Zarząd Stowarzyszenia Naukowców Polaków Litwy (SNPL) już od 6 lat co roku ogłasza konkurs na najlepszą pracę kwalifikacyjną (licencjacką lub magisterską) w dziedzinie szeroko pojmowanej problematyki Wileńszczyzny. W tym roku komisja konkursowa wyróżniła pracę licencjacką pt. „Problem oryginalnej pisowni imion i nazwisk Polaków litewskich”. Wyróżniono ją spośród innych 9 prac nadesłanych na konkurs. Jej autorką jest Elżbieta Titaniec, absolwentka filologii polskiej na Uniwersytecie Wileńskim.
Ta praca była potrzebna
Jak mówi promotorka studentki, doc. dr Kinga Geben z Centrum Polonistycznego na Uniwersytecie Wileńskim, komisja sprawdzająca dała tej odważnej i samodzielnej pracy naukowej najwyższą ocenę. Została ona obroniona w czerwcu ub.r.
– Jest to praca z zakresu socjolingwistyki, na pograniczu językoznawstwa i socjologii. Praca została zrobiona wieloetapowo, ponieważ wykonane zostały trzy badania: wśród młodzieży, wśród osób starszych narodowości polskiej oraz społeczności litewskiej. Badania pokazują stosunek badanych do zagadnień językowych. Zaletą pracy jest jej współczesność i aktualność w naszym środowisku polskim na Litwie – komentuje doc. dr Kinga Geben w rozmowie z „Kurierem Wileńskim”.
– Problem oryginalnej pisowni imion i nazwisk rozpatrywałam zarówno w aspekcie prawnym, w czym bardzo mi pomogła Europejska Fundacja Praw Człowieka, jak i od strony językowej. Moja praca licencjacka ma też rys socjologiczny, ponieważ porusza problem świadomości, tożsamości narodowej badanych osób – mówi Elżbieta.
Jak dodaje, podstawowym celem pracy była analiza świadomości i postaw Polaków mieszkających na Litwie, ale też stosunku Litwinów do problematyki oryginalnego zapisu nielitewskich nazw osobowych.
– Zagadnienie oryginalnej pisowni imion i nazwisk absorbowało mnie od dawna. Podczas studiów polonistycznych na Uniwersytecie Wileńskim podjęłam się opracowania tego zagadnienia w swojej pracy semestralnej i dla potrzeb tej pracy przeprowadziłam badania wśród młodzieży. W podsumowaniu zaznaczyłam, że warto ten problem zgłębić i poszerzyć np. o opinie osób w wieku starszym. Uznałyśmy z moją wykładowczynią doc. dr Kingą Geben, że można te badania pogłębić za rok i napisać licencjat. To była dobra decyzja, gdyż przeprowadzanie ankietowania i wywiady dawały poczucie, że robię coś naprawdę potrzebnego, nie tylko dla siebie – opowiada o swojej pracy Elżbieta.
Również osoby badane podkreślały, że jest to dla nich bardzo aktualny i ważny temat, że trzeba go badać, że wart jest ciągłej uwagi. Ten problem w mniejszym bądź w większym stopniu dotyczy wszystkich Polaków mieszkających na Litwie.
Czytaj więcej: Oryginalna pisownia nazwisk już w następnym tygodniu?
Większość Polaków i Litwinów „za”
Na potrzeby swojej pracy studentka zbierała informacje wśród Polaków i Litwinów mieszkających obecnie na Litwie. Respondenci odpowiadali na pytania ankiety skierowane do dwóch grup wiekowych: młodzieży do lat 33 i grupy osób starszych w wieku 34–70 lat. Ogółem udało się uzyskać odpowiedzi od 234 osób. W badaniu uczestniczyło 150 osób pochodzenia polskiego (99 osób w wieku 34–70 lat i 51 osób w kategorii młodzieży do lat 33) oraz 84 osoby pochodzenia litewskiego. Dodatkowo badaczka wykonała pięć pogłębionych wywiadów z osobami, które już zmieniły zapis swego imienia i nazwiska na zgodny z oryginałem.
– Pytałam m.in. w ankiecie, czy oryginalny zapis nielitewskich nazw osobowych jest sprawą podstawową, ważną, czy może nieistotną. Większość badanych odpowiedziała, że jest to sprawa ważna. 56,6 proc. Polaków w przedziale wiekowym 34–70 lat popiera oryginalny zapis imion i nazwisk. 25,3 proc. nie popiera, 18 proc. nie ma zdania. Co ważne, ponad 67,7 proc. pytanych Polaków w starszej grupie wiekowej opowiedziało się za tym, by ustawa o pisowni imion i nazwisk w dokumentach zezwoliła również na oryginalną pisownię nazw osobowych ze znakami diakrytycznymi, czyli z takimi literami, jak: ć, ź, ś, ł, ż, ó. Nasuwa się tu wniosek, że gdyby ta ustawa zezwalała na pisownię wszystkich polskich liter i znaków diakrytycznych, to byłoby znacznie więcej wniosków o zmianę zapisu imienia i nazwiska – przypuszcza nasza rozmówczyni.
