Z grona najbardziej znanych duchownych, którzy zginęli w zbrodni katyńskiej, związanych z ziemią wileńską przez miejsce urodzenia, kształcenie lub posługę kapłańską, w tym przynależność do jednostki wojskowej, należy wymienić: ks. ppłk. Antoniego Aleksandrowicza, ks. mjr. Jana Mioduszewskiego, ks. ppłk. Andrzeja Niwę, ks. płk. dr. Edmunda Nowaka, ks. Władysława Plewika, ks. ppłk. Józefa Skorela, rabina Barucha Steinberga, ks. gen. bryg. Kazimierza Suchcickiego, ks. gen. bryg. Czesława Wojtyniaka, ks. ppłk. Jana Leona Ziółkowskiego. W tym numerze przedstawimy sylwetkę kolejnych trzech.
Ks. mjr Jan Mioduszewski, s. Jana i Anny, ur. 6 kwietnia 1908 r. w Brykach koło Wysokiego Mazowieckiego. Ukończył gimnazjum im. Tadeusza Kostki i Seminarium Duchowne w Łomży. 1 kwietnia 1933 r. otrzymał święcenia kapłańskie.
W latach 1933–1939 pracował jako wikariusz w Teolinie koło Grodna, Szumowie koło Zambrowa, Kolnie i Sejnach. Jako kapelan pomocniczy pełnił posługę duszpasterską w batalionie KOP „Sejny”. 28 kwietnia 1939 r. zarządzeniem prezydenta RP Ignacego Mościckiego mianowany został kapelanem rezerwy w stopniu kapitana.
W sierpniu 1939 r. został zmobilizowany do Wojska Polskiego. Po 17 września 1939 r. w nieustalonych okolicznościach dostał się do niewoli sowieckiej. Był więziony w obozie NKWD w Kozielsku, skąd został wysłany 23 grudnia 1939 r., w grupie 41 jeńców, do obozu w Ostaszkowie, gdzie przybył 29 grudnia 1939 r.
6 kwietnia 1940 r. został przekazany do dyspozycji naczelnika Zarządu NKWD w obwodzie kalinińskim (lista wywózkowa nr 05/3 z 5 kwietnia 1940 r.) i rozstrzelany między 8 a 9 kwietnia 1940 r. przez funkcjonariuszy NKWD w budynku Obwodowego Zarządu NKWD w Kalininie. Spoczywa na Polskim Cmentarzu Wojennym w Miednoje.
W 2007 r. został awansowany na stopień majora.
(Źródła: IPN BU 2904/508; WoB, s. 122–137; MKC, t. 2, s. 585; UKZM, t. 2, s. 59)
Ks. ppłk Andrzej Niwa, s. Jana i Antoniny, ur. 26 listopada 1900 r. w Chechłach koło Ropczyc. 29 czerwca 1923 r. otrzymał święcenia kapłańskie.
W latach 1923–1930 był wikariuszem w Nowym Sączu, Łącku, Krużlowej, Uściu Solnym. W 1930 r. został mianowany proboszczem w Pogórskiej Woli. 1 lutego 1931 r. otrzymał powołanie do służby czynnej w Wojsku Polskim. Został kapelanem batalionu KOP „Sienkiewicze”.
W latach 1931–1936 był administratorem parafii wojskowej w Prużanie, w dawnym powiecie brzeskolitewskim. W okresie 1936–1939 pełnił funkcję administratora parafii wojskowej w Ostrowie Wielkopolskim. W 1936 r. uzyskał awans na stopień starszego kapelana w stopniu majora.
Ks. Bernardyn Dziedziak, kolega od czasów tarnowskiego Seminarium Duchownego, tak go wspomina: „Był człowiekiem dobrym, uprzejmym, cichym, był kolegą uczynnym. Odznaczał się duchem ofiary i poświęcenia. Przez wszystkich kochany jako »ksiądz Jędruś«”.
Po 17 września 1939 r. w nieustalonych okolicznościach dostał się do niewoli sowieckiej. Był więziony najpierw w Złoczowie, a następnie w Starobielsku. Nie został wywieziony z obozu przed wigilią Bożego Narodzenia 1940 r., co świadczy, że udało mu się ukryć przed NKWD stan kapłański. Został zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD w budynku Obwodowego Zarządu NKWD w Charkowie (lista starobielska, 2381). Spoczywa na Polskim Cmentarzu Wojennym w Charkowie.
W 2007 r. został awansowany na stopień podpułkownika.
