Zacznijmy od kilku ogólnych faktów. Mózg to półtora kilograma galaretki, która produkuje prąd – nie jest to naukowe określenie, ale tak można obrazowo go opisać. Te jedyne 1,5 kg to zdumiewająco lekka waga, zważywszy na to, jaką pracę on wykonuje, ile przetwarza informacji, jak niezwykłe przeprowadza kalkulacje i jak ogromnie duża jest siła jego wnioskowania. Ba, kiedy przyjrzeć się tym wszystkim danym dotyczącym mózgu, to trudno je objąć naszym… mózgiem.
Elementarz mózgu
Fundamentem jego potencjału są̨ komórki nerwowe, inaczej neurony – jest ich około sto miliardów. Każdy neuron łączy się̨ z wieloma innymi, a liczbę̨ takich połączeń́ szacuje się̨ na około biliona. Żeby to zobrazować – w całej Drodze Mlecznej znajduje się̨ ok. 400 miliardów gwiazd, czyli mniej niż̇ połowa liczby połączeń́ w ludzkim mózgu! Wszystkie te połączenia pozwalają̨ nam codziennie angażować́ się̨ w niezliczone ilości powiązanych zagadnień́.
Liczba neuronów w naszym mózgu stale się zmienia – zyskujemy nowe, gdy czegoś się uczymy, a tracimy je w wyniku starzenia, chorób, kiedy nadużywamy alkoholu. Mózg pracuje bez przerwy, nawet podczas snu. Odpowiada za nasze procesy wewnętrzne, ale też na to, jak postrzegamy procesy zewnętrzne. Od mózgu zależy, czy jesteśmy spontaniczni, jak działa nasza wyobraźnia, które rzeczy pamiętamy, a które wyrzucamy z pamięci. Ma też zdolności adaptacyjne, potrafi dostosować się do zmian na różnorodne bodźce i doświadczenia, co nazywamy neuropatycznością. Genialne urządzenie.
Jednak problem z mózgiem polega na tym, że jest to najbardziej złożony system, jaki znamy, i im głębiej wchodzimy w tę złożoność, tym mniej o nim wiemy – tak twierdzi dr Marek Kaczmarzyk, profesor Uniwersytetu Śląskiego, propagator dydaktyki ewolucyjnej, w wielu swoich artykułach.
Czy AI nam szkodzi?
Prof. Marek Kaczmarzyk uspokaja. Wszystkie innowacyjne udogodnienia na przestrzeni tysięcy lat wprowadzały podobne dylematy – tak było z pismem, liczydłami, kalkulatorami, komputerami i innymi nowatorskimi wynalazkami, które powodowały niepokój i zakłócenie panującego porządku. 6 tys. lat temu wprowadzenie pisma niosło obawę, że wpłynie to na… pogorszenie pamięci.
I my dzisiaj, będąc na granicy ogromnych zmian, mamy podobne dylematy, że sztuczna inteligencja, tzw. Al (ang. artificial intelligence, pol. SI), pozbawi nas wielu kompetencji, zabierze pracę, że dzięki niej sami staniemy się jakimiś sztucznymi monstrami, a ona zastąpi wiele zawodów, np.: programistów, dziennikarzy, dydaktyków, nawet prawników i lekarzy. I tak zapewne będzie, już widzimy, jak pomocna jest w wielu kierunkach. Jednak sztuczna inteligencja to jest twór pozbawiony emocji, myślenia, analizowania na bazie uczuć i doświadczeń, nie zastąpi zwyczajnie ludzkiej kreatywności. W tym nie dorówna mózgowi. Wiele nowoczesnych rozwiązań z zakresu sztucznej inteligencji opiera się na wykorzystaniu struktur, które tylko powierzchownie przypominają mózg – przekonuje prof. Kaczmarzyk.
Sztuczna inteligencja nie zastąpi choćby prawników – sędziowie, adwokaci i prokuratorzy odgrywają kluczową rolę w interpretacji, analizie i rozwiązywaniu zawiłych przypadków prawnych, co nadal wymaga ludzkiego sposobu myślenia i rozeznania. W sektorze medycznym jest wykorzystywana, już widzimy, jak robot przeprowadza skomplikowane operacje wymagające precyzyjnej procedury. Niemniej jednak lekarze, szczególnie chirurdzy, opierają swoje praktyki na wiedzy medycznej oraz zdolności do podejmowania skomplikowanych decyzji klinicznych, więc „żywi chirurdzy” są niezbędni.
