„Wprowadzili nas przez bramy, wypuszczają kominami. Nie wyjdziemy już z obozu, sióstr ni braci nie spotkamy” — takie są słowa jednej z romskich piosenek opowiadających o ich pobycie w obozie koncentracyjnym KL Auschwitz II-Birkenau.
Czarna noc
To właśnie tam, w nocy z 2 na 3 sierpnia, Niemcy dokonali mordu 2 897 romskich dzieci, kobiet i mężczyzn. Właśnie dlatego tego dnia jest obchodzony międzynarodowy Dzień Pamięci o Zagładzie Romów. Ogółem szacuje się, że w czasie wojny w Auschwitz zginęło ok. 20 tys. przedstawicieli tego narodu. Natomiast w całej Europie zginęło ich ok. 500 tys.
W miniony wtorek odbyły się obchody w Ponarach, gdzie w czasie wojny byli mordowani m.in. Romowie.
— Ten dzień nazywamy „czarną nocą”, bo w ciągu jednego dnia wymordowano prawie trzy tysiące Romów. Mówiąc szczerze, Romowie nie bardzo chcą obchodzić ten dzień, bo to jest bardzo tragiczna data dla nas, jednak dzięki młodym Romom coraz częściej o tym się mówi. Młodzi chcą pamiętać, aby nigdy więcej coś takiego się nie powtórzyło. Niestety, rzeczywistość jest inna. Nadal spotykamy się z przypadkami nienawiści. Dla wielu nadal pozostajemy „inni”. Nasza wspólnota nie rozumie, co znaczy „inny”. Dla nas wszyscy są po prostu ludźmi — dzieli się swoim zdaniem Iszwan Kwik, prezes Litewskiej Wspólnoty Romów, w rozmowie z „Kurierem Wileńskim”.
Czytaj więcej: Międzynarodowy Dzień Pamięci o Zagładzie Romów
Upamiętniając tragiczną datę
W ponarskich obchodach wzięła udział szefowa Departamentu Mniejszości Narodowych przy Rządzie RL Vida Montvydaitė. „W czasie obchodów Holocaustu jesteśmy przyzwyczajeni powtarzać »pamiętamy« i »nigdy więcej«. Nie patrząc na to, sporo osób nadal nie wie, że w czasie Holocaustu obok Żydów byli niszczeni Romowie. W wielu krajach Europy ta grupa narodowościowa nadal odczuwa dyskryminację. Musimy nie tylko pamiętać o tej tragicznej historii, ale musimy zamknąć drogę dla nienawiści (…). Musimy otwarcie mówić o istniejących nadal wyzwaniach oraz przejawach braku szacunku lub nienawiści na tle etnicznym” — napisała w specjalnym oświadczeniu Montvydaitė.
Specjalne oświadczenie wystosowała też przewodnicząca Sejmu RL. „W tym dniu przypominamy o zamordowanych Romach w obozie Auschwitz-Birkenau. Bolesna jest też również historia Romów naszego kraju, o której niestety nadal mało wiemy. Z danych oficjalnych wynika, że w czasie okupacji Litwy przez nazistowskie Niemcy zginął co trzeci Rom” — napisała Viktorija Čmilytė-Nielsen.
| Fot. Marian Paluszkiewicz
Pomoc dla Ukrainy
Iszwan Kwik w rozmowie z naszym dziennikiem oświadczył, że litewska wspólnota romska podtrzymuje kontakty ze wspólnotą Romów Ukrainy. Udało się sprowadzić na Litwę kilka romskich rodzin. Część z nich znalazła zatrudnienie m.in. w romskiej restauracji. Jego zdaniem po ponad 70 latach od zakończenia II wojny światowej nadal dochodzi do strasznych rzeczy.
— W tym dniu chcemy powiedzieć całej społeczności Litwy: nie dla morderstw na tle rasowym. Musimy o tym pamiętać, aby takie rzeczy nigdy się nie powtórzyły. To dotyczy nie tylko Romów, ale wszystkich narodów — podkreśla romski działacz społeczny. Kwik dodał, że w ostatnich latach sytuacja Romów uległa polepszeniu, tym niemniej, jego zdaniem brakuje woli politycznej do zintegrowania Romów z pozostałym społeczeństwem. Najwięcej z Romami współpracują, jak zaznacza działacz, organizacje pozarządowe, a nie instytucje państwowe.
Dzieje romskiej zagłady na Litwie nie są do końca zbadane. Historykom udało się ustalić, że w 1942 r. niemieckie władze okupacyjne rozpoczęły masowe aresztowania Romów, którzy później byli transportowani do obozów koncentracyjnych i obozów pracy. Najwięcej Romów zamordowano w obozie w podkowieńskich Prawieniszkach. Poza tym egzekucji dokonywano w Ponarach, a także nieopodal Święcian oraz Solecznik.
Statystyka i historia
Na Litwie mieszka ponad 2 000 Romów. Większość z nich mieszka w stolicy kraju. Obecnie w kraju działa osiem romskich organizacji społecznych. Większość litewskich Romów to katolicy. Grupa Romów, która po wojnie przybyła z terenów Mołdawii, należy do kościoła prawosławnego. Jest też nieduża wspólnota protestantów.
Na świecie populacja Romów liczy od 8 do 15 mln osób. Najwięcej Romów mieszka w Europie. Spośród krajów europejskich największy odsetek mieszka w Bułgarii. Pierwsze wzmianki dotyczące Romów w Europie pochodzą z XIV w., to właśnie wtedy trafili na Bałkany. To właśnie w tym regionie ich los był najbardziej tragiczny. W wieku XVI zostali praktycznie niewolnikami. Przykładowo, na terytorium współczesnej Rumunii i Mołdawii niewolnictwo Romów przetrwało do połowy XIX wieku.
Kiedy dokładnie Romowie trafili na terytorium Litwy, nie wiadomo. Sama wspólnota twierdzi, że mogli pojawić się na terenach Wielkiego Księstwa Litewskiego już za czasów Witolda. Szacuje się, że na teren Litwy przenikali dwoma drogami z teraźniejszej Polski i Ukrainy. W odróżnieniu od wielu krajów Europy przed rozbiorami Romowie mogli prowadzić koczowniczy tryb życia. W 1918 r. Romowie zostali obywatelami Litwy.
Czytaj więcej: Porajmos na Litwie — Dzień Pamięci Ludobójstwa Romów