O działalności stowarzyszenia

Jak mi opowiadał Andrzej „Ząbek” Bieluczyk, nieformalna twarz i koordynator wielu projektów stowarzyszenia: „Stowarzyszenie Grupa Wschód powstało w roku 2013 i w ciągu tych lat przeprowadziliśmy oraz braliśmy udział w ponad 300 akcjach i wydarzeniach lokalnych krajowych i międzynarodowych, które miały na celu upamiętnienie żołnierzy Wojska Polskiego. Wybudowaliśmy m.in. cztery pomniki oraz ufundowaliśmy dwie tablice upamiętniające żołnierzy Wojska Polskiego: Pomnik Nieznanym Żołnierzom poległym za Ojczyznę w latach 1914-56 na cmentarzu w Księżynie; Pomnik Nieznanym Żołnierzom poległym za Ojczyznę w latach 1914-56 przy kościele pw. NMP Nieustającej Pomocy w Kozińcach; Pomnik Powstańców Styczniowych na mogile w Raduninie; Pomnik — Tablica Nieznanego Żołnierza w Supraślu; Tablica pamiątkowa Kapelanom Wojskowym i Duchownym poległych za Wiarę i Ojczyznę w latach 1914-1920 1939-1956 na kościele pw. Chrystusa Króla w Białymstoku i wreszcie Tablica pamiątkowa Stulecia powstania Powiatowej Komendy Uzupełnień w Białymstoku. Wszystkie te pomniki i tablice oraz prace przy ich instalacji wykonaliśmy własnym sumptem członków stowarzyszenia i osób wspierających. Co roku inicjujemy czyszczenie kilkuset mogił żołnierzy Wojska Polskiego przez mieszkańców miasta. Uratowaliśmy i odremontowaliśmy grób kapitana Tadeusza Kosińskiego, dowódcy obrony miasta w 1939 r. od roku 2018 jesteśmy organizatorami jedynych obchodów rocznicowych pamięci trzech tysięcy mieszkańców Białegostoku zamordowanych w podmiejskim lesie Bacieczki. Jesteśmy też pomysłodawcą największej oddolnej akcji o zasięgu międzynarodowym — Światło Pamięci Niezwyciężonym. Przez siedem lat wraz z 250 współorganizatorami zapalamy w kilkuset miejscach na całym świecie ponad kilkadziesiąt tysięcy zniczy. Ideą akcji jest, że zapalając jeden znicz, zapalamy wspólnie tysiące. Przeprowadzamy żywe lekcje historii w szkołach podstawowych, organizujemy rekonstrukcje, dioramy oraz wystawy historyczne”.

Pasja i hobby jako początek

Historia Grupy Wschód ma mniej formalny początek w pasjach pojedynczych kolekcjonerów i miłośników historii ziemi podlaskiej, którzy stopniowo przekształcili hobby w działalność społeczną. Już w pierwszych latach działalności członkowie stowarzyszenia angażowali się w poszukiwania militariów, odnawianie zabytków czy przygotowywanie dioram i wystaw, co z czasem przerodziło się we współpracę z muzeami, parafiami i organizacjami samorządowymi. Lokalna prasa i serwisy regionalne dokumentowały te aktywności, pokazując zarówno pasję, jak i praktyczne umiejętności rekonstruktorów. Pierwszą akcją było sprzątanie schronu w Nowogrodzie i odtworzenie kilkudziesięciu metrów polskiego okopu, bo tam we wrześniu 1939 r. doszło do walk z Niemcami. Pod polną drogą we wsi Liza Stara koło Łap wykopano szczątki legendarnego niemieckiego czołgu wysadzonego latem 1944 r.

