Leszek Wątróbski: Jakie są dziś priorytety w relacjach Polski i Litwy?
Valdemaras Sarapinas: Nasze priorytety związane są z kwestiami geopolitycznymi. Najpilniejsze sprawy do rozwiązania w naszych stosunkach dwustronnych i międzynarodowych to potrzeby zapewnienia trwałego pokoju na Ukrainie i długoterminowego bezpieczeństwa naszego regionu. Bezsprzecznie najważniejszym dziś priorytetem jest współpraca w kwestiach bezpieczeństwa i obrony. Jesteśmy partnerami myślącymi podobnie albo identycznie w sprawach sankcji wobec reżimów rosyjskiego i białoruskiego.
Wspólnie wspieramy też walczącą Ukrainę i demokratyczną opozycję na Białorusi. Nasze wspólne doświadczenia historyczne są dla nas filarem jedności i siły. Takie podejście nie tylko wzmacnia nas dwustronnie, ale pomaga także zbliżyć do siebie inne kraje w regionie.
Polska prezydencja w Radzie Unii Europejskiej jest szczególnie ważna dla Litwy. Priorytety polskiej prezydencji zbieżne są z interesami Litwy, w szczególności chodzi o: wzmacnianie bezpieczeństwa w sektorach obrony, gospodarki, energetyki, walki z dezinformacją i innych.
Na początku lutego trzy kraje bałtyckie dołączyły do sieci elektroenergetycznych Europy kontynentalnej. Było to możliwe poprzez połączenie LitPol z Polską. Realizacja projektu kolejowego Rail Baltica, kontynuacja projektu Via Baltica i ochrona infrastruktury krytycznej pozostają ważnym elementem współpracy. Z naszym sąsiadem, Polską, łączy nas identyczne postrzeganie pola zagrożeń i interesów strategicznych. Nasze kraje ponoszą wspólną odpowiedzialność za jeden z najbardziej wrażliwych punktów sojuszu NATO – Przesmyk Suwalski.
Polska jest ponadto jednym z głównych partnerów gospodarczych Litwy. Oznacza to, że oba kraje intensywnie rozwijają relacje biznesowe, inwestycyjne, pomyślnie rozwija się współpraca w sektorach cyfryzacji, innowacji.
Litwa jest najczęściej odwiedzanym krajem przez turystów z Polski. Obszary partnerstwa z Polską są tak szerokie, że gdziekolwiek spojrzymy, znajdziemy liczne połączenia i związki pomiędzy naszymi krajami.
Jak Litwa postrzega dziś Polskę w regionie Bałtyku?
Region Morza Bałtyckiego ma istotne znaczenie dla naszej obrony i odstraszania Rosji. Polska prezydencja w Radzie UE stwarza doskonałą możliwość do podjęcia odpowiednich inicjatyw i zademonstrowania woli politycznej do wzmacniania bezpieczeństwa Morza Bałtyckiego. Musimy zwiększyć gotowość do reagowania na zagrożenia w tym obszarze poprzez współpracę między wszystkimi państwami basenu Morza Bałtyckiego. Polska to wiarygodny partner w sprawach dotyczących bezpieczeństwa. Świadczy o tym jej wiodąca rola w przeznaczeniu środków na obronę, które stanowi dziś 4,7 proc. PKB. W tym zakresie Litwa ma również ambitny plan wzmocnienia swojej obronności do 5–6 proc. PKB do 2030 r.
Jak wygląda współpraca kulturalna Litwy i Polski? Jak ocenia Pan działania podejmowane w celu pielęgnowania wspólnego dziedzictwa?
Więzi kulturowe między Litwą a Polską są żywym świadectwem wieków wspólnej historii i dynamicznej wizji naszej przyszłości. Współpraca we wszystkich sferach kultury jest dzisiaj bardzo aktywna i żywa.
Przywiązujemy też dużą wagę do zachowania i promowania naszego wspólnego dziedzictwa, prowadzimy prace konserwacyjne miejsc historycznych czy badania historyczne świadczące o naszej wspólnej historii. W tym aspekcie doceniam pracę Polsko-Litewskiej Grupy Ekspertów ds. Ochrony Dziedzictwa Kulturowego, która regularnie spotyka się w celu omówienia strategii ochrony i koordynacji wspólnych projektów oraz wzajemnego zaangażowania w liczne inicjatywy litewskich i polskich partnerów.
