Tym razem warto poświęcić więcej uwagi chorobom przewlekłym, które w przypadku braku leczenia mogą doprowadzić do schorzeń onkologicznych.
Choroby zapalne jelit
Jest to grupa schorzeń autoimmunologicznych, które wiążą się z przewlekłym stanem zapalnym w przewodzie pokarmowym. Przyczyny tych chorób nie są do końca poznane, ale uważa się, że wpływ na nie mają trzy uwarunkowania: genetyczne, środowiskowe (niezdrowa dieta i styl życia), ale też autoimmunologiczne (nasz układ odpornościowy uznaje swoje własne komórki za obce i próbuje je zwalczać). Postępujące zakażenie z czasem zaczyna dawać objawy ze strony narządów lub nawet całych układów w organizmie.
Do nieswoistych zapaleń jelit zalicza się wrzodziejące zapalenie jelita grubego i chorobę Leśniowskiego-Crohna. Do tych chorób zalicza się też niezdefiniowane mikroskopowe zapalenia jelita grubego.
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest chorobą błony śluzowej — najbardziej wewnętrznej, środkowej warstwy jelita grubego, czyli końcowego odcinka przewodu pokarmowego.
Natomiast choroba Leśniowskiego-Crohna może dotyczyć wszystkich odcinków przewodu pokarmowego, najczęściej jednak lokalizuje się w końcowym odcinku jelita cienkiego i w jelicie grubym, a prócz błony śluzowej zapalenie obejmuje głębiej położone ściany przewodu pokarmowego: błonę podśluzową, mięśniową. Choroba ta może mieć charakter drążący, penetrujący i częściej doprowadza do powikłań, częściej też wymaga leczenia operacyjnego.
Objawy chorób
Zachorować można w każdym wieku, ale, jak wskazują statystyki, najczęściej są to ludzie młodzi, od nastolatka do „czterdziestki”. Z tym, że wrzodziejące zapalenie jelita dotyczy najczęściej osób około trzydziestki. Objawy jednej i drugiej choroby dotykają też ludzi starszych. Trzeba zaznaczyć, że obie choroby zaliczane są do przewlekłych i trzeba z nimi zmagać się do końca życia.
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego to zazwyczaj odbytnica, ale też te wyżej położone odcinki jelita grubego. Nasilenie objawów i ich intensywność zależy od tego, jak długi odcinek jelita jest chory. Stan zapalny błony śluzowej powoduje zbyt częste wypróżnianie, zwykle biegunkę z krwistą wydzieliną. Same opróżnienia są bolesne, występują skurcze i bóle brzucha — jest to więc stan, który powinien chorego zaniepokoić. Poza tym zauważalne jest nagłe chudnięcie, występuje stan gorączkowy, brak apetytu i ogólne osłabienie.
W chorobie Leśniowskiego-Crohna, która częściej dotyczy jelita cienkiego, objawem jest też biegunka, ale rzadziej obserwuje się krew. Objawy są ogólnie podobne — też występuje osłabienie, chudnięcie, niedokrwistość, brak apetytu.
Czytaj więcej: Rak jelita grubego atakuje coraz młodszych. Można go w porę rozpoznać
Jak uniknąć raka?
Pacjenci cierpiący na nieswoiste choroby zapalne jelit są narażeni na zwiększone ryzyko rozwoju raka. Jest to związane z tym, że przewlekły proces zapalny błony śluzowej może powodować niekorzystną przebudowę błony i powstanie w niej zmian przedrakowych, które, jeśli nie zostaną w porę usunięte, mogą przekształcić się w raka jelita grubego. To jest efekt przewlekłego zapalenia błony śluzowej i dotyczy pacjentów zarówno z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego o dużym zasięgu, jak i z chorobą Leśniowskiego-Crohna z zajęciem o dużym zasięgu. O dużym zasięgu mówimy wtedy, kiedy zajęta jest lewa połowa jelita bądź nawet całe jelito. To ryzyko nie dotyczy pacjentów z łagodniejszą formą, kiedy choruje na przykład sama odbytnica (to jest 15-20 cm jelita grubego). To ryzyko jest takie samo jak w populacji ogólnej.
Pacjenci nie powinni bać się raka jelita grubego, tylko powinni przechodzić badania przesiewowe, na które kieruje lekarz rodzinny. Zwiększone ryzyko dotyczy osób z dużym zasięgiem choroby. Jelito grube ma ok. 80 do 100 cm długości i im dłuższy zmieniony jest odcinek zapalny, to ryzyko jest większe. Drugim czynnikiem jest czas trwania choroby. Trzecim — aktywność choroby w czasie jej trwania. Są osoby z niezwykle łagodnym przebiegiem, które mają jeden czy dwa rzuty choroby, łatwo poddające się leczeniu farmakologicznemu, przyjmują leki, pozostają pod kontrolą, choroba nie dokucza im specjalnie. Są jednak osoby, u których choroba przebiega ciężej albo bardzo ciężko. Trudno jest im uzyskać remisję kliniczną (czyli okres bez objawów), trudno jest wygoić błonę śluzową, czasami się to wręcz nie udaje. Takie osoby są najbardziej narażone na raka jelita grubego.
