To nie tylko przyjemna odmiana, lecz także skuteczny sposób wspierania procesu uczenia się – co potwierdzają najnowsze badania dotyczące roli przestrzeni edukacyjnej.
Przestrzeń wpływa na naukę
Z raportu „Przestrzeń ma znaczenie”, przygotowanego w 2024 r. przez warszawskie Centrum Nauki Kopernik na zlecenie firmy Moje Bambino, wynika jasno: środowisko, w którym uczymy się i nauczamy innych, realnie wpływa na zaangażowanie, samopoczucie i wyniki uczniów. Raport opiera się na wynikach szeroko zakrojonych badań w szkołach podstawowych oraz na analizie przestrzeni edukacyjnych z perspektywy uczniów i nauczycieli.
Komfortowa, przemyślana przestrzeń – pełna światła, świeżego powietrza, przyjaznych kolorów i swobody ruchu – sprzyja koncentracji, motywacji i budowaniu pozytywnych relacji. Brak takiej przestrzeni natomiast powoduje zmęczenie, spadek uwagi i wzrost poziomu stresu.
Na Litwie wiele szkół, zwłaszcza w mniejszych miejscowościach, wciąż zmaga się z ograniczoną możliwością przekształcenia tradycyjnych klas. Dlatego tym cenniejsze staje się wykorzystywanie naturalnej przestrzeni wokół szkoły: dziedzińców, skwerków, lasów czy miejskich parków. Coraz popularniejsze stają się także inicjatywy tworzenia „zielonych klas” – trwałych przestrzeni edukacyjnych na świeżym powietrzu, wyposażonych w drewniane ławki i prostą zadaszoną scenę.
Klasa w plenerze. Jak ją zorganizować?
Tworzenie klasy na świeżym powietrzu nie wymaga wielkich nakładów finansowych ani skomplikowanych przygotowań. Najważniejsze są dobre planowanie oraz gotowość do elastycznego reagowania na zmieniające się warunki pogodowe i organizacyjne. Przemyślana przestrzeń plenerowa powinna łączyć prostotę, funkcjonalność i naturalne piękno otoczenia.
Przy organizacji takiej klasy warto zadbać o mobilność i prostotę wyposażenia. Lekkie, składane krzesła, maty piknikowe, przenośne tablice sztalugowe czy flipcharty pozwalają szybko i łatwo przekształcić dowolne miejsce – trawnik, skraj lasu czy szkolny dziedziniec – w przestrzeń do nauki. Dzięki temu możliwe jest dostosowanie układu klasy do liczby uczniów, rodzaju zajęć i bieżących potrzeb edukacyjnych.
Istotnym elementem skutecznie zorganizowanej klasy plenerowej jest także podział przestrzeni na funkcjonalne strefy. Warto wyznaczyć centralne miejsce do wspólnej pracy, np. półkole na trawie, gdzie nauczyciel prowadzi główną część lekcji, oraz oddzielne strefy relaksu umożliwiające uczniom chwilę wyciszenia lub indywidualnej pracy.
Niezwykle ważne jest też zaangażowanie uczniów w przygotowanie i utrzymanie przestrzeni. Wspólne rozkładanie mat, ustawianie miejsc pracy, organizowanie materiałów oraz dbałość o porządek uczą odpowiedzialności i szacunku wobec wspólnej przestrzeni. Dzięki temu dzieci nie tylko czują się współgospodarzami nowego miejsca nauki, lecz także rozwijają poczucie przynależności i umiejętność współpracy.
Bezpieczeństwo podczas lekcji w plenerze
Organizując zajęcia poza budynkiem szkoły, należy pamiętać o podstawowych zasadach bezpieczeństwa, zwłaszcza wiosną i latem, kiedy dzieci są bardziej narażone na ukąszenia owadów czy kontakt z alergenami. Przed wyjściem na lekcje w otwartej przestrzeni należy się upewnić, czy wśród uczniów są osoby z alergiami na ukąszenia, pyłki lub inne czynniki środowiskowe i odpowiednio przygotować się na ewentualne reakcje, zabierając ze sobą środki pierwszej pomocy.
