„Badania o książkach” przeprowadzone przez IMAS International wskazują, że co siódmy Polak każdego roku na Boże Narodzenie kupuje bliskim książkę. 42 proc. respondentów wręcza ją jako podarunek świąteczny okazjonalnie.

Częściej robią to kobiety niż mężczyźni, ale, co budujące, na książkowy podarunek decydują się najchętniej osoby młode. Mają w czym wybierać, bo oferta polskich wydawców jest bardzo bogata. Spośród premier nam najciekawsze wydały się te prezentowane poniżej.

Książek Normana Daviesa rekomendować w zasadzie nie trzeba. W „Igrzyskach dziejów” wydanych przez Znak profesor prowadzi czytelnika do swojego warsztatu. Stawia proste, ale trafiające w sedno pytanie: skoro wiemy, jak wyglądają przyrządy astronomów, to jakich narzędzi używa historyk?

Davies pokazuje, z jakich nici tka kanwę swoich opowieści. Podkreśla, że refleksja o czasie wymaga uwzględnienia roli przestrzeni i przypadku. Podnosi kwestię dziedzictwa, a na przykładzie powstania warszawskiego i innych epizodów z historii Polski obrazuje, jak wielką rolę w kształtowaniu tożsamości odgrywa pamięć.

Wańkowicz. Życie na kraterze

Opisać Melchiora Wańkowicza to nie jest łatwe wyzwanie. Podjął się go Łukasz Garbala, a wydać zdecydowało się Czarne. Tak powstała biografia totalna pisarza, reportera, korespondenta wojennego, komentatora społecznego, podróżnika, uchodźcy, dysydenta, marketingowca, copywritera, influencera, wreszcie celebryty.

Urodzony pod koniec XIX w. widział, jak dawny świat bezpowrotnie znika, a potem obserwował to znów i znów, kiedy przetaczały się kolejne dziejowe burze. Za każdym razem jednak potrafił odnaleźć się w odmienionej rzeczywistości. Był człowiekiem zaskakująco nowoczesnym. W dwudziestoleciu ostrzegał przed wojną hybrydową i apelował o wykorzystanie soft power na wschodnich rubieżach kraju.

Dostrzegał zagrożenia płynące z dezinformacji, choć sam wykorzystywał ją w kampaniach marketingowych („Cukier krzepi!”). Nieustannie kreował własny wizerunek, starannie dawkując fakty z prywatnego życia. I cały czas pisał, poszukiwał sposobów na to, by opowiedzieć o otaczającym go świecie.

Aglo. Banką po Śląsku

Zbigniew Rokita, laureat Nagrody Literackiej „Nike”, jak mało kto potrafi łączyć reporterskie spojrzenie, serce do spraw, o których pisze, oraz przekorę, która nie pozwala mu wikłać się w stereotypowe opinie o swojej małej ojczyźnie.

Jego najnowsza książka „Aglo. Banką po Śląsku” – wydana przez Znak – to znakomita pozycja, by poznać i zrozumieć tak mało przecież na Wileńszczyźnie znany region Polski. Autor prowadzi czytelników przez zakamarki skomplikowanej historii i tożsamości regionu, a wszystko to podróżując tramwajem numer 7, najdłuższą linią Górnego Śląska. Pomiędzy widocznymi z okien tramwaju familokami, wilhelmińskimi kamienicami i kikutami przemysłu można dostrzec nie tylko teraźniejszość i przeszłość Śląska, lecz także jego niepewną przyszłość. Pozycja idealna na czas świąteczno-noworocznego relaksu.

Russkij mir

O Rosji napisano i wydano w ostatnim czasie wiele, ale Michał Gołkowski robi to od mniej znanej strony. „Russkij mir”, który ukazał się nakładem Fabryki Słów, to reportaż, który nie szuka usprawiedliwień. Pokazuje, jak system niszczy własnych obywateli, zanim skieruje ich przeciwko wszystkim innym.

Autor odwiedził ukraińskie więzienia, by porozmawiać z przebywającymi tam rosyjskimi jeńcami wojennymi. Nie z politykami, nie z ekspertami, ale ze zwykłymi ludźmi, którzy stali się narzędziami w rękach systemu. To książka o tym, co dzieje się z umysłem człowieka, od lat poddawanego bezlitosnej obróbce. To echo bezgłośnego krzyku, brzmiącego w zapisie spotkań z tymi, których państwo wysłało na wojnę, a potem zostawiło samych.

