Święto Rosy, czyli noc świętojańska, gromadzi tysiące Litwinów na imprezach w całym kraju. Na Litwie 24 czerwca od 2003 r. jest dniem świątecznym wolnym od pracy.
Jest to także święto wszystkich Janin i Janów. 24 czerwca to bowiem szczególny dzień dla wielu obywateli Litwy. Nosiciele imion Jonas, Janina, Joniai i innych podobnych będą obchodzili swoje imieniny (stąd jeszcze jedna nazwa święta – Joninės). W kalendarzu liturgicznym to wspomnienie Narodzenia św. Jana Chrzciciela.
Imię popularne na całym świecie
Imię Jan pochodzi z Biblii, po hebrajsku Jochanan oznacza „Bóg jest łaskawy”. To wyjątkowo lubiane imię na całym świecie. Język angielski notuje kilka jego form: John, Ian, Jack, Hank, Jon, Sean, Evan, Jonny/Johnny/Johnnie. Czeski: Jan, Ivan, Johan, Honza. Francuski: Jean. Hiszpański: Juan. Niemiecki: Hans, Johann. Irlandzki: Seán, Shane, Shaine, Shaun, Shawn. Litewski: Jonas, Janiu. Niemiecki: Johannes, Johann, Hannes, Hanns, Hans, Heinz, Jan, Jens. Norweski: Johan, Jens, Jan, Hans, Jo, Evan. Portugalski: Jo. Rosyjski: Iwan.
Imię Jan według Ewangelii nosili m.in. prorok i święty, Jan Chrzciciel, a także jeden z dwunastu apostołów – Jan Ewangelista. Z hebrajskiego imię Jan zostało przyjęte do greki, a następnie również do łaciny. W późniejszym czasie imię to rozprzestrzeniło się we wszystkich krajach chrześcijańskich.
– Obecnie na Litwie mieszka 28,2 tys. Janów, 152 Janusów i prawie 2 tys. Janin. Istnieje ok. 900 różnych wariantów imienia Jan (głównie to imiona dwuczłonowe) oraz ok. 140 wariantów imienia Janis. W tym roku urodziło się 108 chłopców noszących imię Jan, natomiast żaden chłopiec nie otrzymał imienia Janis. Imię Janina nie jest popularne w ostatnich latach, w ostatniej dekadzie urodziło się zaledwie kilka dziewczynek dziewczynek, którym dano imię Janina. Imię Jan jest jednak nadal popularne – co roku rodzi się ok. 200 chłopców o imieniu Jan. Najczęstsze imiona nadawane dzieciom urodzonym w latach 60. i 80. To były Jan i Janina – mówi „Kurierowi Wileńskiemu” rzecznik prasowy Centrum Rejestrów Mindaugas Samkus.
Tysiące litewskich Janów
Obecnie najwięcej Janów i Janinów (w różnej formie) można spotkać w dużych miastach: Wilnie, Kownie, Kłajpedzie i ich dzielnicach.
– Imię Ivan nosi 4,3 tys. osób, prawie 1,7 tys. osób nosi imię Žanas. Jest 459 kobiet noszących imię Janie, 324 kobiety noszące imię Janina i 213 mężczyzn noszących imię Jan. Ponadto ponad 7 tys. osób ma dwa imiona, z których przynajmniej jedno to Jan lub imię podobne do Jana – zaznacza Mindaugas Samkus.
Imię Jan jest nadal dość popularne – w ciągu ostatnich 20 lat nadano je prawie 4,2 tys. młodych ludzi. Patrząc sto lat wstecz, popularność tego imienia rozpoczęła się ok. 1920 r., siedem lat później przekroczyło ono próg 1000 imion rocznie (w 1927 r. nadano je 1148 osobom), a szczyt osiągnęło w 1941 r., kiedy to 1500 dzieci otrzymało imię Jonas.
Spadek popularności rozpoczął się ok. 1960 r., kiedy to liczba ta powróciła do wartości trzycyfrowych i od tego czasu ulega niewielkim wahaniom: w 2019 r. nadano to imię 282 chłopcom, w 2020 r. – 190.