Członków grupy jest kilkunastu. Są to: przedsiębiorcy, historycy, przedstawiciele różnych zawodów. Wcześniej każdy z nich działał w różnych grupach historycznych. Znali się z rekonstrukcji bitew, giełd, wystaw i patriotycznych uroczystości. Pewnego dnia stwierdzili, że skoro mają wspólne zainteresowania, to chcą je rozwijać, a przy okazji zarażać nimi innych. Współczesna działalność grupy jest wielowymiarowa. Najbardziej widoczne publicznie są inscenizacje i rekonstrukcje historyczne — od odtwarzania scen z II wojny światowej po inscenizacje przypominające wywózki na Sybir czy represje sowieckie. Takie wydarzenia pełnią funkcję widowiskową, ale przede wszystkim upamiętniają ofiary i pozwalają widzom wejść w przejmującą wartę lokalnej pamięci.

Rekonstrukcje w lipcu

I tak, np. 7 lipca br. — w 194. rocznicę bitwy pod Sokołdą, przedstawiciele Grupy Wschód zgromadzili się u stóp pomnika upamiętniającego poległych bohaterów w Kopnej Górze, aby oddać im hołd. A po wspólnej modlitwie za poległych oraz złożeniu kwiatów pod pomnikiem wybrzmiały patriotyczne pieśni w wykonaniu zespołu Jarzębina z Karakul, Ogrodniczek i Ciasnego, które zaśpiewano wspólnie z przybyłymi gośćmi.

Kolejną akcją Grupy Wschód z dnia 12 lipca br. był Dzień Pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej.Ma to związek z zaangażowaniem stowarzyszenia w poszukiwanie ofiar oraz wszelkich informacji o samej obławie (od 2014). Obchody 80. rocznicy obławy augustowskiej rozpoczęło nabożeństwo w intencji ofiar w bazylice pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Sejnach. Posadzono również Dąb Pamięci ofiarom Obławy przy klasztorze podominikańskim. Była też rekonstrukcja historyczna obławy augustowskiej— przy Muzeum Kresów Rzeczpospolitej Obojga Narodów i koncert rocznicowy w Muzeum Kresów Rzeczypospolitej Obojga Narodów w Sejnach.

I wreszcie 15 lipca, już po raz ósmy, odbyła się uroczystość upamiętnienia cywilnych obywateli Rzeczypospolitej Polskiej — Ofiar Niemieckiego i Sowieckiego Totalitaryzmu w okresie II wojny światowej. Obchody poprzedzono, jak zwykle, wspólnym nabożeństwem, złożeniem kwiatów oraz zapaleniem Światła Pamięci. Przypomniano i upamiętniono w ten sposób 82. rocznicę zamordowania przez Niemców mieszkańców Białostocczyzny, w tym białostockiej elity: nauczycieli, urzędników, lekarzy, inżynierów, prawników, księży, żołnierzy Armii Krajowej w Lesie Bacieczki oraz mieszkańców Suwalszczyzny, którzy zostali zamordowani przez Rosjan w 1945 r.

Akcje upamiętniające i aspekt edukacyjny

Obok rekonstrukcji Grupa Wschód prowadzi liczne akcje upamiętniające: porządkowanie cmentarzy wojskowych, organizowanie marszów pamięci i akcji „Zapal światło niezwyciężonym” lub „Światło Pamięci Niezwyciężonym”, które angażują wspólnoty lokalne, harcerzy i parafie. Te inicjatywy mają wymiar praktyczny — ratowanie i utrzymanie miejsc pochówku oraz symboliczny — oddawanie hołdu zapomnianym bohaterom i ofiarom. Za działalność na tym polu członkowie stowarzyszenia byli wyróżniani w lokalnych obrzędach i nagrodach.

Jednym z filarów działania Grupy Wschód jest aspekt edukacyjny i to on zasługuje na szczególne podkreślenie. Organizacja prowadzi lekcje żywej historii, wystawy tematyczne i prelekcje, które mają na celu nie tylko przekazać suchą narrację faktów, lecz także wzbudzić empatię i zrozumienie dla losów osób dotkniętych wojną i represjami. Rekonstrukcje często towarzyszą opowieściom o konkretnych rodzinach, losach lokalnych społeczności czy dramatycznych wyborach, jakie musiały podejmować pokolenia wcześniejsze — dzięki temu młodzi uczestnicy i uczniowie dostają namacalny punkt odniesienia do lekcji historii. Współpraca ze szkołami, parafiami i harcerstwem pozwala na dotarcie do różnych grup wiekowych i integruje działania wychowawcze z lokalnym środowiskiem.