Gołkowski słucha i pozwala, by w ich słowach odbił się prawdziwy obraz kraju, który od pokoleń karmi swoich obywateli kłamstwem, strachem i przemocą. To książka mocna, może niekoniecznie na świąteczny czas, ale nie warto odkładać jej zbyt głęboko na półkę.

Izabela. Opowieść o niezłomnej księżnej

Opowieść o księżnej Izabeli Czartoryskiej wydana przez Czytelnika to historia kobiety, która mogłaby obdarzyć swoimi losami kilka osób i żadna z nich nie narzekałaby na nudne i banalne życie. Wydana za mąż w wieku 16 lat za wyraźnie starszego kuzyna – księcia Adama Kazimierza, generała ziem podolskich – przeobraziła się z czasem z niezbyt pięknej dziewczyny w jedną z najciekawszych postaci epoki stanisławowskiej i początków ery rozbiorowej, w damę, w której kochali się i rosyjski ambasador, i francuski książę. W rezydencji Czartoryskich w Puławach stworzyła ośrodek życia kulturalnego i pielęgnowania polskich tradycji, kształtując całe pokolenie patriotów.

Autor książki, Adam Zamoyski, od dziecka znał swoją praprapraprababkę ze sztychów wiszących na ścianach londyńskiego mieszkania, w którym się wychowywał, ale dopiero zanurzywszy się w archiwa zachowane w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie i inne – w Warszawie, Berlinie, Stuttgarcie i Wiedniu – odkrył niezwykłą osobowość tej dzielnej kobiety.

Uparte serce

Biografia Haliny Poświatowskiej autorstwa Kaliny Błażejowskiej, a właściwie jej nowe, rozszerzone wydanie, ukaże się w Wydawnictwie Literackim zaraz po Nowym Roku, ale już teraz warto ją zapowiedzieć. Autorka podróżowała od Częstochowy do Nowego Jorku, wspomnienia Poświatowskiej skonfrontowała z relacjami rodziny, znajomych i kochanków poetki. Z setek dokumentów i dziesiątek rozmów powstała fascynująca biografia ponadczasowej kobiety, której życie i twórczość inspirują kolejne pokolenia.

Debiutanckie wiersze Poświatowska pisała w szpitalu na polecenie lekarza. Miały być dla niej ratunkiem w depresji i chorobie; niespodziewanie odmieniły polską poezję. Jej dzieciństwo przypadło na wojnę, dojrzewanie – na stalinizm. Jako 18-latka była już mężatką, jako 20-latka – wdową. W 1958 r. zaczęła nowe życie w USA, dokąd popłynęła na ryzykowną operację serca. Zapamiętana jako poetka miłosna, była kimś znacznie więcej.

Ocalić wzruszenie

Także w Wydawnictwie Literackim i także już po Nowym Roku ukaże pięknie wydany zbiór 210 wierszy z różnych okresów twórczości, zawsze aktualnego księdza Jana Twardowskiego. „Dzieląc się z czytelnikiem utworem, człowiek dzieli się sobą samym” – pisał ks. Twardowski. Jego twórczość poetycka naturalnie układała się w autobiograficzną kronikę całego życia.

Dom rodzinny, studia filologiczne, przeżycia wojenne i udział w konspiracji, seminarium, praca wikarego w wiejskiej parafii, lekcje religii w szkole specjalnej, późna popularność i rola moralnego autorytetu, o którą nie zabiegał – wszystko to, przetworzone przez niepospolity poetycki warsztat i wyobraźnię, znajduje swoje odbicie w jego liryce. Utrwalone w tym zbiorze miejsca, ludzie, zdarzenia, przeżycia, a także refleksje na temat wiary i samego pisania składają się na obraz – jak ujęła to Aleksandra Iwanowska, autorka wyboru – „życia wpisanego w wiersze”.

Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym dziennika „Kurier Wileński” Nr 51 (146) 20/12/2025 – 02/01/2026