Przed laty ta choroba zabijała ludzi. Tylko przez ostatnie 150 lat zabrała ona ponad 100 mln istnień ludzkich. Była chorobą bardzo rozpowszechnioną w XIX wieku, ale nęka ludzi od zarania dziejów. W 1993 r. WHO uznała gruźlicę za „zagrożenie globalne”. W Europie sytuacja epidemiologiczna dotycząca zapadalności na tę chorobę jest zróżnicowana, ale epidemiolodzy uczulają, aby nie bagatelizować gruźlicy.
| Fot. freepik.com
Prątki gruźlicy znaleziono w mumii sprzed 8 tys. lat, w szczątkach zwierząt zachowały się sprzed 17 tys. lat. Była przyczyną śmierci wielu znanych ludzi naszej epoki. Na suchoty zmarł Fryderyk Chopin, Juliusz Słowacki, Zygmunt Krasiński, Vivien Leigh (słynna Scarlett z „Przeminęło z wiatrem”), Emily Bronte (autorka „Wichrowych wzgórz”) i wielu, wielu innych…
Kiedy wydawało się już, że gruźlica przestała zagrażać w naszym kręgu cywilizacyjnym, w latach 80. XX wieku nastąpił jej nawrót.
Specjalnie dla „Kuriera Wileńskiego” chorobę tę przybliży nam internistka, lekarz chorób wewnętrznych Lilija Kovarskaja.
| Fot. archiwum prywatne Lilii Kovarskiej
Brenda Mazur: Gruźlica — co to za choroba?
Lilija Kovarskaja: Można ją zdefiniować w ten sposób. Gruźlica, inaczej tuberkuloza (TB), jest chorobą zakaźną, atakującą głównie płuca, wywoływaną przez bakterie Mycobacterium tuberculosis — prątki gruźlicy. Ze względu na nazwisko odkrywcy, prątek gruźlicy nazywany bywa prątkiem Kocha.
Jak pani wspomniała, gruźlica przede wszystkim atakuje płuca — ta forma jest najbardziej zaraźliwa, ale może atakować też inne organy. Jakie?
Gruźlica zajmuje wiele układów. I tak do czynienia możemy mieć z gruźlicą płucną i gruźlicami pozapłucnymi, które obejmują kości, układ nerwowy, moczowo-płciowy, węzły chłonne czy osierdzie. Najpowszechniej jednak występują zachorowania na postać płucną gruźlicy.
Proszę przybliżyć nam tę chorobę od strony jej przebiegu.
Gruźlica pierwotna — przebiega bezobjawowo. U części chorych pojawiają się objawy przypominające grypę, które samoistnie ustępują, ale często pozostają powiększone węzły chłonne. Po kilku miesiącach może dojść do samowyleczenia. Dowodem przebytej gruźlicy będą widoczne na zdjęciu RTG zwapnienia płuc.
Prosówkowa — jest jedną z najcięższych postaci choroby. Rozwija się wskutek rozsiewu prątków, które wraz z krwią docierają do wszystkich organów. Nazwa jest związana z kształtem ognisk gruźliczych (guzków) tworzących się w poszczególnych organach i przypominających ziarna prosa. Może się rozpocząć od wysokiej gorączki, duszności, a nawet niewydolności oddychania, bólów głowy lub przebiegać podstępnie — ze stanami podgorączkowymi i szybką utratą wagi. Chory musi trafić do szpitala.
Popierwotna jest skutkiem uaktywnienia się prątków, które przetrwały w organizmie w stanie uśpienia. Z reguły zajmuje płuca, ale może się też objawić w innych narządach: układzie oddechowym, moczowo-płciowym lub nerwowym, a także w kościach, stawach i osierdziu.
Pozapłucna — dotyka 5 proc. zakażonych. Najczęściej zajmuje węzły chłonne (niebolesne powiększenie), układ moczowy (atakuje nerki), kości i stawy (dochodzi do tzw. złamań kompresyjnych), osierdzie (częste bóle za mostkiem i utrata masy ciała), ale zdarza się też, że przybiera postać gruźlicy skórnej.
Czytaj więcej: Radiologia nie stanowi już realnego zagrożenia
Jak się można zarazić?
Gruźlica to choroba zaraźliwa, co oznacza, że zachorowanie przenoszone jest z osoby chorej na zdrową. Najczęściej źródłem zakażenia jest prątkujący chory, który nie został poddany leczeniu, a także rzadziej, chore na gruźlicę bydło. Prątki gruźlicy płucnej przenoszone są zwykle drogą kropelkową. Do wydalania prątków dochodzi, gdy chory obficie kicha, kaszle, odkrztusza wydzielinę czy głośno mówi. Powstały w wyniku tego wyziew zawiera prątki gruźlicy, które potem osoby przebywające w otoczeniu prątkującego chorego wdychają wraz z powietrzem.
Bardzo rzadko do zakażenia dochodzi poprzez spożycie mięsa, mleka czy ich przetworów wyprodukowanych ze zwierząt chorych na gruźlicę. Podobnie, bardzo rzadko dochodzi do zakażeń przeniesionych drogą płciową czy zakażeń wrodzonych.
Jeśli chodzi o gruźlicę pozapłucną to pacjenci oraz chore dzieci raczej nie stanowią ryzyka rozprzestrzeniania się zakażenia.
Przyjęło się uważać i do niedawna jeszcze panowało przekonanie, że gruźlica jest chorobą wyłącznie osób biednych i z marginesu społecznego. Dziś pogląd ten ulega zmianie i rośnie świadomość, że na gruźlicę może zachorować każdy, niezależnie od tego, z jakiej warstwy społecznej się wywodzi.