Jako rodzice również powinniśmy się zaangażować, dbając o zabezpieczenie dzieci przed kleszczami i owadami: stosując odpowiednie preparaty odstraszające oraz lekkie, jasne ubrania z długimi rękawami i nogawkami. Warto przypomnieć dzieciom, że po zajęciach na łąkach czy w lasach powinny dokładnie sprawdzić skórę w poszukiwaniu kleszczy.
Nauczyciele, organizując miejsce zajęć, powinni unikać okolic gniazd owadów, takich jak osy czy pszczoły, oraz wybierać tereny o niskiej, wykoszonej trawie, gdzie ryzyko ukąszeń jest znacznie mniejsze. Odpowiednie przygotowanie i zachowanie zasad ostrożności pozwala cieszyć się wszystkimi korzyściami płynącymi z nauki na świeżym powietrzu, minimalizując ryzyko zdrowotne dla dzieci.
Co daje nauka w otwartej przestrzeni?
Prowadzenie lekcji w otwartej przestrzeni to coś znacznie więcej niż tylko zmiana miejsca nauki. Badania zawarte w raporcie „Przestrzeń ma znaczenie” potwierdzają, że takie działania przynoszą wymierne korzyści zarówno dla uczniów, jak i dla nauczycieli.
Przede wszystkim lekcje w plenerze wyraźnie zwiększają zaangażowanie uczniów. Nowe otoczenie stymuluje ciekawość, pobudza zmysły i sprawia, że dzieci z większym entuzjazmem uczestniczą w zajęciach. Zmiana przestrzeni eliminuje rutynę i pozwala na świeże spojrzenie na tematykę lekcji, co sprzyja aktywnemu uczeniu się i większemu zainteresowaniu procesem edukacyjnym. Jednocześnie nauka na świeżym powietrzu poprawia samopoczucie i znacząco zmniejsza poziom stresu. Kontakt z naturą działa kojąco na układ nerwowy, redukuje napięcie i sprzyja lepszemu radzeniu sobie z emocjami. Uczniowie stają się spokojniejsi, bardziej zrelaksowani i lepiej przygotowani do koncentracji na zadaniach. W dłuższej perspektywie regularne lekcje na zewnątrz mogą się przyczyniać do budowania zdrowych nawyków emocjonalnych oraz wzmacniania odporności psychicznej.
Otwarta przestrzeń naturalnie sprzyja także pracy zespołowej i kreatywności. Bez sztywnego układu ławek uczniowie mogą swobodnie współpracować, łatwiej wchodzić w interakcje i wspólnie rozwiązywać problemy. Nauka w plenerze daje też możliwość naturalnego włączania ruchu w proces uczenia się. Dzieci mają więcej okazji do przemieszczania się, zmiany pozycji, angażowania ciała – co nie tylko poprawia ich kondycję fizyczną, lecz także wspiera rozwój procesów poznawczych. Współczesne badania wskazują, że aktywność fizyczna wzmacnia pamięć, koncentrację oraz zdolność rozwiązywania problemów.
Kluczowe jest jednak, aby nauczyciele dostrzegali potencjał tkwiący w przestrzeni – nawet tej nietypowej czy chwilowej – i byli gotowi dostosowywać metody pracy do zmieniających się warunków. Jak pokazuje raport „Przestrzeń ma znaczenie”, już sama możliwość zmiany ustawienia mebli, sposobu siedzenia czy miejsca prowadzenia lekcji działa na uczniów stymulująco, wzmacnia ich samodzielność i poczucie sprawczości.
Wychowując młode pokolenie, warto pamiętać, że przestrzeń, w której uczą się i dorastają, nie jest jedynie tłem – jest aktywnym współtwórcą procesu edukacji. Korzystajmy z piękna przyrody, otwierajmy szkoły na świat zewnętrzny i pozwólmy uczniom odkryć, że nauka może dziać się wszędzie, nie tylko przy szkolnej ławce.
Czytaj więcej: Szkoła przetrwania w upały
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 18 (49) 03-09/05/2025