Najlepszym przykładem naszej wspólnej kulturowej historii jest postać Mikalojusa Konstantinasa Čiurlionisa, którego rok właśnie obchodzimy. Litewski malarz i kompozytor znaczną część swojego życia spędził w Polsce, gdzie studiował i tworzył swoje największe dzieła. Wielu polskich partnerów zaangażowało się w upamiętnienie 150. rocznicy urodzin artysty. Długo można wymieniać, ale w program współpracy zaangażowanych jest wiele polskich i litewskich instytucji. Są to m.in.: Narodowe Centrum Kultury, Filharmonia Narodowa w Warszawie, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Narodowe Forum Muzyki we Wrocławiu – oraz wiele regionalnych i lokalnych instytucji kultury, takich jak Muzeum Miasta Gdańska, Toruńska Orkiestra Symfoniczna.
Nasza współpraca kulturalna to nie tylko zachowanie przeszłości, lecz także troska o zbudowanie jaśniejszej przyszłości, w której głosy litewskich i polskich artystów, myślicieli i innowatorów będą rozbrzmiewać poza naszymi granicami i inspirować świat. Jesteśmy bardzo zaangażowani we wspieranie wymiany pomiędzy naszymi artystami, uznając, że wszystkie te spotkania, zderzenia z różnych perspektyw wnoszą wiele do pracy twórczej.
Czytaj więcej: W Warszawie zainaugurowano Rok Čiurlionisa. Birutis: „Wspólna kultura naszych narodów”
Jak wygląda sytuacja mniejszości polskiej na Litwie i litewskiej w Polsce? Co się już zmieniło? Co jeszcze trzeba zrobić?
Oba nasze kraje łączy zaangażowanie na rzecz mniejszości narodowych, w pielęgnowanie ich języka, kultury i tożsamości. Litwa podejmuje działania w celu zapewnienia praw mniejszości narodowych poprzez zagwarantowanie edukacji w ich języku ojczystym, szkolenie nauczycieli, wydawanie podręczników i wspieranie mediów. To zaangażowanie znajduje odzwierciedlenie w ustawie o mniejszościach narodowych Litwy, która weszła w życie w tym roku.
Rozumiemy, że mimo wielu problemów, których większa część została już rozwiązana, Polacy na Litwie, podobnie jak Litwini mieszkający w Polsce, wciąż mają jeszcze niezrealizowane oczekiwania. Wspieramy więc dialog i dokładamy wszelkich starań w celu ich rozwiązania. Potrzebna jest tutaj dobra wola i konstruktywny dialog po obu stronach.
Przed rozpoczęciem misji ambasadora Litwy w Polsce odwiedziłem szkoły polskie w rejonie trockim, zapoznałem się z sytuacją i rozmawiałem z przedstawicielami władz lokalnych. Jako ambasador niejednokrotnie byłem w szkołach litewskich na Suwalszczyźnie. Zrozumiałem, jak ważne dla rozwoju tożsamości kulturowej i narodowej jest zapewnienie dostępu do edukacji w języku ojczystym.
Jak Litwa widzi przyszłość Ukrainy i Białorusi?
Nasze relacje z Ukrainą i Białorusią wywodzą się ze wspólnego doświadczenia na poszczególnych etapach historii: okresu Wielkiego Księstwa Litewskiego, traumy imperializmu rosyjskiego, sowietyzacji, oporu i wreszcie wyzwolenia. Ta pamięć inspiruje nas do działań celem budowania wspólnej zjednoczonej i bezpiecznej Europy, w której widzimy demokratyczne i suwerenne Ukrainę i Białoruś.
Nasze zobowiązania do wspierania członkostwa Ukrainy w NATO i UE pozostają niezmienne. Wymagać to będzie czasu, wysiłku i zasobów, ale jesteśmy w stanie zapewnić wsparcie oraz wszelkie niezbędne ekspertyzy. W tej chwili głównym zadaniem jest powstrzymanie agresji rosyjskiej poprzez udzielenie pomocy wojskowej Ukrainie, dalsze zaostrzanie sankcji wobec agresora oraz zaangażowanie w odbudowę zniszczonego kraju. Rosja nie może wyjść zwycięsko z tej wojny.
