Historyczne odkrycie: odnaleziono strój akademicki Piotra Skargi

XVI-wieczne eksponaty znajdowały się w zbiorach Litewskiego Muzeum Narodowego Sztuki oraz Litewskiego Muzeum Narodowego. Liczące ponad 400 lat relikty ostatni raz były prezentowane w 1936 r. Wkrótce po tym przedmioty te zniknęły w magazynach.

Sensacyjne wyniki badań

Przedstawiła je dr Miglė Lebednykaitė, kierowniczka działu kultury etnicznej i antropologii Litewskiego Muzeum Narodowego. – Przeprowadzone badania świadczą nie tylko o wysokim profesjonalizmie krajowych naukowców, lecz także uświadamiają, że mimo wszelkich zawiłości historycznych i kataklizmów udało się zachować bezcenne relikty przeszłości – mówi dr Rūta Kačkutė, dyrektor LMN.

Reprezentacyjny strój rektorski skład się z trzech części: togi, peleryny i biretu. Toga, którą nosił Piotra Skarga, była uszyta z czerwonego aksamitu. Na togę zakładało się sięgającą łokcia pelerynę z kapturem. Lamowana złotym galonem peleryna z czerwonego aksamitu miała białą jedwabną podszewkę, pętelki, zapinana była na złote guziki. Ubioru dopełniał biret (beret), czyli nieduża czapka z „koroną” także z czerwonego aksamitu. Obszyte złotym galonem okrycie głowy zdobił jasnoczerwony jedwabny pompon.

– Każdy detal rektorskiego stroju, tkanina, której był uszyty czy kolor, świadczyły o prestiżu statusu rektora oraz uszanowaniu tradycji. Peleryna symbolizowała dbałość i opiekuńczość nad społecznością akademicką, biret nawiązywał do należytego pełnienia obowiązków oraz godnego reprezentowania uczelni – opowiada „Kurierowi Wileńskiemu” autorka badań dr Miglė Lebednykaitė. Oficjalny strój rektor ubierał na wyjątkowe okazje, m.in. podczas inauguracji roku akademickiego czy wizyt monarchów na uniwersytecie.

Piotra Skargę w todze można zobaczyć na obrazie nieznanego XVII-wiecznego artysty znajdującym się w Litewskim Muzeum Narodowym w Wilnie. Wśród licznych insygniów na obrazie przedstawione jest berło – symbol władzy, sygnet, otwarta księga statutu uczelni oraz umieszczone na taborecie peleryna i czterorożny biret. Przypuszcza się, że przyznać uniwersytetowi berło oraz sprezentować pierwszemu rektorowi togę i pelerynę mógł król Polski i wielki książę litewski Stefan Batory.

Ukryli przed wywiezieniem do Moskwy

Zgodnie z tradycją odświętny strój rektorski i insygnia były przekazywane kolejnemu rektorowi uczelni. – Po upadku powstania listopadowego, w 1832 r., uniwersytet został zamknięty i tradycja ta zanikła. W odróżnieniu od berła i sygnetu, które wywieziono do Petersburga, strój rektorski Piotra Skargi pozostał w Wilnie i był ukryty w skarbcu w katedrze – wyjaśnia nasza rozmówczyni.

Uniwersytet Wileński był zamknięty do 1919 r. Kiedy Wilno stało się częścią Polski, wileńską uczelnię ponownie otwarto jako Uniwersytet Stefana Batorego. Wtedy też przypomniano o stroju rektorskim Piotra Skargi. W międzywojniu ubiór wyeksponowano w latach 1919, 1929 i 1936. Toga, peleryna i biret zaginęły podczas II wojny światowej. W trakcie upaństwowienia mienia Kościoła części stroju trafiły do magazynów różnych muzeów, gdzie nikt nie wiedział o pochodzeniu tych przedmiotów.

– Na podstawie informacji zawartej w dokumentach ikonograficznych i źródłach historycznych dziś z całą pewnością możemy stwierdzić, że peleryna i biret stanowiły elementy stroju rektorskiego Piotra Skargi – zaznacza dr Miglė Lebednykaitė.

W badaniach pomocne było m.in. najwcześniejsze zdjęcie stroju Piotra Skargi, opublikowane w 1912 r. w miesięczniku ilustrowanym „Litwa i Ruś”. Dzięki zdjęciu rozpoznano XVI-wieczną pelerynę. Biret przez wiele lat znajdował się w ekspozycji muzealnej Nowego Arsenału. Wyeksponowany był przy portrecie Piotra Skargi jako „biret rektora Uniwersytetu Wileńskiego”. Przypuszczano, że może to być biret Skargi. Nadal nie wiadomo, gdzie mogła być ukryta toga.

Odrodzenie dawnej tradycji

Litewskie Muzeum Narodowe, Litewskie Muzeum Narodowe Sztuki oraz Uniwersytet Wileński ustaliły, że odnalezione relikty sprzyjają odrodzeniu dawnej tradycji eksponowania rektorskiego stroju.

Strój Piotra Skargi zaprezentowano publiczności w październiku 1929 r. w ramach obchodów 350. rocznicy założenia uczelni i 10. rocznicy otwarcia Uniwersytetu Stefana Batorego. Wtedy też po raz pierwszy udostępniono dla zwiedzających odrestaurowaną uniwersytecką aulę Franciszka Smuglewicza. W 1936 r. na USB odbyły się obchody 400. rocznicy urodzin pierwszego rektora uniwersytetu. Podczas uroczystości w auli Franciszka Smuglewicza eksponowano strój rektorski Piotra Skargi.

– Odrodzenie tej tradycji jest szczególnie aktualne w kontekście zbliżających się obchodów 450-lecia założenia uniwersytetu – zauważa rektor UW prof. dr Rimvydas Petrauskas.

Odnalezione eksponaty zostaną odrestaurowane przez specjalistów. Peleryna i biret Piotra Skargi będą prezentowane społeczności w kwietniu br. podczas inauguracji rektora Uniwersytetu Wileńskiego.

Teolog, kaznodzieja, pisarz

Piotr Skarga, właśc. Piotr Powęski (1536–1612), urodził się na Mazowszu. Studiował na Uniwersytecie Krakowskim (dziś: Jagiellońskim), w 1764 r. otrzymał święcenia kapłańskie. W latach 1569–1571 przebywał w Rzymie, gdzie wstąpił do zakonu jezuitów.

W latach 1573–1584 mieszkał w Wilnie. Początkowo był wicerektorem kolegium jezuickiego, a następnie (1579–1584) został pierwszym rektorem nowo powołanej Akademii Wileńskiej. Wydał pisma polemiczne skierowane przeciwko protestantom i prawosławnym. Ogółem w Wilnie wydano 11 książek jego autorstwa: 9 polskich i 2 łacińskie.

Imię Skargi najbardziej rozsławiły „Żywoty świętych” (Wilno, 1579), które w ciągu kilku stuleci doczekały się 20 wydań. W 1584 r. Skarga przeniósł się do Krakowa, gdzie przez 24 lata pełnił funkcję nadwornego kaznodziei Zygmunta III Wazy. Imieniem Piotra Skargi nazwany jest Dziedziniec Wielki na Uniwersytecie Wileńskim, znajduje się tam też tablica pamiątkowa poświęcona pierwszemu rektorowi najstarszej na Litwie uczelni.

Czytaj więcej: 445 lat Uniwersytetu Wileńskiego. Ważna data dla jednej z najstarszych uczelni

Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 6 (16) 08-14/02/2025