Pod wpływem tego radosnego, ale i zarazem dramatycznego wydarzenia, uświadomiłam sobie, jak ważny jest każdy dzień bycia „dłużej w brzuchu mamy”, jak istotne jest każde 100 gramów wagi noworodka, gdyż to właśnie do samego końca całego procesu ciąży kształtuje się człowiek. Donoszona fizjologicznie ciąża trwa 280 dni, czyli 40 tygodni.
A za wcześniaka uważa się noworodka, który przyszedł na świat przedwcześnie, czyli przed skończonym 37. tygodniem ciąży.
Zaskoczenie dla rodziców
— Dla olbrzymiej większości rodziców wcześniaków, przedwczesne narodziny ich dziecka są wielkim zaskoczeniem. Zazwyczaj nikt z nich się tego nie spodziewał i często też nic nie zapowiadało wcześniejszego zakończenia ciąży. W związku z tym nigdy nie jest się przygotowanym na zostanie rodzicem wcześniaka, a duża grupa rodziców dopiero w momencie porodu spotyka się z terminem „wcześniak” — konkluduje Alina Kitovienė, lekarz ginekolog i położnik Wileńskiego Szpitala Położniczego (lit. Vilniaus Gimdymo Namai, ul. Tyzenhauzų 18 A).
| Fot. arch. pryw.
Wg Światowej Organizacji Zdrowia, 1 na 10 noworodków na świecie rodzi się jako wcześniak.
Jak podają statystyki litewskie — co roku na Litwie rodzi około 29 tys. kobiet. Zaś 5-6 proc. noworodków przychodzi na świat przedwcześnie i liczba ta wzrasta.
Czytaj więcej: Samorząd debatuje o wyprawce dla nowo narodzonych dzieci w rejonie wileńskim
Kiedy dziecko jest uważane za wcześniaka?
Ze względu na tydzień urodzenia dziecka, wcześniaki dzielimy na 3 grupy:
- Ekstremalnie skrajne wcześniaki — to dzieci urodzone najwcześniej, często na granicy przeżywalności, ze skrajnie małą masą urodzeniową i skrajną niedojrzałością całego organizmu, czyli od 23. do 27. tygodnia ciąży;
- Skrajne wcześniaki — to dzieci urodzone od 28. do 31. tygodnia ciąży;
- Średnie wcześniaki — to dzieci urodzone od 32. do 36. tygodnia ciąży.
Oczywiście przyjęty podział jest dosyć umowny, ponieważ każdy wcześniak jest inny i inne są okoliczności jego narodzin. I zdarza się nawet, że dzieci urodzone później mają większe problemy zdrowotne niż te urodzone dużo wcześniej.
Waga też ważna
Inny podział dotyczy wagi urodzeniowej:
- Ekstremalnie mała urodzeniowa masa ciała < 1 000 g;
- Bardzo mała urodzeniowa masa ciała < 1 500 g;
- Mała urodzeniowa masa ciała < 2 500 g.
Najmniejsze wcześniaki, które mają szansę na przeżycie, to takie, które urodzone są po skończonym 23. tygodniu ciąży. Jednak trzeba powiedzieć, że w ostatnich latach przeżywalność tych najmłodszych dzieci imponująco wzrasta.
Dzięki olbrzymiemu postępowi wiedzy medycznej (neonatologiji), udaje się aktualnie ratować dzieci nawet z niewiarygodnie małą masą ciała, czyli taką poniżej 1 000 gramów, a nawet zdarza się, że i z mniejszą.
Naprawdę może rozczulić do łez widok takiego dzieciątka, które niemal mieści się na dłoni i waży tyle, co butelka wody.
Jednak kluczowa jest nie tyle urodzeniowa masa ciała, co dojrzałość noworodka. Wcześniaki urodzone pomiędzy 22. a 23. tygodniem ciąży z reguły są obejmowane opieką paliatywną, gdyż szanse na ich przeżycie są bardzo małe. Ta granica przeżycia większości noworodków jest niezmienna, a wynika to przede wszystkim z rozwoju płuc. Poniżej tej granicy budowa płuc uniemożliwia wymianę gazową, nawet gdy jest stosowana bardzo zaawansowana wentylacja mechaniczna.
