Ilona Lewandowska: Od początku roku akademickiego prowadzi Pani zajęcia ze studentami pierwszego roku pedagogiki na wileńskiej Filii Uniwersytetu w Białymstoku. Czy wśród młodych Polaków na Litwie wybór zawodu nauczyciela okazał się popularny po otwarciu nowego kierunku?
Anna Pawiłowicz-Janczys: Na pierwszym roku pedagogiki studiuje obecnie około czterdziestu osób. Biorąc pod uwagę, że jest to nowy kierunek, uważam, że zebranie tak dużej grupy można uznać za ogromny sukces. Bez wątpienia studia pedagogiczne na Litwie w języku polskim były i są potrzebne, o czym świadczy nie tylko zainteresowanie studentów, ale także potrzeby nagłaśniane przez szkoły. Cieszy mnie, że wśród studentów przeważają osoby bardzo młode, tegoroczni absolwenci. Mają oni świeże wspomnienia z okresu szkolnego, bardzo często podczas zajęć przywołują wspomnienia ze swoich szkół. Są bardzo zaangażowani w studia i to daje naprawdę bardzo dużą nadzieję na przyszłość. Nie brakuje również osób, które pracują już w zawodzie nauczyciela i pedagogikę wczesnoszkolną wybierają, by zdobyć dodatkowe kwalifikacje. Mają już swoje własne doświadczenia, rozumieją praktyczne aspekty zawodu. Są też dwudziestokilkulatkowie, którzy szukają obecnie swojej drogi zawodowej i myślą o szkole. Gdybym miała scharakteryzować studentów ogólnie, powiedziałabym, że są to osoby, które edukację i pracę pedagogiczną traktują poważnie i chcą się rozwijać w tym kierunku. Na pewno więc otwarcie studiów przygotowujących nauczycieli klas początkowych było bardzo dobrą decyzją.
Czytaj więcej: W wileńskiej Filii UwB jesienią rusza pedagogika
Prowadzi Pani zajęcia między innymi dotyczące etyki zawodu nauczyciela. O ile bardzo często temat oświaty pojawia się w mediach, o tyle kwestie etyki zawodu są raczej rzadko poruszane. Jakie zagadnienia porusza Pani podczas zajęć?
Pedagodzy, tak jak przedstawiciele innych zawodów, mają swój kodeks etyczny, który ma za zadanie pokazać normy zachowań, którymi powinno się kierować w pewnych sytuacjach. Na Litwie temu tematowi poświęcony jest oddzielny dokument, który określa niektóre aspekty zawodu nauczyciela. Mówienie o etyce zawodowej obejmuje bardzo wiele aspektów — od bardziej zewnętrznych, widocznych na pierwszy rzut oka, jak ubiór, poprzez język, jakim się posługuje nauczyciel, aż po kwestie bardzo osobiste. Uważam, że to przedmiot mający znaczenie praktyczne, dlatego ze studentami staram się od tych praktycznych sytuacji wychodzić. Tak, jak wspomniałam, dla bardzo wielu z nich szkolne wspomniana są bardzo świeże, bo dopiero co zdali matury. Przychodzą ze swoimi obserwacjami, uwagami, patrzą bardzo krytycznie i bardzo często teoretyczny temat potrafią świetnie osadzić w realiach szkolnych. W praktyce etyka zawodu nauczyciela może być więc bardzo aktualnym przedmiotem.
Jakie problemy w szkołach zauważają studenci?
Po pierwszych tygodniach mogę powiedzieć, że mają dosyć konserwatywne poglądy na zawód nauczyciela, na takie jego aspekty jak chociażby ubiór. Z drugiej strony młodzi ludzie są bardzo wrażliwi na wszelkiego rodzaju przejawy agresji, a z ich wspomnień wynika, że niektórzy doświadczali agresji słownej także ze strony swoich nauczycieli. To bardzo ważne, by o takich sprawach rozmawiać, nie tylko oceniając konkretne zachowania, ale również wskazując, jak te problemy mogą zostać rozwiązane bez jakichkolwiek siłowych rozwiązań.
Jakie są według Pani najważniejsze wyzwania, przed którymi stoją obecnie nauczyciele na Litwie?
Jest ich bardzo wiele i są bardzo różne, w zależności od środowiska i konkretnych okoliczności. Takim nowym wyzwaniem, które wiele osób odbiera jako zagrożenie, jest kwestia sztucznej inteligencji. Dla bardzo wielu nauczycieli jest to problem, ale dla osób, które potrafią korzystać z nowych technologii, okazuje się to ogromna pomoc. Obecnie, w sytuacji wejścia w życie nowej podstawy programowej, wiele osób odczuwa brak odpowiednich pomocy dla nauczyciela. Tymczasem to właśnie czat GPT może bardzo nam pomóc w przygotowaniu scenariuszy nowych lekcji czy doborze materiałów. Praca nauczyciela wymaga twórczości, poszukiwania nowych rozwiązań i wybierając ten zawód trzeba mieć tego świadomość. Innym wyzwaniem, którego nauczyciele doświadczają obecnie, jest nauczanie włączające. Idea jest oczywiście bardzo dobra i potrzebna, bo dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi powinny mieć możliwość nauki w szkołach ogólnokształcących, jednak w takiej sytuacji również nauczyciel powinien mieć zapewnioną odpowiednią pomoc. Tymczasem zdarza się, że w dużej klasie, bez nauczyciela wspomagającego czy pedagoga nauczyciel z takimi dziećmi musi radzić sobie sam. W tym przypadku nie wystarczy dobra wola czy szkolenie nauczyciela, nie może on pełnić kilku funkcji w tym samym czasie. To są sprawy, które wymagają również pomocy ze strony państwa.
| Fot. arch. pryw. Anny Pawiłowicz-Janczys
Bardzo wiele mówi się na Litwie w ostatnich latach o podnoszeniu prestiżu zawodu nauczyciela. W jaki sposób można do tego doprowadzić?
Prestiż zawodu nauczyciela rzeczywiście stał się często podnoszonym tematem. Najczęściej, gdy się o nim mówi, pojawia się kontekst finansowy. Nauczyciele powinni więcej zarabiać i wtedy ten zawód będzie bardziej ceniony — można rozumieć to w takim bardzo uproszczonym kluczu. Pieniądze rzeczywiście są bardzo ważne. Przecież nauczyciel powinien zarabiać wystarczająco, by móc się dokształcać, poznawać świat czy korzystać z nowych technologii. Żeby był poważnie traktowany, powinien również być dobrze ubrany, musi go być stać na fryzjera. Trudno więc mówić o prestiżu, gdy ludzi nie stać na zadbanie o swój rozwój czy wygląd. Z drugiej jednak strony prestiż, a więc pewien szacunek wobec pracy nauczyciela, zdobywamy poprzez nasze zachowanie. Tak właśnie pokazuje moje doświadczenie zawodowe — najwięcej udało mi się osiągnąć podchodząc do dzieci i ich rodziców z szacunkiem, traktując ich poważnie. Jeśli my szanujemy ludzi, to oni również szanując nas. I tu właśnie wracamy do etyki zawodu nauczyciela.
Czytaj więcej: Nauczyciel – zawód nad zawodami