Ważny jest wywiad rodzinny, ponieważ bliski krewny, krewny I stopnia, który cierpiał na raka jelita grubego, jest obciążeniem, zwłaszcza, jeżeli takie rozpoznanie nastąpiło u krewnego przed 50. rokiem życia. W diagnozie najważniejsze są badania endoskopowe. Jak dotąd żadne inne badanie nie może zastąpić kolonoskopii.
| Fot. Freepik.com
Czy badanie jest groźne?
Pobranie wycinka jest konieczne, aby stwierdzić, czy nie doszło do rozwoju nowotworu albo zmian przedrakowych. W badaniu endoskopowym „szuka się” raka, ale istotne są też są wszelkie zmiany przedrakowe, bo nimi można się jeszcze zająć i je leczyć. Te zmiany przedrakowe to są zwykle zmiany polipowate, gruczołowate. Usunięcie polipa leczy chorego i zapobiega rozwojowi raka.
Nie każde pobranie wycinka jest groźne i nie zawsze jest wskazaniem do operacji. Wszystko zależy od tego, w obrębie jakiej zmiany wykryta jest dysplazja, jakiego ona jest stopnia.
Nieswoiste choroby zapaleń jelit zwiększają ryzyko innych nowotworów. Ma to znaczenie u pacjentów mających jeszcze inne współistniejące choroby.
Kto jest szczególnie narażony?
Naukowcy i lekarze nie znają wciąż jednej, wiodącej przyczyny tego rodzaju chorób. Stwierdzono natomiast, że częściej chorują na nie mieszkańcy krajów rozwiniętych. Wiadomo też, że istnieje wiele czynników, które mogą wpływać na istotne dla rozwoju choroby zmiany w funkcjonowaniu układu immunologicznego. Są wśród nich zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Należą do nich na przykład zaburzenia mikroflory jelitowej. Przywrócenie prawidłowej flory bakteryjnej, na co wpływa m.in. dieta, a także unikanie zakażeń w obrębie przewodu pokarmowego, istotnie zmniejsza ryzyko chorób. Aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka jelita grubego, warto zadbać o dietę bogatą w błonnik, warzywa i owoce przy jednoczesnym ograniczeniu spożywania nasyconych kwasów tłuszczowych i czerwonego mięsa. Należy zrezygnować z palenia tytoniu oraz nadużywania alkoholu.
Choroby zapalne jelit są trudnymi chorobami, im wcześniej zgłosimy problem lekarzowi, tym lepiej. Niech to nie trwa latami, bo jak wskazują lekarze, w większości przypadków zgłaszają się pacjenci z długoletnimi, przewlekłymi stanami zapalnymi. W dzisiejszych czasach bardzo rozwinięta jest terapia biologiczna, która rokuje dobre leczenie nieswoistych zapaleń jelit.
Jaka sytuacja na Litwie?
Rak jelita grubego jest jednym z najczęściej występujących nowotworów złośliwych w Europie.
Na Litwie na tę chorobę w ostatnich latach zachorowało ponad 6 200 osób. Zachorowalność co roku wzrasta. Głównymi czynnikami ryzyka zachorowania na raka jelita grubego są czynniki związane: ze stylem życia, wiekiem, małą aktywnością fizyczną, płcią (zachorowalność mężczyzn większa niż kobiet), uwarunkowania genetyczne, przewlekle choroby zapalne, dieta.
Przeciętna osoba ma ok. 5 proc. ryzyka zachorowania na raka jelita grubego w ciągu życia.
Ważne są badania wykrywające te choroby. Badania przesiewowe i badanie wczesnej diagnostyki raka jelita grubego zaczęto praktykować od 2009 r., najpierw w rejonach wileńskim i kowieńskim. Od 1 lipca 2014 r. program ten rozprzestrzeniono w skali całego kraju.
Co dwa lata zalecane są badania profilaktyczne dla mężczyzn i kobiet w wieku 50-74 lat. Lekarz rodzinny kieruje osobę na badanie kału na obecność krwi utajonej. Jeżeli test jest pozytywny, konieczne jest badanie endoskopowe, czyli kolonoskopia. A jeżeli są wskazania — pobranie wycinka do badania histopatologicznego.
Niestety, badania profilaktyczne są dosyć pasywne, według ostatnich badań stwierdza się, że tylko co czwarta osoba zwraca się na badania skriningowe. Na wymienione badania zawsze mogą być skierowane osoby, które są zaniepokojone stanem swojego zdrowia.
Czytaj więcej: Inwestycja w aktywność fizyczną i osiągnięcia sportowe mieszkańców
Artykuł opiera się na: materiałach edukacyjnych o chorobach zapalnych jelit przygotowanych przez Europa Colon Polska, przy współpracy dr hab. Edyty Zagórowicz. Informacje na temat sytuacji profilaktyki i zapobiegania chorobom jelit na Litwie — lekarz onkolog radioterapeuta dr Violeta Nevulis-Obuchovska.