10 października przypada Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego. Dzień ten został ustanowiony z inicjatywy World Federation for Mental Health, by zwrócić większą uwagę na higienę zdrowia psychicznego.
Celem tych obchodów jest zwrócenie uwagi na problemy zdrowia psychicznego, z jakimi każdego dnia boryka się coraz większa liczba ludzi. Wynikają one z szybkiego tempa życia, gwałtownego rozwoju cywilizacyjnego, życia w stresie (szczególnie w czasie trwania pandemii covid-19 i związanej z tym izolacji społecznej), braku właściwego odpoczynku – to wszystko sprzyja rozwojowi zaburzeń psychicznych. Dla osób chorych równie ważna jest społeczna akceptacja i zrozumienie, że choroba psychiczna to choroba jak każda.
Każdy z nas przeżywał w swoim życiu stany obniżonego samopoczucia z powodu nadmiaru obowiązków, nieradzenia sobie z problemami rodzinnymi czy zawodowymi. Ważne jest, aby w takich sytuacjach umieć zadbać o nasze zdrowie psychiczne: znaleźć czas na relaks, aktywny wypoczynek na świeżym powietrzu i słońcu, zadbać o relacje z bliskimi, przyjaciółmi, spróbować pozytywnie spojrzeć na świat, co wzmocni zdrowie psychiczne i niekiedy da możliwość rozwiązywania problemów. Jeśli mimo to zauważymy, że dzieje się z nami coś niepokojącego, warto zwrócić się o pomoc do fachowców.
Państwo ma plan
Pandemia covid-19, która nawiedziła świat w 2020 r., dramatycznie zmieniła nasze życie. Badania ujawniają pogarszający się stan zdrowia psychicznego w społeczeństwie – krzywa depresji, lęku i myśli samobójczych wzrosła szczególnie gwałtownie wśród młodych ludzi i kobiet. Przed pandemią 38,8 proc. mieszkańców Litwy określało swój stan psychiczny jako zły. Do lutego 2021 r. nastąpiło pogorszenie tych wyników, aż 46,5 proc. ludności twierdzi, że doświadczyło trudności psychicznych.
– Litwa jest jednym z niewielu krajów Unii Europejskiej, które mają plan działania mający na celu zmniejszenie negatywnych skutków pandemii na zdrowie psychiczne, ale wciąż można go ulepszyć. Brakuje kryteriów oceny zorientowanych na wyniki (które zapewniłyby, że plan obejmuje najbardziej efektywne działania), więcej uwagi należałoby poświęcić zdrowiu psychicznemu dzieci i młodzieży. Przydałoby się dokładniejsze planowanie finansowania (nie wszystkie działania dysponują zasobami niezbędnymi do realizacji) – mówi „Kurierowi Wileńskiemu” Akvilė Kernagė, audytor generalna Litwy z Państwowego Urzędu Kontroli.
Według urzędu, który przeprowadził ocenę działań Ministerstwa Zdrowia, mających na celu ograniczenie skutków pandemii dla zdrowia psychicznego oraz sposobów ograniczenia tych skutków, dobrze, że jest plan, ale trzeba jeszcze nad nim popracować.
– Przedłużająca się pandemia covid-19 zwiększyła czynniki ryzyka dla zdrowia psychicznego i doprowadziła do pogorszenia zdrowia psychicznego populacji. Z naszych danych wynika, że w czasie pandemii aż o 10 proc. więcej osób szuka możliwości leczenia depresji, lęków i zaburzeń reakcji na stres. Ogólny poziom stresu w społeczeństwie wzrósł dwukrotnie, a uczucia niepokoju, złości, smutku doświadcza nawet 1,5 razy więcej osób w porównaniu z okresem przed pandemią – wymienia Akvilė Kernagė.
Państwowy Urząd Kontroli oceniał zatwierdzony przez Ministerstwo Zdrowia w 2021 r. „Plan działań na rzecz ograniczenia długoterminowych negatywnych konsekwencji pandemii covid-19 na publiczne zdrowie psychiczne”. Na jego realizację w 2020 r. przeznaczono 3 mln euro, w 2021 r. 11,3 mln euro i 7,2 mln euro na 2022 r. Na zmniejszenie wpływu pandemii na zdrowie psychiczne w 2020 r. wykorzystano 3,3 mln euro.