Rozwijanie postaw obywatelskich i umiejętności praktycznych

Wychowawcza rola Grupy Wschódwyraża się na kilku poziomach. Po pierwsze — rozwijanie postaw obywatelskich: uczestnictwo w akcjach porządkowania miejsc pamięci czy zapalanie zniczy uczą obowiązku i szacunku dla przeszłości. Po drugie — kształtowanie umiejętności praktycznych: rekonstrukcje i prace konserwatorskie wymagają rzetelności, dyscypliny i współpracy zespołowej. Po trzecie — budowanie narracji tożsamości lokalnej: poprzez opowiadanie o losach Podlasia i jego mieszkańców stowarzyszenie pomaga wzmacniać poczucie miejsca i przynależności, co ma istotne znaczenie dla młodego pokolenia w świecie szybkich zmian. Te elementy razem tworzą program wychowawczy nieformalny, ale mocny w efekcie.

Działalność Grupy Wschód nie jest pozbawiona wyzwań. Finansowanie przedsięwzięć rekonstrukcyjnych, konserwacja zabytków czy organizacja większych wydarzeń wymaga nakładów, pozyskiwania grantów i współpracy z instytucjami publicznymi. Ponadto wrażliwa tematyka — relacje polsko-rosyjskie, ofiary totalitaryzmów czy tropy historycznej pamięci — wymaga delikatnej pracy z faktami i zrozumienia dla różnych punktów widzenia. Mimo to stowarzyszenie konsekwentnie szuka partnerstw, m.in. z IPN, parafiami, hufcem harcerskim i samorządem, które pozwalają realizować cele edukacyjne i upamiętniające.

Wychowanie w duchu pamięci i szacunku

Stowarzyszenie Grupa Wschód to przykład lokalnej organizacji, która łączy pasję kolekcjonerów i rekonstruktorów z odpowiedzialnością społeczną. Poprzez inscenizacje, prace konserwatorskie, lekcje historii i akcje upamiętniające stowarzyszenie nie tylko przypomina o tragicznych kartach przeszłości, lecz także wychowuje kolejne pokolenia w duchu pamięci, szacunku i zaangażowania obywatelskiego. Działalność ta ma szczególne znaczenie w regionie, gdzie pamięć lokalna jest elementem tożsamości — i gdzie grupa, taka jak Grupa Wschód, potrafi wypełnić przestrzeń edukacyjną żywą historią i praktycznym działaniem.

Jej lider Andrzej „Ząbek” Bieluczyk pełni ważną rolę w stowarzyszeniu i od lat angażuje się w działania organizacyjne, edukacyjne i upamiętniające. W wywiadzie dla lokalnego portalu Bia24.pl Andrzej Bieluczyk przyznał, że jedna z inscenizacji obławy augustowskiej była dla niego wyjątkowo trudna emocjonalnie. Odtwarzał wtedy rolę sowieta przesłuchującego młodego chłopca i podkreślał związek tej historii z jego rodziną. Był też współorganizatorem VIII Podlaskiego Marszu Cieni (2022) i opowiadał się za przypominaniem o ofiarach zbrodni sowieckich, w szczególności oficerów Wojska Polskiego, Korpusu Ochrony Pogranicza i Policji Państwowej pomordowanych w roku 1940. Wzięli w nim udział członkowie grup rekonstrukcji historycznej, w mundurach żołnierzy Wojska Polskiego, Korpusu Ochrony Pogranicza i Policji Państwowej oraz rekonstruktorzy w mundurach funkcjonariuszy NKWD. W trakcie marszu odczytane zostały nazwiska blisko 500 polskich oficerów zamordowanych na wschodzie, związanych z Suwalszczyzną i Podlasiem.