Sztuczna inteligencja nie zastąpi opiekunów osób starszych, którzy oferują empatyczną opiekę. W sektorze medycznym jako trudnych do zastąpienia można wskazać także psychologów i terapeutów. Oferują oni wartość płynącą z interakcji międzyludzkich oraz empatię, czego maszyny dać nie mogą. Również zawody kreatywne, jak choćby artyści malarze, fryzjerzy i inni, których prace są twórcze. Sztuczna inteligencja nie zdoła stworzyć czegoś, co wedle subiektywnej oceny powinno być piękne albo prawdziwe, bo po prostu nie jest w stanie tego rozpoznać – podkreśla prof. Kaczmarzyk.
| Fot. Adobe Stock
Co to jest sztuczna inteligencja?
To systemy, które podczas wykonywania określonych zadań wykorzystują ludzką inteligencję. Swoje działania opierają i ulepszają na podstawie zbieranych i przetwarzanych informacji.
Aby dobrze zrozumieć sztuczną inteligencję, trzeba zrozumieć, jak ona działa. Trzeba wiedzieć, że sztuczna inteligencja uczy się na przykładach, czyli aby sztuczna inteligencja dobrze odpowiedziała na nasze pytanie, musi być „nakarmiona” tysiącami, a nawet milionami przykładów odpowiedzi na to zadane pytanie. A samo pytanie musi być zadane przez nas bardzo konkretnie.
Te wszystkie duże modele, takie jak ChatGPT albo Gemini Google, zostały naładowane całą wiedzą, która jest w internecie i na podstawie tej wiedzy uzyskujemy odpowiedzi. Czyli po zanalizowaniu tej wiedzy modele podają nam najzwyczajniej w świecie najbardziej prawdopodobną odpowiedź. Najprawdopodobniejszą, ale niekoniecznie jest to prawidłowa odpowiedź – tłumaczy Jarosław Bochenek z Centrum Badań i Programowania Wyższej Szkoły Biznesu – National Louis University w Nowym Sączu.
Sztuczna inteligencja została zaprojektowana tak, aby myśleć według pewnych schematów, których ona się uczy i nie potrafi wyjść poza ten schemat. Nie potrafi kreatywnie myśleć, nie potrafi tworzyć nowych rzeczy. Jeśli nasza praca polega na robieniu ciągle tych samym rzeczy, to faktycznie SI może nas zastąpić, bo zrobi to dużo szybciej i lepiej. Ale jeśli praca wymaga wykazania się jakąś kreatywnością, innowacyjnością, jeśli trzeba coś najnormalniej w świecie wymyślić, zastosować różne umiejętności, to nie można na nią liczyć – zaznacza programista z Nowego Sącza.
Nie można jednak zaprzeczyć, że w niektórych dziedzinach jest niezastąpiona. Jest bardzo pomocna np. jako tłumacz językowy, jako GPS na drodze, jest asystentem głosowym w telefonie, może stać za skanem twarzy i dzięki niej możemy odblokować smartfona, potrafi przetwarzać mowę na tekst, może wygenerować napisy np. w filmie i w wiele, wiele innych…
Jakie zagrożenia płyną ze sztucznej inteligencji? Jest ich wiele. Z racji, że może ona wygenerować masę tekstów i obrazów w ułamkach sekund, jest idealnym narzędziem dla cyberprzestępców, którzy produkują fake newsy, kłamliwe artykuły, mogące być ogromnym zagrożeniem dla porządku świata czy wpływać na psychikę pojedynczego człowieka. Zagrożeniem są fałszywe strony i oszustwa internetowe. Sztuczna inteligencja jest w ciągłym rozwoju, pracują nad nią geniusze nauki. SI będzie coraz częściej integrowana z innymi technologiami. I nie jest wiadomo, co nas czeka. Tego nie da się dziś przewidzieć.