Czytaj wiecej: Ponad 2,5 mln euro na pomoc psychologiczną
Bezpłatna opieka psychologiczna
Kluczowym czynnikiem poprawy zdrowia psychicznego jest dostępność usług w zakresie zdrowia psychicznego, a ta jeszcze nie jest wystarczająco dobra. Podczas pandemii liczba wizyt u specjalistów podstawowej opieki psychiatrycznej wzrosła o 17 proc. w porównaniu z 2019 r. Kolejki do psychiatry dla dorosłych i psychologa medycznego są takie same jak w okresie przed pandemią, ale kolejki do psychiatrów dziecięcych i młodzieżowych wzrosły o 23 proc. Zarówno dorośli, jak i dzieci często muszą czekać na świadczenia w zakresie zdrowia psychicznego dłużej niż 7 dni kalendarzowych, choć jest to maksymalny termin przewidziany w ustawie o zakładach opieki zdrowotnej.
– Według raportu Państwowego Urzędu Kontroli niepokojące jest to, że zbyt mało uwagi poświęca się informowaniu ludności o możliwości uzyskania pomocy psychologicznej. Wyniki ankiety wykazały, że 65,7 proc. respondentów nie ma wiedzy na temat pomocy psychologicznej podczas pandemii, 55 proc. badanej populacji nie zdaje sobie sprawy, że w centrach zdrowia psychicznego dostępne są bezpłatne usługi pomocy psychologicznej, a 69 proc. ankietowanych nie wie, że takie usługi świadczą miejskie urzędy zdrowia publicznego. Brak udostępnionej na czas dostatecznej informacji o możliwościach pomocy psychologicznej nie zachęca ludzi do zwracania się w razie potrzeby do specjalistów, a to może prowadzić do poważniejszych chorób psychicznych i zwiększenia obciążenia sektora zdrowia – tłumaczy audytor generalna Litwy.
Czytaj wiecej: Pomoc psychologiczna jest zawsze pożyteczna, niezależnie od tego, czy pandemia jest, czy jej nie ma
Stres zabija
Według prognoz Światowej Organizacji Zdrowia w ciągu najbliższych kilkunastu lat zaburzenia psychiczne staną się jednym z głównych problemów zdrowotnych przyczyniających się do niesprawności życiowej ludzi. Wzrost ryzyka zachorowań związany jest z rozwojem cywilizacyjnym, wzrastającym tempem życia, życiem w stresie i przewlekłym brakiem wypoczynku. Taki tryb życia skutkuje pojawianiem się nerwic i innych zaburzeń lękowych, depresji oraz psychoz. Obecnie WHO szacuje, że zaburzenia psychiczne dotyczą już 20 proc. ludzi na świecie.
Stres, reakcja organizmu na trudną lub nową sytuację, która wymaga zaadaptowania się do zmieniających się warunków, zarówno zewnętrznych, jak i psychicznych, jest nieodłącznym elementem życia człowieka. Każdy człowiek ma własne sposoby radzenia sobie ze stresującymi sytuacjami, ale czasem ich skuteczność jest niewystarczająca. Wtedy stres może stać się przyczyną wielu dolegliwości psychosomatycznych.
Organizm narażony na permanentny stres jest coraz bardziej osłabiony, spada jego odporność. Narastanie napięcia emocjonalnego oraz problemy z zaadaptowaniem się do takiej sytuacji wpływają na pogarszanie się samopoczucia oraz powstawanie zaburzeń psychicznych. W okresach przeżywania nasilonego stresu mogą też występować zmiany w zachowaniu się człowieka, np.: agresja, nadpobudliwość, niecierpliwość, wycofanie, apatia i depresja.
Państwowy Urząd Kontroli zwraca uwagę, że dzieci i młodzież stały się szczególnie narażone na problemy psychiczne podczas pandemii z powodu kwarantanny i uczenia się na odległość. Coraz więcej osób kontaktujących się z „Vaikų liniją” mówi o samobójstwie (ta liczba wzrosła z 9 do 18 proc.).
Urząd w zaleceniach pokontrolnych zobowiązał Ministerstwo Zdrowia do zwrócenia większej uwagi na dostępność świadczeń w zakresie zdrowia psychicznego poprzez informowanie ludności o możliwościach pomocy psychologicznej oraz wzmacnianie ich wiedzy w zakresie zdrowia psychicznego. Urząd zaleca usprawnienie dostępności usług w zakresie zdrowia psychicznego, skrócenie kolejek do specjalistów i rozwiązanie problemu braku kadry.
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” nr 40(115) 02-08/10/2021