Było to wielkie wydarzenie z udziałem licznych przedstawicieli wojska i tłumów wilnian. Nie było na nim Józefa Piłsudskiego. Naczelnik Państwa Polskiego nie stawił się na pogrzebie kobiety, dla której na 17 lat porzucił Kościół i zmienił wyzwanie.
Córka wileńskiego lekarza
Maria Koplewska była córką lekarza wileńskiego Konstantego Koplewskiego i Ludmiły z Chomiczów. Urodziła się w 1865 r. w Wilnie.
„W Petersburgu ukończyła Kursy Bestużewskie, czyli wyższą szkołę żeńską. Pracowała jako nauczycielka, była związana z konspiracją i działalnością niepodległościową. Należała do Wielkiego Proletariatu, działała w Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). W wieku 20 lat została po raz pierwszy uwięziona. Według świadectwa współczesnych odznaczała się wielką urodą, energią i aktywnością społeczną. Nazywano ją Piękną Panią” – pisze w książce „Wilno w XX wieku. Ludzie i wydarzenia” Mieczysław Jackiewicz.
Pierwsze małżeństwo zakończone rozwodem
Maria bardzo młodo wyszła za mąż za inżyniera Mariana Juszkiewicza, z którym miała córkę Wandę.
– Związek ten zakończył się rozwodem. W Wilnie Maria Juszkiewiczowa prowadziła salon, będący miejscem spotkań konspiratorów politycznych. O względy pięknej rozwódki zabiegało wielu adoratorów, m.in. przyszły przywódca Narodowej Demokracji Roman Dmowski – opowiada historyk Paweł Giedroyć.
Jednak rywalizację o Marię, mimo utraty dwóch przednich zębów, które wybili mu rosyjscy żołdacy, wygrał Józef Piłsudski. Gdy poznała o dwa lata młodszego Ziuka, był schorowany i wymizerowany, dopiero wrócił z syberyjskiego zesłania.
Ślub wzięli 15 lipca 1899 r. w kościele luterańskim pod Łomżą, w oddalonej o 300 km od Wilna Paproci Dużej. Świadkami byli bracia pana młodego: Jan i Adam Piłsudscy.
| Fot. domena publiczna
Dla kobiety zmienił wyzwanie
Żaden katolicki ksiądz nie udzieliłby Marii ponownego ślubu z członkiem Kościoła rzymskokatolickiego.
– Z powodu formalnych trudności na uzyskanie katolickiego ślubu z rozwódką Piłsudski z wyzwania rzymskokatolickiego przeszedł na ewangelicko-augsburskie. Oficjalnie Maria pozostała żoną Piłsudskiego do końca swego życia – opowiada Paweł Giedroyć.
Po ślubie zamieszkali w Łodzi, gdzie przyszły Naczelnik Państwa pod pseudonimem „Wiktor” prowadził drukarnię PPS. W nocy 22 lutego 1900 r. do ich mieszkania wtargnęli carscy żandarmi. Obydwóch konspiratorów aresztowano i uwięziono w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej.
Marię wkrótce zwolniono. Józef zaś zaczął symulować chorobę psychiczną, dzięki czemu przewieziono go do szpitala więziennego w Petersburgu. Uciekł stamtąd 14 maja 1901 r.
Wkrótce Piłsudscy przenieśli się do Galicji. W 1904 r. Józef wyjechał do Japonii, a od wybuchu rewolucji 1905 r. włączył się w kierowanie Organizacją Bojową PPS.
W 1906 r. poznał, również zaangażowaną w działalność konspiracyjną, 24-letnią Aleksandrę Szczerbińską. Ich romans rozpoczął się w czasie przygotowań do napadu na bank w Kijowie. Wspólnie brali też udział w ataku na rosyjski pociąg pocztowy pod Bezdanami 26 września 1908 r. Marszałek ożenił się z Aleksandrą Szczerbińską dopiero po śmierci pierwszej żony.
Czytaj więcej: Filmowy życiorys Józefa Piłsudskiego
| Fot. domena publiczna
Prosiła, by pochowano ją w Wilnie
W 1906 r., w wieku zaledwie 19 lat, w Wilnie umiera Wanda Juszkiewiczówna. Maria po śmierci ukochanej córki mocno podupadła na zdrowiu. Wiodła spokojny i cichy tryb życia w Krakowie. Jej małżeństwo faktycznie się rozpadło. Kiedy zapraszano ją, jako żonę Naczelnika Państwa, na oficjalne uroczystości czy bale wojskowe, zawsze taktownie odmawiała, powołując się na zły stan zdrowia.
Zmarła 17 sierpnia 1921 r. w szpitalu garnizonowym w Krakowie na atak serca. Miała 56 lat. Przed śmiercią prosiła, by pochowano ją w rodzinnym Wilnie, na Rossie, obok matki i córki.
Zwłoki Marii Piłsudskiej przewieziono do Wilna pociągiem. „W Lidzie odczepiono wagon z trumną, którą na peronie spotkał Naczelnik Państwa Polskiego Józef Piłsudski i złożył na trumnie wieniec z napisem: »Gorącemu sercu i wiernej Towarzyszce pracy – Józef Piłsudski«. W pogrzebie w Wilnie Naczelny Wódz nie wziął udziału, co uznano za postępowanie niegodne, świadczące o pewnej małości, szczególnie w obliczu spraw ostatecznych” – pisał Mieczysław Jackiewicz.
Niestrudzona bojowniczka
Pogrzeb odbył się 22 sierpnia 1921 r. Nabożeństwo żałobne w kościele katedralnym pw. św. św. Stanisława i Władysława odprawił biskup Władysław Bandurski, na chórze przygrywała orkiestra. Z katedry wyniesiono trumnę i w otoczeniu kleru, rodziny, licznych wojskowych i tłumów wilnian, pochód pogrzebowy ruszył na Rossę…
Na nagrobku widnieje inskrypcja: „ŚP. z Koplewskich Maria Piłsudska/Żona Naczelnika Państwa/zmarła 17 sierpnia 1921 r./Gorącemu sercu, niestrudzonej bojowniczce o wolność i niepodległość Ojczyzny”.
Płyta z szarego granitu wznosi się na zachodnim zboczu Rossy, na wzgórzu. W 1936 r. u dołu tego wzgórza spoczęło serce Józefa Piłsudskiego.
Czytaj więcej: Rossa – jeden z najważniejszych cmentarzy poza granicami Polski
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 31 (94) 24-30/08/2024