— Im bardziej „skrajny” jest wcześniak, tym większa jest jego niedojrzałość, większe problemy z adaptacją do życia pozamacicznego oraz potrzeba stosowania bardziej zaawansowanego i dłużej trwającego wsparcia terapeutycznego. Co za tym idzie, większa liczba powikłań wcześniactwa i niestety niższa jakość jego późniejszego życia. Jednak w medycynie też zdarzają się cuda, a wszystko dzięki ciągłemu rozwojowi. Coraz częściej spotykane są spektakularne efekty, czyli pięknie rozwijające się dzieci, które urodziły się jako skrajne wcześniaki —podkreśla Alina Kitovienė.
Potrzeba ich wsparcia
Problemem wcześniaka nie jest tylko zbyt mała masa ciała i należy pamiętać, że noworodek urodzony przedwcześnie to nie jest miniaturka donoszonego noworodka. I niestety, nie chodzi tylko o to, że musi on tylko „urosnąć”…
Wcześniak to przede wszystkim dziecko niedojrzałe, im wcześniej urodzone, tym większa niedojrzałość anatomiczna oraz niedojrzałość czynnościowa różnych układów.
Najmniejsze wcześniaki bezpośrednio po urodzeniu umieszczane są w specjalnym foliowym worku, aby zapobiec utracie ciepła. Bardziej donoszone są delikatnie wycierane i zawijane w ogrzane „pieluszki”.
Następnie, noworodki odpowiednio niedojrzałe czy też niestabilne krążeniowo czy oddechowo są przewożone w inkubatorze transportowym na oddział intensywnej terapii noworodka.
— Wcześniaki mają niewystarczająco rozwiniętą tkankę tłuszczową, a ich mięśnie są zbyt słabe, aby wytwarzać ciepło. Dlatego właśnie większość z nich pierwsze godziny lub dni swojego życia spędza w specjalnym łóżeczku, nad którym zamontowane jest źródło ciepła. Ważne jest też to ciepło rodziców. Warto pamiętać, że choć wcześniak jest w inkubatorze, rodzice od początku mogą budować z nim więź, a tym samym wspierać jego rozwój, choć muszą wiedzieć, że wymaga to cierpliwości, miłości, wyczucia i wiedzy — podkreśla pani doktor.
Najczęściej wymagają wsparcia oddechowego
Niewydolność oddechowadotyczyć może każdego wcześniaka. Im bardziej niedojrzałe dziecko tym bywa ona bardziej nasilona i wymagać może dłuższego leczenia.
Dziecko może wymagać nieinwazyjnego wsparcia oddechowego, polegającego na ciągłym regulowaniu ciśnienia w drogach oddechowych.
Są sytuacje, że wcześniaki wymagają wentylacji mechanicznej za pomocą respiratora, do niej konieczna jest intubacja noworodka specjalną rurką umieszczaną przez nos lub usta w tchawicy. Oddechy za dziecko wykonuje wówczas respirator. Czasem wszystkie oddechy są wykonywane przez respirator, czasem część oddechów dziecko wykonuje samo a respirator je tylko dodatkowo wspiera.
| Fot. Freepik.com
Układ pokarmowy
Kolejnym wyzwaniem dla wcześniaka jest poradzenie sobie z niedojrzałością układu pokarmowego.
Niedojrzałość układu pokarmowego może powodować szereg niepowodzeń w żywieniu pokarmem. Dla wcześniaka zawsze pokarmem preferowanym jest mleko własnej mamy, a jeśli to nie jest możliwe, to w początkowym okresie jego życia jest to mleko z Banku Mleka. Karmienie mlekiem, przy szczególnie niedojrzałych noworodkach, odbywa się przez specjalny cewnik umieszczony przez nos bądź usta w żołądku.
Z układem pokarmowym skrajnych wcześniaków związane są też zapalenia jelit. Jest to największy „problem pokarmowy” wymagający w najcięższych przypadkach zabiegu operacyjnego. U większości dzieciaczków zostaje on jednak zażegnany i nie pozostawia żadnych konsekwencji na przyszłość.
Problemy ze strony układu krążeniowego i krwiotwórczego
Niewydolność układu krążeniapojawia się szczególnie w pierwszym okresie życia wcześniaka, może również towarzyszyć w późniejszym okresie np. podczas ciężkiej infekcji (które też są częste). Głównym problemem jest zbyt niskie ciśnienie krwi. Przyczyną tego stanu jest między innymi niedojrzałość serca. Wymaga to specjalistycznego leczenia.
Wcześniak musi się także zmagać z niedojrzałością układu krwiotwórczego, co może skutkować niedokrwistością i może nawet wymagać transfuzji krwi. W przypadku mniej nasilonej niedokrwistości wprowadzone jest leczenie odpowiednimi dawkami preparatów żelaza oraz witamin. Zapasy żelaza u wcześniaków są niewystarczające, gdyż największy transport żelaza od matki do płodu następuje w ostatnich tygodniach ciąży.