Tak, zgadzam się z tym całkowicie, choć szerzeniu się choroby sprzyjają pewne czynniki, jak właśnie bieda i niedożywienie, niezdrowy tryb życia, nadużywanie alkoholu, zażywanie narkotyków, przepracowanie. Szczególnie narażone są dzieci i osoby stare.
Na gruźlicę może zachorować każdy, bez względu na miejsce zamieszkania, wykształcenie, płeć czy zamożność. Jednak to bieda może być przyczyną niedożywienia, złych warunków mieszkaniowych, złych warunków sanitarnych, co może wpłynąć na osłabienie organizmu, a zarazem zwiększyć możliwość zachorowania na gruźlicę. Również osoby, które często i drastycznie się odchudzają, kobiety intensywnie dbające o figurę, chore na anoreksję czy osoby mające w diecie niedostateczną ilość białka są bardziej narażone na zachorowanie na gruźlicę. W grupie podatnej na zachorowanie są także osoby przepracowane fizycznie i umysłowo, żyjące w stresie, z osłabioną odpornością, chorzy na nowotwory, cukrzycę czy AIDS.
Czytaj więcej: Cukrzyca – „słodki” problem
Jakie są objawy gruźlicy?
Jako najbardziej charakterystyczne ogólnoustrojowe objawy gruźlicy (czynnej) wymieniane są: osłabienie i zmęczenie, złe samopoczucie, gorączka i nocne poty, utrata apetytu i spadek wagi. W najczęściej występującej gruźlicy płuc obserwuje się utrzymujący się dłużej niż 3 tygodnie kaszel, najpierw suchy, a potem wilgotny z odkrztuszaniem tzw. plwociny. W ostrym stadium choroby występuje plucie krwią.
Objawy gruźlicy pozapłucnej zależą od jej konkretnej formy i zaatakowanego organu. Przykładowo w gruźlicy opłucnej dominuje suchy kaszel, gorączka i ból w klatce piersiowej, a w gruźlicy węzłów chłonnych początkowo powiększone, niebolesne i twarde węzły chłonne ulegają z czasem rozmiękczeniu, a na skórze tworzą się przetoki.
Jak dochodzi do zakażenia?
Zakażenie najczęściej odbywa się drogą kropelkową (lub inaczej inhalacyjną). Źródłem zakażenia jest najczęściej prątkujący chory, który wydala prątki z kropelkami śluzu kaszląc, odkrztuszając, w trakcie mówienia i śmiechu. Do zakażenia może dojść przez kontakt z chorym lub, po wyschnięciu śluzu, przez wdychanie prątków unoszących się w powietrzu. Wdychane prątki zagnieżdżają się w płucach. Jeden nieleczony prątkujący w ciągu roku może zakazić od 10 do 15 osób pozostających z nim w długim i bliskim kontakcie.
Do zakażenia prątkiem dochodzi też, choć rzadziej, drogą pokarmową, przez produkty żywnościowe, najczęściej surowe mleko lub jego przetwory pochodzące od chorego na gruźlicę bydła. Do rozwoju gruźlicy czynnej dochodzi u osób z obniżoną odpornością, stanowiących ok. 3-8 proc. wszystkich zakażonych prątkiem. Większość zwalcza zakażenie doprowadzając do stanu zwanego utajonym zakażeniem gruźlicą.
Istotne jest jednak, że osoby te, choć nie zakażają, noszą w sobie tykającą do końca życia bombę, która może uaktywnić się w sprzyjających okolicznościach. Gruźlica może się ujawnić po kilku tygodniach lub nawet kilkunastu latach od zakażenia.
| Fot. freepik.com
Jak zapobiegać gruźlicy?
Profilaktyką gruźlicy jest przede wszystkim szczepienie. Nie bez znaczenia jest również zdrowy tryb życia — wysypianie się, uprawianie sportów i aktywność fizyczna, zdrowa dieta, nienadużywanie alkoholu i innych używek. Ważne jest też częste mycie rąk — nie tylko po wizycie w toalecie, ale także, gdy skorzystamy ze środków publicznego transportu, zrobimy zakupy w sklepie, czy wracamy z miejsc, gdzie przebywa dużo ludzi. Nie wolno również bagatelizować przedłużającego się kaszlu. Jeśli trwa dłużej niż trzy tygodnie, powinniśmy skonsultować to z lekarzem.
Czy można gruźlicę wyleczyć?
Gruźlica jest chorobą uleczalną, choć jej leczenie jest długotrwałe, wymagające współpracy chorego z lekarzem. W procesie leczniczym gruźlicy stosuje się intensywne leczenie preparatami przeciwprątkowymi. Leczenie farmakologiczne gruźlicy jest dwuetapowe:
I etap — faza wstępna, trwająca 2 miesiące
II etap — faza kontynuacji, leczenie 4 miesiące
Stosuje się też profilaktyczne leczenie lekami przeciwprątkowymi u osób, które miały bezpośredni kontakt z chorym, zwłaszcza dzieci poniżej 5-go roku życia i osób mających zmiany pogruźlicze w RTG klatki piersiowej i nieleczonych wcześniej na gruźlicę i osób z HIV, które mają dodatni wynik testu.
Do najważniejszych metod profilaktyki przeciwgruźliczej zalicza się: unikanie kontaktu z osobami chorymi lub podejrzanymi o zachorowanie na gruźlicę, częste wietrzenie pomieszczeń, zdrowe odżywianie się, dużo ruchu i sportu na świeżym powietrzu.
Ważna jest szybka diagnostyka i wdrożenie leczenia osób chorych na gruźlicę, izolowanie osób chorych, które są w etapie prątkowania (osoby takie powinny być hospitalizowane), profilaktyczne szczepienie na gruźlicę (BCG).
Czytaj więcej: Na posiedzeniu Rady przyjęto aktualne uchwały w sferze służby zdrowia