To poważny problem, ponieważ ruch to fundament zdrowego rozwoju psychofizycznego. W artykule przyjrzymy się, dlaczego aktywność fizyczna jest tak istotna, jak można skutecznie zachęcać dzieci i młodzież do ruchu oraz jaka rola w tym procesie przypada rodzicom i nauczycielom.
Zdrowie fizyczne – nie tylko brak choroby
Zdrowie fizyczne dzieci i młodzieży to nie tylko brak infekcji czy schorzeń przewlekłych, ale przede wszystkim dobrze rozwinięta sprawność ruchowa, wydolność organizmu oraz prawidłowy rozwój mięśni, kości i układu nerwowego. Ruch pełni kluczową rolę w kształtowaniu postawy ciała, koordynacji, równowagi i siły, ale też wpływa na funkcjonowanie poznawcze – dzieci aktywne fizycznie łatwiej się koncentrują, mają lepszą pamięć i są bardziej odporne na stres.
Z danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wynika, że dzieci i młodzież w wieku 5–17 lat powinny każdego dnia podejmować przynajmniej 60 minut umiarkowanej lub intensywnej aktywności fizycznej. Niestety, wiele z nich nie spełnia tego zalecenia – zarówno w krajach zachodnich, jak i w naszym regionie.
Przyczyn jest wiele i są one złożone. Jedną z głównych jest łatwy dostęp do urządzeń elektronicznych: smartfonów, tabletów i komputerów. Dzieci i młodzież spędzają długie godziny na oglądaniu filmów, graniu w gry czy korzystaniu z mediów społecznościowych. W wielu rodzinach brakuje wypracowanego modelu spędzania czasu wolnego aktywnie, a także przestrzeni do zabawy i sportu – szczególnie w miastach, gdzie placów zabaw i terenów zielonych często jest zbyt mało.
Nie bez znaczenia jest również napięty harmonogram dzieci: liczne zajęcia dodatkowe, nauka, obowiązki szkolne. Czasem nie starcza już sił i motywacji na ruch. Co więcej, część dzieci nie ma pozytywnych doświadczeń związanych z lekcjami wychowania fizycznego. Zbyt sztywny system oceniania, brak indywidualnego podejścia czy stres przed oceną sprawiają, że aktywność fizyczna kojarzy się z przymusem, a nie przyjemnością.
Jak zachęcać dzieci do aktywności fizycznej?
Prof. Remigijus Žaliūnas, kardiolog i były rektor Litewskiego Uniwersytetu Nauk o Zdrowiu, wskazuje, że długość życia jest silnie związana z utrzymywaniem prawidłowej masy ciała. Najdłużej żyją osoby, których wskaźnik BMI (indeks masy ciała) mieści się w przedziale 21–22 – a więc w dolnej granicy normy. Co to oznacza w praktyce? Że już od najmłodszych lat należy kształtować u dzieci prawidłowe nawyki, zarówno żywieniowe, jak i ruchowe.
Nadwaga i otyłość w dzieciństwie to nie tylko problem estetyczny – to realne zagrożenie dla zdrowia. Dzieci z nadwagą częściej zapadają na choroby układu krążenia, cukrzycę typu 2, mają problemy z oddychaniem, stawami, a także częściej doświadczają obniżonej samooceny i depresji.
Każde dziecko jest inne – ma swoje indywidualne potrzeby, zainteresowania i możliwości, dlatego nie istnieje jedna uniwersalna metoda motywowania do ruchu. Istnieje jednak wiele sprawdzonych podejść, które mogą przynieść pozytywne efekty. Dla najmłodszych najlepszym sposobem jest zabawa, ponieważ dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym najchętniej angażują się w aktywność, gdy nie są świadome, że „ćwiczą”.
Zabawy na świeżym powietrzu, skakanie przez skakankę, tory przeszkód, taniec czy gra w klasy to formy ruchu, które wywołują radość i nie kojarzą się z przymusem.
Ogromne znaczenie ma również wspólne spędzanie czasu z rodzicami, którzy swoim przykładem mogą zachęcać do aktywności. Rodzinne spacery, wycieczki rowerowe, gra w piłkę czy wspólne wyjścia na basen nie tylko poprawiają kondycję, lecz także wzmacniają więzi rodzinne i budują pozytywne skojarzenia z ruchem.
W przypadku starszych dzieci i nastolatków ważne jest dostosowanie form aktywności do ich wieku i zainteresowań. Niektóre wolą taniec, inne sporty drużynowe, siłownię, jazdę konną, wspinaczkę czy sporty walki. Jednocześnie warto pamiętać, by nie wywierać zbyt dużej presji – nie każde dziecko musi być najlepsze. Liczą się regularność, pozytywne emocje i poczucie sprawczości.
Co mogą zrobić rodzice i nauczyciele?
Rodzice odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu nawyków zdrowotnych swoich dzieci. To w domu dziecko uczy się, jaki stosunek mieć do ruchu, odpoczynku, jedzenia i dbania o ciało. Podstawą jest dawanie przykładu – dzieci, które obserwują aktywnych rodziców, znacznie częściej same angażują się w ruch.
Warto również wprowadzić jasne zasady dotyczące korzystania z ekranów – ograniczenie czasu spędzanego przed komputerem czy smartfonem i zaproponowanie w zamian aktywnego spędzania czasu przynosi realne efekty. Równie istotne jest dawanie dzieciom przestrzeni do wyboru własnej aktywności – wspieranie ich zainteresowań i unikanie zmuszania do udziału w zajęciach, których nie lubią. Wreszcie, dbanie o rytm dnia, czyli odpowiednia ilość snu i regularne posiłki, wpływają na ogólne samopoczucie i gotowość do podejmowania wysiłku fizycznego.
Szkoła jako przestrzeń codziennego życia dziecka ma ogromny potencjał w promowaniu aktywnego stylu życia. Nauczyciele – nie tylko wychowania fizycznego – mogą inspirować dzieci do ruchu poprzez różnorodne działania.
Warto wprowadzać aktywne przerwy między lekcjami – krótkie ćwiczenia rozciągające lub rozluźniające poprawiają koncentrację i dodają energii. Zajęcia wychowania fizycznego powinny być zróżnicowane i dostosowane do możliwości uczniów: taniec, gry terenowe, ćwiczenia zespołowe i ogólnorozwojowe pozwalają każdemu dziecku znaleźć coś dla siebie.
Warto również integrować elementy ruchowe z innymi przedmiotami – np. podczas nauki matematyki czy języka obcego można wykorzystywać aktywne metody utrwalania wiedzy. Dodatkowo, organizacja wydarzeń sportowych, takich jak: dni sportu, turnieje klasowe czy konkursy, nie tylko zachęca do ruchu, lecz także wzmacnia więzi rówieśnicze i promuje zdrową rywalizację w przyjaznej atmosferze.
Dbając o zdrowie fizyczne dzieci, inwestujemy nie tylko w ich teraźniejszość, lecz także w przyszłość. Regularna aktywność fizyczna wpływa na lepsze samopoczucie, odporność, wyniki w nauce i relacje społeczne. W świecie pełnym pokus siedzącego trybu życia kluczowa jest rola dorosłych – ich przykład, zaangażowanie i wsparcie mogą sprawić, że ruch stanie się dla dziecka naturalną i przyjemną częścią codzienności. A to najlepszy fundament zdrowego dorosłego życia.
Czytaj więcej: Na jakie podwórka wychodzą dzisiaj dzieci?
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 19 (52) 10-16/05/2025