„Jest to pomnik naszej wspólnej dobrej historii i możemy być z tego dumni” — podczas uroczystości zaznaczył Konstanty Radziwiłł, ambasador RP na Litwie.
Upamiętnienie wspólnego zwycięstwa
Uroczystość odsłonięcia rzeźby rozpoczęła się od przesłania wideo z pozdrowieniami od prezydenta Gitanasa Nausėdy. Prezydent wyraził nadzieję, że pomnik nie tylko upiększy Kowno, ale też ożywi pamięć o wybitnej postaci historycznej.
Wicemer Kowna Andrius Palionis podkreślił jak ważne jest upamiętnienie wspólnego zwycięstwa.
„Jest to wydarzenie historyczne. Litwa i Polska razem upamiętniają wspólne zwycięstwo. Każdy naród musi znać swoją historię i szanować ją. Wierzę, że odlany w Kijowie pomnik uwyraźni sąsiedzką więź naszych narodów oraz ich solidarność z braterskim narodem Ukrainy” — podkreślił wicemer.
Czytaj więcej: Bitwa pod Grunwaldem: „pojedynek Witolda z Jagiełłą”
Dzieło ukraińskich rzeźbiarzy
Rzeźba stanęła w pobliżu parku Ramybės. Jest to prezent funduszu mecenasa dr. Pranasa Kiznisa dla Kowna. Monument waży trzy tony oraz liczy pięć metrów wysokości. Prace nad nim trwały blisko dwa lata. Został odlany z brązu w Kijowie przez ukraińskich rzeźbiarzy Olesia Sydoruka i Borysa Krylova.
Pomniki dłuta tych rzeźbiarzy znajdują się w wielu miastach Europy. Ich dzieło — siedmiometrową rzeźbę Pogoni „Wojownik wolności” („Laisvės karys”) w 2018 r. odsłonięto przy Zamku w Kownie.
Krzewiciel państwowości
Zdaniem litewskich historyków rządy Aleksandra Jagiellończyka przyniosły istotne zmiany w krzewieniu państwowości, zachowaniu i utrwaleniu języka litewskiego. Wiele też zrobił dla Kowna. Ze źródeł historycznych wiadomo, że troszczył się o parafię kowieńską oraz Bazylikę archikatedralną Świętych Apostołów Piotra i Pawła. Jego ojciec, Kazimierz Jagiellończyk IV nadał dla grodu nad Niemnem jeden z najstarszych przywilejów poszerzając przez to prawo magdeburskie miasta.
— Postać Aleksandra Jagiellończyka można różnie oceniać z historycznego punktu widzenia. Przede wszystkim przyczynił się do umocnienia państwowości, co jest bardzo ważne, do rozwoju i promocji kultury zachodniej, m.in. do zakładania szkół. Za jego rządów dokonano jednej z pierwszej przebudów Zamku Dolnego w Wilnie, obecnego Pałacu Władców. Aleksander Jagiellończyk nadał zamkowi styl gotycki. Większa część miejscowości otrzymała prawa magdeburskie. Trzeba też pamiętać, że jest to władca pochodzący z litewskiego rodu wielkoksiążęcego, więc tym bardziej zasługuje na pomnik na Litwie. Z drugiej strony w okresie międzywojennym była budowana narracja, że jest on jednym z grabarzy państwowości Wielkiego Księstwa Litewskiego. Bo to właśnie on dokonał pierwszej unii polsko-litewskiej, wydając w Mielniku zgodę na zacieśnienie związku Polski z Litwą. Jednak postanowienia mielnickie nie weszły w życie, ponieważ projektu nowej unii nie poparła szlachta litewska. Był więc postrzegany negatywnie, ale dzisiaj ustawienie pomnika wskazuje, że pogląd na wspólną historię, na wspólnego władcę zmienia się — mówi w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” historyk dr Tomasz Bożerocki.
Dodaje, że władca ten nie wywarł istotnego wpływu na naszą historię.
— Politycznie okres rządów Aleksandra Jagiellończyka nie był nawet pomyślny dla Wielkiego Księstwa Litewskiego. Prowadził on m.in wojnę z wielkim księciem moskiewskim Iwanem III, która zakończyła się utratą niektórych ziem litewskich. Później Zygmunt I Stary walczył o te ziemie, ale i tak nie udało się odzyskać Smoleńska — wyjaśnia historyk.
Kierował służbą dyplomatyczną
W okresie rządów Aleksandra Jagiellończyka zaczęto systematycznie gromadzić metrykę litewską (archiwum państwowe).
„Uważa się, że osobiście kierował służbą dyplomatyczną, w której pracowało wielu polskich humanistów sprowadzonych przez niego do litewskiej stolicy. W 1495 r. nakazał Żydom opuszczenie Litwy, skąd udali się oni do Polski i na Krym. Była to pierwsza akcja antyżydowska w Europie Środkowo-Wschodniej, zorganizowana widocznie za przykładem Hiszpanii, gdzie do wygnania Żydów doszło w 1492 r. Historycy tłumaczą to m.in. zadłużeniem Aleksandra u żydowskich lichwiarzy. Jednak w 1503 r. zezwolił on Żydom na powrót i zwrócił ich majątek” —pisze w książce „Wilno. Przewodnik biograficzny” prof. Tomas Venclova.
| Fot. Marian Paluszkiewicz
Więcej czasu spędzał w Wilnie
Przyszły król Polski urodził się w 1461 r. w Krakowie. Po śmierci ojca Kazimierza IV Jagiellończyka początkowo rządził Wielkim Księstwem Litewskim osobno od Korony. Po zawarciu pokoju z Moskwą, poślubił córkę Iwana III, Helenę.
Wiadomo jest, że więcej czasu spędzał w Wilnie niż w Krakowie, po części dlatego, że Polacy nie zgodzili się na koronację jego prawosławnej żony.
Za czasów jego panowania Wilno stało się jednym z większych miast Europy, powstały tu pierwsze cechy rzemieślnicze. Aleksander Jagiellończyk zlecił nie tylko budowę nowego murowanego Zamku Dolnego, ale przebudował też ratusz, urządził arsenał i aptekę, w obliczu zagrożenia najazdem tatarskim. W 1503 r. nakazał otoczyć Wilno murami obronnymi. Mur obronny o długości blisko 3 km zaczynał się przy dzwonnicy katedralnej. Resztki tych miejskich fortyfikacji i jedna z dziewięciu bram — Ostra — zachowały się do naszych czasów.
Wiadomo, że u schyłku życia Aleksander Jagiellończyk był sparaliżowany. Zmarł w Wilnie w 1506 r. Jest jedynym spośród wspólnych władców Polski i Litwy pochowanym w katedrze wileńskiej. Jego szczątki odkryte podczas powodzi w 1931 r. spoczywają w mauzoleum królewskim pod kaplicą św. Kazimierza.
Po śmierci Aleksandra Jagiellończyka rządy przejął jego młodszy brat Zygmunt, który zasłynął jako król Zygmunt I Stary.
Czytaj więcej: Aleksander Jagiellończyk i Wilno (1)
Czytaj więcej: Aleksander Jagiellończyk i Wilno (2)