Jeśli chodzi o Białoruś, to musimy uznać i wspierać aspiracje białoruskiego społeczeństwa obywatelskiego i sił demokratycznych. Chcemy im pomagać w budowie wolnego, niezależnego i demokratycznego państwa – takiego, które respektuje praworządność, szanuje swoich sąsiadów przestrzegając wszelkie zobowiązania międzynarodowe. Litewski rząd pozostaje w pełni zaangażowany w realizację tego celu. Nadal udzielamy azylu białoruskim dysydentom, głęboko wierząc, że zmiany na Białorusi są konieczne i nieuniknione.
Dzisiejsza brutalność reżimu Łukaszenki wobec własnego społeczeństwa, jego współudział w wojnie przeciwko Ukrainie oraz hybrydowe i wrogie ataki przeciwko sąsiadom, w tym Litwy i Polski, stanowią poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa i stabilności w regionie. Nielegalny reżim Łukaszenki musi ponieść współodpowiedzialność za zbrodnie wojenne przeciwko Ukrainie, jak i za poważne naruszenia praw człowieka na Białorusi.
Miejsca ważne dla Litwy, które znajdują się w Polsce to: Grunwald, Pszczelnik oraz niedawno odkryte miejsce śmierci komandora Antanasa Kaškelisa, pierwszego dowódcy Marynarki Wojennej Litwy.
W Polsce znajduje się wiele miejsc świadczących o wydarzeniach ważnych dla Litwy. Te miejsca przypominają nam o wspólnych walkach i ofiarach poniesionych za naszą i waszą wolność. Wyjątkowo ważne jest miejsce bitwy grunwaldzkiej, gdzie w roku 1410 połączone siły Wielkiego Księstwa Litewskiego i Królestwa Polskiego odniosły zdecydowane zwycięstwo nad zakonem krzyżackim. Był to przełomowy moment w historii obu naszych krajów. Bitwa ta umocniła pozycję Litwy w Europie, ale stała się także fundamentem trwałego sojuszu pomiędzy Litwą a Polską.
Bardzo znaczący jest dla nas Pszczelnik koło Myśliborza, gdzie w 1933 r. tragicznie zakończył się historyczny lot transatlantycki litewskich pilotów Steponasa Dariusa i Stasysa Girėnasa. W miejscu katastrofy samolotu „Lituanica” co roku Litwini i Polacy wspólnie oddają hołd litewskim bohaterom. Jesteśmy wdzięczni polskim przyjaciołom za pielęgnowanie pamięci i upowszechnianie wiedzy o bohaterskim czynie naszych lotników. O wadze tych wydarzeń świadczy fakt, że w obchodach jubileuszowych udział biorą przedstawiciele najwyższych władz państwowych Litwy i Polski.
Niedawnym odkryciem jest miejsce spoczynku komandora Antanasa Kaškelisa, pierwszego dowódcy Litewskiej Marynarki Wojennej. Jego wkład w rozwój litewskich sił morskich miał kluczowe znaczenie na początku XX w. Zlokalizowanie miejsca jego pochówku w Polsce pomoże lepiej zachować pamięć o jego czynach. Pragnę wyrazić wdzięczność: Instytutowi Pamięci Narodowej, Ministerstwu Obrony Narodowej RP, Samorządowi Powiatu Świdwin, konsulowi honorowemu Litwy w województwie zachodniopomorskim, panu Wiesławowi Wierzchosiowi, za pomoc w odnalezieniu dokumentów i poszukiwaniu miejsca pochówku tego słynnego litewskiego oficera.
Oczywiście jest jeszcze wiele innych miejsc historycznych czy osób ważnych dla Litwy, których pamięć nie została jeszcze odnotowana lub pozostaje nieznana. Właśnie dlatego zapraszamy naszych polskich przyjaciół do kontynuowania wspólnej pracy w tej dziedzinie. Wierzę, że nasze wspólne wysiłki przyczynią się do dalszego umacniania i krzewienia pamięci o ważnych wydarzeniach i osobach, które ukształtowały oba nasze narody.
Czytaj więcej: W święto Zmarłych w Pszczelniku oddano hołd litewskim lotnikom
Wywiad opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 13 (36) 29/03-04/04/2025