Obecnie uczniowie, podobnie jak ich rówieśnicy w wielu krajach, regularnie otrzymują prace domowe. Czas poświęcany na ich wykonanie jest zróżnicowany i zależy od wielu czynników, takich jak: wiek ucznia, przedmiot, stopień trudności materiału, a także indywidualne podejście nauczyciela. W niektórych przypadkach uczniowie muszą mierzyć się z dużą liczbą zadań, co może prowadzić do przeciążenia i braku czasu na inne aktywności, takie jak: odpoczynek, hobby czy obowiązki domowe.
Badania wskazują, że uczniowie na Litwie spędzają średnio 1,7 godziny dziennie na odrabianiu lekcji. Niemniej jednak rozkład ten nie jest równomierny – starsi uczniowie, zwłaszcza na poziomie gimnazjalnym, mogą poświęcać znacznie więcej czasu na naukę poza szkołą, podczas gdy młodsze dzieci często otrzymują mniej zadań domowych. Istotne jest też to, że jakość i celowość zadań domowych różnią się w zależności od nauczyciela – w niektórych przypadkach prace domowe są traktowane jako mechaniczne powtórzenie materiału, podczas gdy w innych stają się wartościowym narzędziem rozwijającym samodzielność i umiejętności krytycznego myślenia.
Planowane zmiany w systemie edukacji
Zgodnie z informacjami zawartymi w projekcie ogólnego planu kształcenia, dostępnym na stronie Ministerstwa Oświaty, Nauki i Sportu, od roku szkolnego 2025/2026 szkoły zobowiązane są do regulowania obciążenia uczniów pracami domowymi i ocenami. Dyrektor szkoły będzie miał obowiązek wyznaczenia osoby odpowiedzialnej za monitorowanie ilości prac domowych oraz częstotliwości oceniania, co ma zapewnić bardziej zrównoważone podejście do nauki. Prace domowe będą musiały być celowe i dostosowane do indywidualnych potrzeb uczniów, a ich głównym celem będzie utrwalanie umiejętności zdobytych na lekcji.
Jednocześnie wprowadzono limity czasowe dotyczące ilości prac domowych – w klasach początkowych ich wykonywanie nie powinno zajmować więcej niż 40 minut dziennie, w pierwszym etapie kształcenia podstawowego – 60 minut, a w drugim etapie kształcenia podstawowego oraz na poziomie średnim – maksymalnie 120 minut. W wyjątkowych przypadkach czas ten może być wydłużony maksymalnie o 20 proc.
Nauczyciele będą zobowiązani do regularnego udzielania informacji zwrotnej uczniom, pomagając im w eliminowaniu braków w wiedzy oraz skutecznym zarządzaniu procesem nauki. Ponadto egzaminy i testy oceniające nie będą mogły być organizowane zbyt często, szczególnie zaraz po chorobie, feriach czy świętach, aby uczniowie mieli wystarczająco dużo czasu na przygotowanie się do nich.
Kolejną istotną zmianą jest możliwość zwolnienia uczniów z niektórych zajęć – dotyczy to przede wszystkim tych, którzy uczestniczą w dodatkowych zajęciach nieformalnych: artystycznych, sportowych lub biorą udział w konkursach i olimpiadach. Dzięki temu uczniowie będą mogli lepiej dostosować swoje obowiązki szkolne do indywidualnych zainteresowań i potrzeb rozwojowych.
Rekomendacje dla nauczycieli i rodziców
Aby prace domowe były skutecznym narzędziem wspierającym rozwój uczniów, konieczne jest dostosowanie ich do indywidualnych możliwości i zainteresowań dzieci. Nauczyciele powinni uwzględniać zróżnicowane tempo nauki oraz preferencje uczniów, aby zadania domowe nie były jedynie mechanicznym powtórzeniem materiału, lecz także bodźcem do samodzielnego myślenia i rozwijania umiejętności analitycznych.
Ważnym elementem procesu edukacyjnego jest też stała współpraca nauczycieli z rodzicami, która pozwala na bieżąco monitorować obciążenie uczniów i odpowiednio reagować w razie potrzeby. Regularne spotkania, konsultacje i otwarty dialog pomogą w dostosowaniu ilości i rodzaju zadawanych prac domowych do możliwości dzieci.
Istotnym aspektem wsparcia uczniów jest również stworzenie odpowiednich warunków do nauki w szkole. Możliwość odrabiania lekcji na terenie placówki, dostęp do pomocy nauczycieli oraz organizowanie przestrzeni do cichej pracy mogą znacząco poprawić efektywność nauki.
Warto też zwrócić uwagę na edukację w zakresie efektywnego uczenia się. Warsztaty i szkolenia pomagające uczniom lepiej organizować czas, stosować skuteczne metody zapamiętywania oraz rozwijać umiejętności zarządzania nauką mogą mieć pozytywny wpływ na ich osiągnięcia szkolne i zmniejszyć stres związany z nadmiarem obowiązków.
Nauczyciele i rodzice powinni wspólnie dążyć do tego, aby prace domowe nie były dla uczniów jedynie obowiązkiem, lecz także okazją do samodzielnego rozwoju i poszerzania wiedzy. Kluczowe jest podejście, które pozwala na równowagę między nauką a odpoczynkiem, zapewniając jednocześnie wsparcie w obszarach wymagających dodatkowej pracy. Dzięki odpowiedniej organizacji oraz zaangażowaniu zarówno nauczycieli, jak i rodziców, możliwe jest stworzenie środowiska, w którym uczniowie będą mogli rozwijać swoje umiejętności w sposób harmonijny i efektywny.
Sztuczna inteligencja a prace domowe
Wraz z rozwojem technologii coraz częściej pojawia się pytanie o wpływ sztucznej inteligencji na edukację, w tym na wykonywanie prac domowych. Narzędzia oparte na AI mogą wspierać uczniów, ale też stwarzać ryzyko, że zadania domowe nie będą odzwierciedlać rzeczywistego poziomu wiedzy i umiejętności ucznia.
Aby nauczyciele i rodzice mogli skutecznie ocenić, które prace zostały wykonane samodzielnie, a które przy pomocy AI, konieczne jest wdrożenie odpowiednich mechanizmów kontroli. Można do nich zaliczyć analizę stylu pisania ucznia, porównanie wcześniejszych prac, a także stosowanie narzędzi wykrywających treści generowane przez sztuczną inteligencję.
Prace domowe, które mają być wykonywane bez pomocy sztucznej inteligencji, powinny się opierać na zadaniach wymagających osobistej refleksji, kreatywności oraz odniesienia do własnych doświadczeń. Istotne jest również angażowanie uczniów w prace manualne, eksperymenty, prezentacje ustne oraz projekty grupowe, które trudno zastąpić generowanymi tekstami AI. Warto także rozwijać u uczniów umiejętność krytycznego myślenia, zadawania pytań i formułowania własnych opinii, co zmniejsza ryzyko bezrefleksyjnego korzystania z narzędzi opartych na AI.
Planowane zmiany w litewskim systemie edukacji od roku szkolnego 2025/2026 mogą znacząco wpłynąć na sposób zadawania i realizacji prac domowych. Kluczowe będzie elastyczne podejście nauczycieli oraz współpraca z rodzicami, aby zapewnić uczniom optymalne warunki do nauki i rozwoju, jednocześnie dbając o ich dobrostan psychiczny i fizyczny.
Czytaj więcej: Edukacyjna jesień w kontekście prac domowych
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 11 (30) 15-21/03/2025