froncie. Straty na froncie były większe nie tylko z powodu represji niemieckich, ale również sowieckich, które rozpoczęły się po ponownym zajęciu Litwy — precyzuje Arūnas Bubnys, zdaniem którego w trakcie wojny mogło zginąć do 250 tys. mieszkańców Litwy.
II wojna światowa rozpoczęła się o godz. 4:45 1 września 1939 r., kiedy III Rzesza zaatakowała Polskę na całej długości granicy polsko-niemieckiej. Wojna zakończyła się 2 września 1945 r. kapitulacją Japonii. Szacuje się, że podczas wojny zginęło minimum 60 mln osób, co stanowiło wówczas około 3 proc. populacji ludzkiej. Niektórzy badacze twierdzą, że ofiar ludzkich było znacznie więcej — w granicach 80 mln.