Układ odpornościowy
Wcześniaki mają obniżoną odporność. Są bardziej niż dzieci donoszone narażone na zakażenia. W czasie pobytu w oddziale noworodkowym często zmagają się z infekcjami, nierzadko o ciężkim przebiegu. Obniżenie odporności związane jest z niedojrzałością układu immunologicznego oraz z brakiem przeciwciał nabytych od matki, które są przekazywane dziecku dopiero po 32. tygodniu trwania ciąży. Dlatego tak ważne jest karmienie wcześniaka pokarmem naturalnym, szczególne znaczenie ma siara (pierwsze mleko mamy) bogata w przeciwciała.
— Dlatego na wagę złota jest każdy miesiąc, każdy tydzień a nawet każdy jeden dzień… To o ten każdy, kolejny dzień dziecka „w brzuchu mamy” walczymy my, ginekolodzy, bo wiemy, jak to jest ważne. Z każdym tygodniem znacznie, nawet dwukrotnie, zmniejsza się chorobowość dziecka — podkreśla Alina Kitovienė.
Obecnie obserwuje się coraz więcej wczesnych porodów tak zwanych „późnych wcześniaków”. Tych to właśnie porodów z roku na rok przybywa. A trzeba zaznaczyć, że to są porody które następują od 34. do 36. tygodnia ciąży. I mimo że mogłoby się wydawać, że co tam — jeden dzień/tydzień nie robi żadnej różnicy, to niestety robi! Każdy dzień życia płodowego jest bardzo ważny!
Przyczyny wczesnych porodów
Większość urodzeń wcześniaków występuje spontanicznie, czyli poród rozpoczyna się samoistnie, a częstą jego przyczyną jest przedwczesne pęknięcie błon płodowych bądź przyczyna jest idiopatyczna, czyli niejasna.
Również infekcja jest bardzo częstą przyczyną przedwczesnego porodu. Infekcja może być przyczyną zarówno porodów samoistnych, z uwagi na infekcję wewnątrzmaciczną przyszłej mamy.
Do innych czynników zalicza się także palenie papierosów, powikłania ciąży takie jak cukrzyca, nadciśnienie ciążowe oraz wady anatomiczne czy mięśniaki macicy.
Dosyć istotną przyczyną jest stres matki oraz czynniki genetyczne predysponujące do porodów przedwczesnych. Znaczenie ma też rosnąca liczba cięć cesarskich.
Czytaj więcej: Misja dziecko: o trudnościach zajścia w ciążę i sposobach rozwiązania problemu
| Fot. Freepik.com
Czy można zmniejszyć ryzyko przedwczesnego porodu?
Największe możliwości zmniejszenia ryzyka porodu przedwczesnego występują u ciężarnych ze skróconą szyjką macicy. Dzięki wdrożeniu odpowiedniego postępowania można zmniejszyć szansę wystąpienia porodu przedwczesnego, a tym samym uniknąć powikłań, jakie niesie dla dziecka wcześniactwo. Najpopularniejsze metody profilaktyki to:
- stosowanie dopochwowo progesteronu;
- założenie szwu szyjkowego lub specjalnego kołnierza szyjkowego.
Nie są to jednak metody, które bezwzględnie chronią przed wczesnym porodem.
Poród przedwczesny — jak rozpoznać objawy
Pierwsze objawy porodu przedwczesnego, które powinny skłonić ciężarną do jak najszybszej wizyty u lekarza, to wszelkiego rodzaju krwawienia i upławy. Niepokój powinny wzbudzić także skurcze, nawet te lekkie, które mogą być odczuwane jako dolegliwości bólowe w okolicy lędźwiowej. Jeśli podczas oddawania moczu pojawia się pieczenie lub szczypanie, może to być oznaka infekcji, zwykle dróg moczowo-płciowych, które często zdarzają się w czasie ciąży i mogą być przyczyną przyspieszonego porodu.
Objawem alarmowym jest silny ból w dolnej części pleców i ud, uczucie ucisku na kanał rodny i odpłynięcie płynu owodniowego.
Ważnym jest, aby przez całą ciążę jak i później, po porodzie, być pod stałą opieką ginekologa i stosować się do wszystkich zaleceń, a w sytuacjach trudnych zwrócić się do psychologa o wsparcie psychiczne.
