Docent Maria Rudzińska-Arcimowicz była jedyną kobietą w katedrze historii powszechnej Wydziału Nauk Humanitarnych Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie. Swoją fascynację starożytnym Egiptem starała się przekazać studentom. Przywiezione znad Nilu relikty wypożyczała dla muzeów.
— Była kobietą o wyjątkowo silnym charakterze, podejmowała odważne życiowe decyzje. Postanowiła rozpocząć studia na Uniwersytecie Imperatorskim w Moskwie. Tam poznała prof. Borisa Turajewa, wykładowcę, który zafascynował ją starożytnym Egiptem. Po studiach wróciła na Litwę i rozpoczęła pracę jako wykładowczyni w polskim gimnazjum w Kownie. Po jakimś czasie zaczęła wykładać na powołanym w 1922 r. Uniwersytecie Litewskim w Kownie – opowiada „Kurierowi Wileńskiemu” dr. Rūta Kačkutė, dyrektorka generalna Litewskiego Muzeum Narodowego.
| Fot. LNDM
Odsłonięto nagrobek
Na naszych łamach (w numerze Nr 66 (19 427) pisaliśmy o tym, że 11 czerwca na wileńskim cmentarzu św. Piotra i Pawła (lit. Saulės) odsłonięto nagrobek Marii Rudzińskiej-Arcimowicz (lit. Marija Rudzinskaitė-Arcimavičienė), pionierki egiptologii na Litwie. Informowaliśmy, że pracownikom Narodowego Muzeum Litwy, Departamentu Dziedzictwa Kulturowego oraz administracji cmentarza udało się ustalić miejsce pochówku, które wcześniej nie było znane nawet krewnym. „Kiedy okazało się, że badaczka, która poświęciła swoje życie egipskiej kulturze zmarłych, przez wiele lat pozostawała bez grobu, postanowiono upamiętnić ją na otwartym niezajętym terytorium cmentarnym w pobliżu dawnego miejsca pochówku” — ogłosiło muzeum. 11 czerwca uroczyście odsłonięto symboliczny grobowiec w kształcie pokrywy sarkofagu dłuta Kseniji Jaroševaitė.
„Formą nawiązuje do jej pasji. Zainspirowało mnie to, że badaczka w swoim mieszkaniu pod łóżkiem trzymała mumię egipską” — podczas odsłonięcia pomnika mówiła litewska rzeźbiarka.
Czytaj więcej:
| Fot. LNDM
Odwiedziła Palestynę i Egipt
Maria Rudzińska-Arcimowicz przyszła na świat w 1885 roku w rodzinie Leopolda i Zofii Rudzińskich. Z rodzicami i bratem Dionizym mieszkała we wsi Šaravai (obecnie rej. kiejdański). Nazwisko Arcimowicz miała po mężu. W 1916 r. ukończyła studia na Uniwersytecie Imperatorskim w Moskwie. Studiowała u rosyjskiego orientalisty, egiptologa Borisa Turajewa, m.in. absolwenta gimnazjum wileńskiego, działającego w zamkniętym przez władze carskie uniwersytecie.
W latach 1922–1940 wykładała na uniwersytecie w Kownie. Z jej inicjatywy na tej uczelni uruchomiono kurs historii starożytnego Egiptu, studenci mogli też uczyć się języka staroegipskiego, czytania i pisania hieroglifami. Publikowała w języku polskim, rosyjskim i litewskim. Jest autorką słownika egipskich hieroglifów.
W latach 1910, 1924 i 1934 badaczka odwiedziła Palestynę i Egipt. Brała udział w wykopaliskach archeologicznych w Gizie, w Egipcie i międzynarodowych kongresach orientalistycznych. Zgromadziła prywatną kolekcję składającą się z 23 egipskich reliktów, które w 1940 r. w obawie przed nacjonalizacją przez sowieckich okupantów przekazała na przechowanie Muzeum Kultury w Kownie (obecnie przechowywane w Narodowym Muzeum Sztuki M.K. Čiurlionisa).
Urzeczywistniono marzenie
W okresie, kiedy żyła, relikty przeszłości jeszcze można było wywozić z Egiptu. Wśród antyków, które sprowadziła na Litwę były mumie, sarkofagi, statuetki oraz amulety. Posiadała też jedyny na Litwie papirus z fragmentem z „Księgi zmarłych”. Eksponaty przechowywała u siebie w domu, co jakiś czas wypożyczając dla Muzeum Witolda Wielkiego w Kownie.
Marzeniem Marii Rudzińskiej-Arcimowicz była wystawa wszystkich zgromadzonych na Litwie eksponatów egipskich. Po upływie 80 lat od śmierci wybitnej egiptolog lat udało się zrealizować jej marzenie.
— W 2021 r. w ramach wystawy „Co kryje sarkofag? Badania mumii Starożytnego Egiptu” można było po raz pierwszy obejrzeć wszystkie zgromadzone na Litwie egipskie relikty. Były wyeksponowane w Wilnie w placówce muzealnej Dom Historii (Istorijos namai). Po otwarciu wystawy automatycznie pojawił się pomysł odwiedzenia grobu wybitnej badaczki. Wówczas nikt nie przypuszczał nawet, że nawet jej krewni nie znają dokładnego miejsca pochówku. Przypuszczano nawet, że jest pochowana na cmentarzu Bernardyńskim, ale pogłoska ta się nie potwierdziła. Wreszcie pracownikom muzeum udało się ustalić, że pochowana jest na cmentarzu św. Piotra i Pawła — opowiada dr. Rūta Kačkutė.
Ustalono miejsce pochówku
W 1940 r. Maria Rudzińska-Arcimowicz przeniosła się Wilna, gdzie wykładała na Uniwersytecie Wileńskim. Wiadomo jest, że 55-letnia wówczas kobieta miała poważne problemy zdrowotne.
Zamieszkała sama w okupowanym przez sowietów mieście. Wkrótce rozpoczęła się II wojna światowa. Zmarła w 1941 r. W pogrążonym w chaosie wojennym Wilnie nie zapamiętano, gdzie została pochowana.
— Znaleźć miejsce pochówku pomogła wieloletnia pracowniczka Departamentu Litewskiego Dziedzictwa Kulturowego Audronė Vyšniauskienė. Według planu inwentaryzacji cmentarza św. Piotra i Pawła z 1961 r. udało się w przybliżeniu ustalić miejsce pochówku. Okazało się, że przed laty usunięto resztki drewnianego spróchniałego krzyża i mogiła zanikła. Po jakimś czasie miejsce to użyto do ponownego pochówku — opowiada „Kurierowi Wileńskiemu” Simona Matuzevičiūtė, restauratorka, inicjatorka upamiętnienia miejsca pochówku wybitnej egiptolog.
Symboliczny grobowiec
Kenotaf, symboliczny grobowiec wznoszony ku czci zmarłego (nie zawierający jego szczątków), ustawiono w pobliżu dawnego miejsca pochówku, przy kaplicy św. Wincentego à Paulo. Pomnik powstał z inicjatywy Litewskiego Muzeum Narodowego, Narodowego Muzeum Sztuki im. M. K. Čiurlionisa oraz Uniwersytetu Wileńskiego, ostatniego miejsca pracy pionierki egiptologii na Litwie.
