W XX w. nauczyciele skupiali się przede wszystkim na dyscyplinie i osiąganiu wyników edukacyjnych w ramach jednolitego systemu. Często brakowało zrozumienia dla specyficznych potrzeb uczniów, którzy nie wpisywali się w te sztywne ramy. Dziś wiemy, że dzieci z dysleksją, dysgrafią czy ze spektrum autyzmu potrzebują odpowiedniego wsparcia i narzędzi, aby w pełni uczestniczyć w procesie edukacyjnym. Jakie są główne zmiany, jakie zaszły w dydaktyce na przestrzeni dekad?
Edukacja włączająca – szkoła dla każdego
Dziś, dzięki postępowi nauk psychologicznych i pedagogicznych, rozumiemy, że różnorodność w sali lekcyjnej to norma, a nie wyjątek. Edukacja włączająca stawia sobie za cel stworzenie środowiska, które pozwala każdemu dziecku na naukę w swoim własnym tempie i z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb. Dzieci z dysleksją, dysgrafią czy ze spektrum autyzmu nie są już postrzegane jako „problematyczne”, ale jako uczniowie, którzy mogą osiągać sukcesy edukacyjne przy odpowiednim wsparciu.
Edukacja włączająca opiera się na założeniu, że każde dziecko zasługuje na równy dostęp do wiedzy i nauki. W praktyce oznacza to m.in. elastyczność w ocenie, dostosowanie materiałów edukacyjnych czy też stosowanie technologii wspomagających, które pomagają przezwyciężyć trudności.
Jak wspierać uczniów ze specjalnymi potrzebami?
Wspieranie uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi stało się fundamentem współczesnej dydaktyki, która opiera się na indywidualnym podejściu do każdego dziecka. W przeszłości dzieci, które napotykały trudności w nauce czytania, pisania czy liczenia, często spotykały się z niezrozumieniem, a ich wyzwania były błędnie interpretowane jako brak chęci do nauki lub lenistwo.
Dzięki dokładnej diagnozie i coraz większej świadomości pojęcia, takie jak: dysleksja, dysgrafia, dyskalkulia czy spektrum autyzmu, przestały być tabu. Rozpoznanie tych trudności pozwala nauczycielom i rodzicom lepiej rozumieć przyczyny niektórych zachowań czy trudności dziecka, a przede wszystkim skuteczniej reagować na jego potrzeby. Współczesny nauczyciel, wyposażony w wiedzę na temat specyficznych trudności w nauce, może stosować różnorodne techniki dostosowane do indywidualnych potrzeb ucznia.
W przypadku dzieci z dysleksją kluczowe jest dostosowanie programów nauczania tak, aby odpowiadały ich sposobowi przyswajania wiedzy. Stosowanie specjalistycznych programów fonetycznych umożliwia rozwijanie umiejętności czytania poprzez wzmocnienie relacji między dźwiękiem a literą, co w znacznym stopniu ułatwia dzieciom z dysleksją rozumienie i przyswajanie materiału. Teksty powinny być przygotowane z uwzględnieniem większej czytelności – większe odstępy między literami, czytelna czcionka, a także odpowiedni kontrast wizualny pomagają im lepiej skoncentrować się na czytanym materiale. Technologie wspomagające, takie jak czytniki tekstów, umożliwiają uczniom słuchanie tekstów, co stanowi cenne wsparcie w przyswajaniu treści i daje im większą samodzielność.
Dzieci z dysgrafią, które mają trudności w pisaniu oraz w zakresie motoryki drobnej, mogą odnieść korzyści z wykorzystania narzędzi komputerowych. Dzięki komputerom ich prace stają się bardziej czytelne, a czas potrzebny na wykonanie zadań pisemnych jest odpowiednio dostosowany. Ważne jest również unikanie oceniania estetyki pisma i skupienie się na wartości merytorycznej, co pozwala im uniknąć frustracji i skupić się na rozwijaniu swojej wiedzy i umiejętności. Wprowadzenie ćwiczeń motorycznych, takich jak rysowanie, modelowanie czy nawlekanie koralików, może również poprawić ich zdolności manualne, co pozytywnie wpływa na pisanie.
Uczniowie w spektrum autyzmu wymagają specyficznego podejścia, które opiera się na jasnej strukturze i przewidywalności dnia szkolnego. Przejrzyste harmonogramy, instrukcje wizualne oraz przewidywalność zajęć pomagają im czuć się pewniej i bezpieczniej w szkole. Alternatywne metody komunikacji, takie jak systemy obrazkowe, mogą wspierać dzieci w wyrażaniu swoich potrzeb i emocji. Równie istotne jest indywidualne tempo nauki – każde dziecko w spektrum autyzmu rozwija się w swoim tempie, dlatego dostosowanie oczekiwań do jego możliwości pozwala uniknąć sytuacji stresowych. Dodatkowo dzieci te mogą potrzebować wsparcia sensorycznego – przestrzenie z ograniczonym hałasem, słuchawki tłumiące dźwięki czy dostępność specjalnych narzędzi sensorycznych pomagają im w koncentracji i lepszym funkcjonowaniu.
Wspieranie uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi wymaga także bliskiej współpracy między nauczycielami a rodzicami. Wspólne ustalanie strategii, regularne spotkania i wymiana doświadczeń umożliwiają opracowanie spójnego i efektywnego planu wsparcia. Rodzice, którzy są świadomi i zaangażowani, stanowią kluczowy element w rozwoju swoich dzieci – ich wsparcie w domu, motywacja i zrozumienie potrzeb dziecka w znacznym stopniu ułatwiają edukacyjny proces integracji.
Dyscyplina – jak zmieniło się podejście?
Choć dyscyplina wciąż jest ważnym aspektem wychowania, zmieniło się podejście do jej stosowania. W XX w. dominowało przekonanie, że to nauczyciel wyznacza surowe reguły, a uczniowie mają się ich bezwzględnie podporządkować. Dziś, w dobie edukacji włączającej, dyscyplina staje się elementem, który sprzyja budowaniu odpowiedzialności i poczucia przynależności w klasie. Ważne jest wspieranie rozwoju emocjonalnego dzieci oraz uczenie ich samodyscypliny poprzez modelowanie pozytywnych wzorców zachowań i budowanie relacji opartych na wzajemnym szacunku.
Nowoczesna dydaktyka to połączenie wiedzy o potrzebach dzieci i ich różnorodnych możliwościach z umiejętnością adaptacji metod nauczania. Dzięki edukacji włączającej i aktywnym metodom nauczania szkoła staje się miejscem, gdzie każde dziecko – bez względu na swoje trudności – ma szansę rozwijać się na miarę swoich możliwości.
Czytaj więcej: Sejm może zepsuć prawo dot. edukacji włączającej. Stowarzyszenie Autyzmu: to będzie krok wstecz
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 42 (126) 09-15/11/2024