— W ostatnich latach panowania Aleksandra Jagiellończyka hordy tatarskie pustoszyły Ruś i Litwę. Miastu groziło poważne niebezpieczeństwo, jednak na budowę murów w skarbcu królewskim brakowało pieniędzy. Sprawą wzniesienia murów dookoła miasta zajął się biskup wileński Wojciech Tabor — opowiada historyk Paweł Giedroyć.
Budowa murów obronnych
23 kwietnia 1498 r., w dniu imienin biskupa, odbyło się uroczyste poświęcenie kamienia węgielnego.
„Biskup Tabor w okazałej procesji, w której wzięli udział król, duchowieństwo, rycerstwo i wszystkie stany, obszedł miasto, zatrzymując się w miejscach przeznaczonych na bramy, gdzie dokonywał poświęcenia kamienia węgielnego. Największa uroczystość odbyła się na tak zwanym Ostrym końcu miasta, gdzie miała stanąć brama Krewska albo Miednicka (stąd prowadziła droga do Miednik Królewskich), później nazywana Ostrą. Tutaj spuszczono do dołu wykopanego na fundament, ogromny kamień węgielny z wydrążeniem, do którego złożono relikwie święte, monety i srebrną blachę z napisem odpowiednim. Przy umyślnie wzniesionym ołtarzu biskup odprawił nabożeństwo” — czytamy w wydanej w 1927 r. publikacji autorstwa ks. Adama Kuleszy.
Budowa murów szybko postępowała, pracowało stale przy niej ok. 400 robotników. Gdy cały obwód miasta z bramami i basztami był gotów, biskup Tabor dokonał aktu poświęcenia. Uroczystość oddania miasta „pod opiekę Aniołów Stróżów” miała miejsce 2 października 1503 r.
— Zgodnie ze zwyczajem przyjętym w średniowieczu, na bramach miejskich umieszczano obrazy świętych. Bramę Miednicką, czyli Ostrą, ozdobił obraz Najświętszej Marii Panny. Nie był to ten sam obraz, który dziś można oglądać w kaplicy — wyjaśnia Paweł Giedroyć.
Było 9 bram
W murze o rozciągłości 2,9 km było 9 bram: Mokra, czyli św. Magdaleny (w pobliżu nieistniejącego dziś kościoła o tej nazwie), Tatarska, Wilijska — później Wileńska, Trocka (u wylotu ul. Trockiej), Miednicka — później Ostra, Spaska, Rudnicka (u wylotu ul. Rudnickiej), Subocz i Bakszta (Bokšto). Z dawnych fortyfikacji miejskich do dzisiejszych czasów zachowała się jedynie Ostra Brama z przylegającym do niej fragmentem XVI-wiecznego muru obronnego. Ostatecznie mury obronne Wilna zostały zniszczone głównie na początku XIX w. po III rozbiorze Rzeczypospolitej, kiedy władze rosyjskie nakazały ich rozbiórkę. Część murów została zniszczona wcześniej, w trakcie oblężeń i wojen polsko-rosyjskich.
Dzieło nieznanego malarza
Ostra Brama jest jednym z najczęściej odwiedzanych przez turystów miejsc w Wilnie. Jest to nie tylko ważny zabytek architektoniczny, ale też miejsce kultu religijnego z cudownym obrazem Matki Boskiej Ostrobramskiej. Teraźniejszy obraz został wykonany na zamówienie magistratu Wilna w drugiej połowie XVI w. u jednego z mieszkających w mieście artystów malarzy. Niestety nie zachowało się jego imię i nazwisko. Był on też twórcą obrazu Pana Jezusa pod nazwą „Salvator Mundi”. Te obrazy umieszczono z obu stron Ostrej Bramy we framugach.
„Wizerunek Najświętszej Panny zawieszono od strony miasta, czyli północnej, obraz zaś Pana Jezusa od południowej, czyli w miejscu, gdzie widnieje obecnie orzeł — godło państwowe, będące symbolem powrotu miasta na łono wolnej, niepodległej Ojczyzny” — czytamy w wydanej w 1927 r. publikacji.
Wiadomo jest, że wpuszczony we wnękę w murze obraz Najświętszej Panny, w czasie niepogody był zasłaniany okiennicami. Przed obrazem znajdowała się mała, drewniana galeryjka, na którą można było wejść po wąskich schodach umieszczonych z boku przy murze. W 1654 r. karmelici bosi, którzy zajmowali klasztor przy kościele św. Teresy, uzyskali od miasta pozwolenie na objęcie obrazu w swe posiadanie.
„Po otrzymaniu tego pozwolenia ojcowie zdejmują obraz Najświętszej Panny znad bramy i przenoszą do kościoła św. Teresy. Jednocześnie zaczynają zbierać ofiary na budowę kaplicy nad Ostrą Bramą. Hojne datki panów deputatów Trybunału Litewskiego i licznych dobrodziejów umożliwiły wybudowanie w stosunkowo krótkim czasie pięknej, drewnianej kaplicy, okazale przyozdobionej w malowidła i stosowne nadpisy” — pisał ks. Kuleszo.
W 1671 r., gdy kaplica była już ukończona, przeniesiono do niej obraz z kościoła. Drewniana budowla paliła się wielokrotnie podczas nawiedzających Wilno pożarów. Jednak za każdym razem udawało się wyratować z płomieni dzieło nieznanego malarza. W drugiej połowie XVIII w. karmelici wybudowali murowaną kaplicę, w której obraz znajduje się do dziś.
Koronacja obrazu
Koronacja słynącego z cudów obrazu Matki Boskiej Ostrobramskiej odbyła się 2 lipca 1927 r. Podczas uroczystości, w których udział wzięło ponad 150 tys. osób, obecni byli także przedstawiciele najwyższych władz państwowych Polski z marszałkiem Józefem Piłsudskim i prezydentem Ignacym Mościckim na czele.
„Myśl o koronacji cudownego obrazu Najświętszej Panny Ostrobramskiej powstała z chwilą odzyskania wolności przez naszą Ojczyznę. (…). W Polsce, w dawnych jej granicach przedrozbiorowych, mieliśmy 36 ukoronowanych obrazów, obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej będzie z kolei 37.” — pisał ks. Kuleszo.
| Fot. Marian Paluszkiewicz
Skarbiec w baszcie dawnych murów obronnych
Kaplicę Ostrobramską można odwiedzać codziennie. Po remoncie dla wiernych z całego świata otwarto skarbiec znajdujący się w baszcie dawnych murów obronnych, za obrazem Matki Boskiej Ostrobramskiej. Ekspozycja zawiera ponad 5 tys. wotów i 65 unikatowych przedmiotów sakralnych. Znalazły się tu dary papieskie, hierarchów kościelnych, głów państw. Są tu m. in. srebrne, udekorowane bursztynami kielichy liturgiczne — dary prezydentów Polski Lecha Kaczyńskiego oraz Aleksandra Kwaśniewskiego. Wyeksponowane zostały też piuski św. Jana Pawła II. Papież przekazał je w darze podczas pielgrzymki na Litwę w 1993 r.
Chętni do zwiedzania skarbca powinni się wcześniej zarejestrować. Przyjmowane są grupy do 12 osób. Zwiedzanie z przewodnikiem trwa około godziny. Rejestrować się można dzwoniąc na nr tel. +370 600 65 088.
Czytaj więcej: Kaplica Ostrobramska w nowym blasku. Po 3-letnim remoncie udostępniono też skarbiec