Jeżeli chodzi o polską młodzież w przedziale wiekowym do 33 lat, większość, bo 61 proc. badanych, popiera oryginalny zapis nazw osobowych, 39 proc. nie popiera.
Badane osoby reprezentujące litewską społeczność w grupie wiekowej 34–70 lat opowiedziały się za oryginalną pisownią imion i nazwisk w 52 proc. Respondenci argumentowali, że każda osoba powinna mieć prawo wyboru, jak zapisać nazwy osobowe. 42 proc. tego nie popierało, 6 proc. nie miało zdania.
Litewska młodzież w wieku do 33 lat, podobnie jak młodzież polska, popiera zapis oryginalny imienia i nazwiska w 61 proc., tylko 16 proc. nie popiera i 23 proc. nie ma zdania. – Badanie pokazuje, że litewska młodzież jest otwarta na zmiany w zakresie oryginalnej pisowni nazwisk i jest tolerancyjna – uważa Elżbieta.
Jak dodaje, respondenci argumentowali w ankietach, że obecna ustawa o pisowni imion i nazwisk w dokumentach zaledwie częściowo rozwiązuje problem poprawnego zapisu nazwisk. Na pytanie: „Czy Pan/Pani uważa, że do zapisu imion i nazwisk należy wprowadzić litery ze znakami diakrytycznymi?”, 67,7 proc. badanych Polaków w starszej grupie wiekowej odpowiedziało zdecydowanie, że tak. 15,2 proc. powiedziało, że nie, a 17 proc. nie miało zdania.
– Bardzo wielu wskazało, że nie zadowala ich połowiczna zmiana imienia czy nazwiska, gdyż chcieliby mieć w całości poprawny zapis, wraz ze znakami diakrytycznymi. Dlatego na razie rezygnują z zamiany litewskiej wersji swego nazwiska na polską – komentuje młoda badaczka.
Otwarcie tej kolejnej furtki – dopuszczenie wszystkich znaków diakrytycznych – byłoby jak najbardziej wskazane. Ten krok byłby dowodem, że Litwa jest dojrzałym demokratycznym państwem.
Satysfakcja z wymiany dokumentów
Zdecydowana większość badanych popierała poprawny zapis imienia i nazwiska, argumentując, że jest to część ich tożsamości, która wskazuje na bycie Polakiem. Respondenci akcentowali, że imię i nazwisko pokazuje, kim się jest.
– Podczas pracy badawczej pewnym pozytywnym zaskoczeniem było dla mnie to, że respondenci narodowości litewskiej przychylnie oceniają oryginalny zapis nazw osobowych. Udział procentowy ich odpowiedzi jest zbliżony do wyników uzyskanych w grupie badanych Polaków. I polska, i litewska młodzież uważa, że ustawowe zapisy zezwalające na zmiany w pisowni imion i nazwisk są potrzebne i dobre – zwraca uwagę Elżbieta.
Nasza rozmówczyni odniosła się też do problemu niezbyt aktywnego przywracania poprawnego zapisu imienia i nazwiska wśród społeczności polskiej. Ubolewa, że tak naprawdę wniosków jest niewiele. Jak mówi, w ciągu pierwszego roku od wejścia w życie 1 maja 2022 r. nowelizacji ustawy o pisowni imion i nazwisk w dokumentach podanie o zmianę imienia i nazwiska złożyło 222 Polaków.
– Wiadomo, że nie każdy Polak może to zrobić, ponieważ ustawa nie zezwala na użycie znaków diakrytycznych w ich imionach i nazwiskach. Przede wszystkim ludzie nie zadowalają się częściowym rozwiązaniem i czekają, aż będzie można zapisać poprawnie swoje imię i nazwisko, zgodnie z oryginalną pisownią. Ale naprawdę budujące jest to, że niektórzy, zmieniając nawet jedną literę, twierdzą, że i tak warto, bo mają w dokumentach zapis po polsku – podkreśla Elżbieta Titaniec.
Czytaj więcej: Pisownia nazwiska ze znakiem diakrytycznym jest możliwa? EFHR dowodzi, że tak i zaprasza do inicjatywy
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 03 (08) 20-26/01/2024