Bardziej przewidywalny jest ludzki mózg
Od ponad 100 lat trwają intensywne prace nad mózgiem, a znacząca jego część nadal jest wielką niewiadomą. Specjaliści, którzy zajmują się neuroobrazowaniem i badaniem mózgu, mówią, że jeżeli wziąć pod uwagę dzisiejsze metody obrazowania, dzisiejsze technologie, to jesteśmy w granicach 1–2 proc. możliwości technologicznych tego, co moglibyśmy się o mózgu dowiedzieć – twierdzi prof. Marek Kaczmarzyk.
Nie ma takiego momentu w rozwoju naszego mózgu, kiedy można by uznać, że nasz mózg jest już dojrzały, skończony, niejako gotowy. Jego podstawowa funkcja – neuroplastyczność, polegająca na tym, że każdy mózg zmienia swoją strukturę pod wpływem przyjętej i przetworzonej informacji – powoduje, że nasze mózgi nigdy nie są dostatecznie gotowe. Każde doświadczenie powoduje w nich zmianę, każda reakcja w danej chwili jest sumą wszystkich doświadczeń do tej pory. Gdyby cokolwiek w naszej przeszłości poszło inaczej, niż poszło, to bylibyśmy dzisiaj innymi ludźmi, inaczej reagującymi na to, co się nam przydarza. Wyzwania intelektualne są niezbędne do tego, żeby mózg mógł się rozwijać w rozumieniu przystosowawczym, czyli pozwalać nam na to, abyśmy rozwiązywali problemy.
Co jest najbardziej fascynującego w mózgu? Jego złożoność – odpowiada prof. Marek Kaczmarzyk. Jego charakter jako całości. I ta zmiana, która następuje w sposobie widzenia rzeczywistości, a wynika z procesu dowiadywania się. Ponieważ nie ma chyba obiektu, o którym wiemy mniej niż nasz własny mózg, to z tej perspektywy jest to fascynujące. Z drugiej strony stopniowe poznawanie tego narządu daje nam coraz większy wgląd w to, co możliwe i co niemożliwe.
Czytaj więcej: Sztuczna inteligencja. Czy jest się czego bać?
| Fot. Adobe Stock
Jak dbać o mózg
Prof. Marek Kaczmarzyk twierdzi, że człowiek właściwie jest mózgiem, dlatego też, dbając o ogólne zdrowie, dbamy i o mózg. Oto lista nawyków, które sprzyjają dobrej kondycji i zdrowiu mózgu:
1. Regularnie uczęszczajmy na badania profilaktyczne. Z punktu widzenia zdrowia mózgu najistotniejsze są badania poziomu cukru we krwi, cholesterolu i ciśnienia tętniczego.
2. Zadbajmy o zróżnicowaną i zbilansowaną dietę. Niech w jadłospisie nigdy nie brakuje warzyw i owoców (również suszonych), ziaren, kasz, a także ryb i orzechów, które stanowią bogate źródło kwasów omega-3, tak ważnych dla działania mózgu. Dla zachowania sprawności umysłu równie istotne są witaminy oraz minerały, takie: jak magnez, żelazo, potas i cynk. Dbajmy też o odpowiednie nawodnienie.
3. Unikajmy przetworzonego jedzenia typu fast food. Taka żywność zaburza funkcjonowanie neuronów w mózgu.
4. Dbajmy o regularną aktywność fizyczną. Umiarkowany wysiłek na świeżym powietrzu doskonale wspiera zdolności poznawcze umysłu.
5. Dbajmy o higienę psychiczną, zabiegając o dobre relacje z bliskimi, nie unikając kontaktów towarzyskich. Dzięki temu zmniejszy się ryzyko zachorowania na groźne choroby mózgu (w tym chorobę Alzheimera).
6. Unikajmy używek. Palenie papierosów (nawet bierne), zażywanie narkotyków czy spożywanie alkoholu prowadzą do degeneracji komórek mózgowych.
7. Nie unikajmy wysiłku intelektualnego. Lenistwo intelektualne bardzo negatywnie wpływa na sprawność mózgu, dlatego uczmy się nowych rzeczy, rozwijajmy hobby oraz pasje.
8. Dbajmy o odpowiednią ilość snu i wypoczynku. W czasie nocnego spoczynku mózg regeneruje się, a informacje zdobyte w ciągu dnia ulegają utrwaleniu.
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 11 (30) 15-21/03/2025