(Źródła: IPN BU 2904/509; WoB, 138–155; CHKC, s. 372; J. Tucholski, „Mord w Katyniu”)
Ks. płk dr Edmund Nowak, s. Franciszka i Zuzanny, ur. 3 grudnia 1891 r. w Półwiosku Starym (pow. koniński).
Uczył się w szkołach handlowych w Koninie i Kaliszu, w Liceum Piusa X we Włocławku. Po ukończeniu Seminarium Duchownego we Włocławku, 25 marca 1915 r. przyjął święcenia kapłańskie.
Był wikariuszem w Aleksandrowie Kujawskim, Włocławku, Dłutowie, Działoszynie, Brzeźnie. Na aktywną działalność na tych stanowiskach pozwoliły mu szczególnie rozwinięte zdolności organizacyjne. 5 maja 1920 r. ochotniczo wstąpił do Wojska Polskiego.
W latach 1921–1923 był proboszczem parafii wojskowych w Grodnie i Wołkowysku, Złoczowie (1923–1927), a następnie przez siedem lat w parafii wojskowej pw. św. Stanisława Kostki w Nowej Wilejce (1927–1934). W tych parafiach ujawnił się jego talent naukowy i literacki. Należał do grupy kapelanów, którzy mimo obowiązków służbowych dokształcali się studiując zaocznie na wyższych uczelniach.
W trakcie służby ukończył Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, uzyskując w 1930 r. tytuł magistra filozofii z zakresu historii, a w 1934 r. doktora na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Opracował ponadto trzy książki o duszpasterstwie wojskowym, wydane drukiem w latach 30., napisał serię artykułów do gazet i referatów na seminaria duszpasterzy wojskowych oraz wiele kazań, wygłoszonych do żołnierzy w czasie świąt pułkowych i państwowych.
Od 1934 r. pełnił funkcję administratora wojskowej parafii katolickiej w Lublinie w stopniu starszego kapelana. Jako rzetelny urzędnik kościoła wojskowego na Wileńszczyźnie i w Lublinie był szanowany zarówno przez władze wojskowe jak i cywilne. 19 marca 1939 r. otrzymał awans na stopień proboszcza w stopniu podpułkownika. W czasie działań wojennych we wrześniu 1939 r. pełnił funkcję dziekana Armii „Lublin”.
Po 17 września 1939 r. w nieznanych okolicznościach dostał się do niewoli sowieckiej. Był więziony od 28 października 1939 r. w kozielszczańskim obozie przejściowym koło Połtawy, na Ukrainie, a od 4 listopada 1939 r. w kozielskim obozie NKWD. 23 grudnia 1939 r. został wysłany do obozu w Ostaszkowie, gdzie przybył 29 grudnia 1939 r.
Franciszek Bator, jeden z ocalonych z mordu katyńskiego, wspominał: „23 marca 1940 r. Wielka Sobota. W naszej sali stół nakryty. Godzina 11.30, chleb i sól na stole. Wchodzi prędko ksiądz pułkownik Nowak, gdzieś zza spodni wyciąga stułę, całuje, (…) odmawia modlitwy i kropi nasze skromne święcone, po tym składa nam życzenia serdeczne, byśmy wkrótce do wolnej Ojczyzny wrócili”.
6 kwietnia 1940 r. został przekazany do dyspozycji naczelnika Zarządu NKWD w obwodzie kalinińskim (lista wywózkowa nr 05/3 z 5 kwietnia 1940 r.) i zamordowany przez funkcjonariuszy NKWD w budynku Obwodowego Zarządu NKWD w Kalininie w dniach 8–9 kwietnia 1940 r. Spoczywa na Polskim Cmentarzu Wojennym w Miednoje.
Za zasługi dla Polski został odznaczony: Medalem za Wojnę 1918–1921 i Medalem 10-lecia Odzyskanej Niepodległości, 1928–1929; Złotym Krzyżem Zasługi, 1938–1939; Krzyżem Waleczności Ochotniczej Sprzymierzonej Armii gen. Bułak-Bałachowicza; Medalem „Polska Swemu Obrońcy”; odznaką honorową 80. Pułku Piechoty Strzelców Wileńskich; odznaką honorową 13. Pułku Ułanów Wileńskich i 19. Pułku Artylerii Lekkiej.
W 2007 r. został awansowany na stopień pułkownika.
(Źródła: IPN BU 2904/508, 2894; WoB, s. 156–167; MKC, t. 2, s. 625; UKZM, t. 2, s. 639)
Czytaj więcej: Duchowni w rzeczywistości obozów specjalnych NKWD (1939–1940) cz.1
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym dziennika „Kurier Wileński” Nr 36 (101) 06-12/09/2025