Czytaj więcej: Józef Zawadzki – zasłużony wileński księgarz, drukarz, wydawca
Janina coraz rzadsza
Janina nie jest obecnie popularnym imieniem – od 2014 r. nie nadano imienia Janina żadnej dziewczynce, a w ciągu ostatnich dwóch dekad (licząc te, które noszą tylko jedno imię) nadano je tylko 33 dziewczynkom. Najpopularniejszy okres dla tego imienia przypadł na III–VI dekadę ubiegłego wieku, z największą liczbą urodzeń (1065) w 1932 r.
O ile w ubiegłym wieku imię Jonė nadawano dość rzadko, zwykle tylko kilka razy w roku, o tyle od początku tego tysiąclecia niemal co roku otrzymuje je jedna lub kilkanaście dziewczynek – w ciągu ostatnich dwudziestu lat urodziło się w sumie 330 Jonė, w tym 17 w 2019 r. i 26 w 2020 r.
– Najczęstszym imieniem wśród osób urodzonych w dniu św. Jana jest Jonasz: tego dnia zarejestrowano 730 Jonaszów, 469 Janinów, 24 Jonisów i 10 Janów, a także prawie 300 właścicieli podobnych lub podwójnych imion, z których przynajmniej jedno jest związane z Jonaszem, zarejestrowanych 24 czerwca. Imiona Jan i Janina są też często nadawane w przeddzień dnia św. Jana, 23 czerwca, oraz dzieciom urodzonym 1 i 2 stycznia – ujawnia rzecznik prasowy Centrum Rejestrów Mindaugas Samkus.
Imię Jonas na Litwę przyszło wraz z chrztem państwa. Forma imienia Jonas jest formą litewską. Językoznawcy wysuwają jednak hipotezę, że Jan dotarł na Litwę jeszcze przed oficjalnym przyjęciem chrztu. Litwini zaczęli stykać się z chrześcijanami w X w. Imię Jan w formie Ivonas otrzymaliśmy od Słowian wschodnich.
W ciągu ostatniej dekady najpopularniejszymi imionami dla dzieci urodzonych w dniu św. Jana były: Emilija, Gabija, Lėja, Liepāja, Kamilė i Jonė dla dziewczynek oraz Jonas, Mata, Jakub, Dominikas i Kajų dla chłopców.
Czytaj więcej: Świętojańskie świętowanie
Najkrótsza noc w roku
Wigilia św. Jana to święto obchodzone w nocy z 23 na 24 czerwca, w wigilię liturgicznego wspomnienia Narodzenia św. Jana Chrzciciela. Data obchodów wyznaczona przez Kościół nieprzypadkowo zbiega się z datą słowiańskich obchodów sobótki (nocy kupały, kupalnocki) związanych z letnim przesileniem Słońca. Najkrótsza noc przypada zazwyczaj z 21 na 22 czerwca i właśnie w czasie wtedy odbywały się główne obrzędy związane z obchodami tego święta.
W tradycji słowiańskiej było to święto wody i ognia, ale też święto miłości, płodności, słońca i księżyca. Zwyczaje i obrzędy kultywowane w noc kupalną miały na celu zapewnienie zdrowia i urodzaju.
W trakcie tej najkrótszej nocy w roku palono ogniska, wokół których tańczono przy wtórze muzyki. Stare gospodynie rzucały do ognia zioła (bylicę, szałwię i inne), by zapewnić płodność oraz urodzaj. Skakanie przez ogniska i tańce wokół nich miały oczyszczać, chronić przed złymi urokami i chorobami.
Noc świętojańska (noc kupały) odgrywała również rolę podobną do współczesnych walentynek (14 lutego). W noc świętojańską młode dziewczęta (panny) plotły wianki z kwiatów i ziół, a następnie rzucały je do wody (rzeki, jeziora). Chłopcy usiłowali je wyłowić. Dziewczęta wróżyły o zamążpójściu na podstawie tego, czyj wianek kto złowił, czyj utonął, czyj najdalej popłynął. Pozwalano również młodym parom na samotne spacery po lesie w poszukiwaniu kwiatu paproci, którego odnalezienie wróżyło szczęście.
Fot. Marian Paluszkiewicz
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” nr 25 (74) 25/06-01/07/2022