Ilona Lewandowska: Jak opowiadać młodym ludziom o najnowszej historii?
Mateusz Marek: Współczesną historię możemy opowiadać na różny sposób, ważne, żebyśmy pamiętali o tym, jaki jest nasz dzisiejszy odbiorca. Młody człowiek obecnie nastawiony jest na skrótową, często obrazkową czy mówioną narrację, która podaje fakty w formie syntetycznej. Jeśli pójdziemy taką drogą, możemy przedstawić to, co chcemy w sposób, który będzie dla młodego człowieka łatwy do przyswojenia, choć oczywiście nie znaczy to, że zawsze będzie to sposób przyjemny.
Nasza polska historia w XX wieku nie jest łatwa. Szczególnie bolesne są te jej epizody, które pokazują konflikty między Polakami a sąsiednimi narodami. Jak uczyć o zbrodniach, które dotyczą najbliższego otoczenia? Czy taki prosty, krótki przekaz jest wówczas możliwy?
To trudne pytanie i warto poszukiwać na nie odpowiedzi. Nasza historia rzeczywiście jest trudna. XX wiek to czas Europy podzielonej a nie zjednoczonej i jako Polacy często doświadczaliśmy różnego rodzaju konfliktów, w tym dwóch wojen światowych. Jak mówić o tym, nikogo nie raniąc, ale jednocześnie — dążąc maksymalnie do prawdy? Warto tu po prostu kierować się ludzką wrażliwością, którą każdy z nas posiada, mówiąc o trudnych faktach, dobrze pamiętać o takich chrześcijańskich wartościach jak pojednanie, przebaczenie, ale zbrodnie nazywać po imieniu i rozliczać zgodnie z ich charakterem.
Czytaj więcej: Prowadzimy dialog o trudnych momentach polsko-litewskiej historii
Ma Pan doświadczenie pracy z nauczycielami w Polsce, ale również z nauczycielami polonijnymi. Czym różni się specyfika pracy w obu przypadkach?
Tak, jeden z ważnych dla nas programów to polonijne spotkania z historią najnowszą. W tym roku zajęcia odbywały się w Wilnie, gdzie zgromadziliśmy nauczycieli z ponad 20 krajów i przyznam szczerze, że ta wrażliwość historyczna i sposób nauczania w różnych częściach świata bardzo się różnią. Zależy oczywiście to od tego, że w poszczególnych krajach Polacy znajdują się w różnej sytuacji. Najbardziej widoczna różnica jest oczywiście pomiędzy Polakami, którzy z różnych powodów wyjechali na emigrację, i tymi, którzy nigdy nie wyjeżdżali, ale znaleźli się poza Polską ze względu na zmiany granic. Ta wiedza o historii Polski jest inna i jest nieco inaczej nauczana. Najczęściej, nie ma co ukrywać, nie jest to historia tak rozbudowana, jak przedstawia się ją w Polsce. Przekazywana jest w bardzo syntetycznej formie, na różnych etapach edukacji. Z drugiej strony, Polacy na Wschodzie poznają tą historię jeszcze w inny sposób, bo doświadczyły jej ich rodziny. Ich dziadkowie, pradziadkowie doświadczyli jej na własnej skórze i mogą o niej opowiedzieć. Dla nas takim ciekawym doświadczeniem jest próba integracji tych młodych ludzi ze Wschodu i Zachodu i nauczania ich razem. Proponujemy im różnego rodzaju projekty edukacyjne, jednym z nich jest Turniej Misia Wojtka, poświęcony najsławniejszemu niedźwiedziowi w Wojsku Polskim, który przeszedł szlak z armią generała Andersa. W turniejach organizowanych na podstawie gry planszowej stworzonej przez IPN brali udział uczniowie z bardzo odległych krajów, m.in. ze Szkocji, Anglii, Irlandii, Belgii, Niemiec, Francji, Hiszpanii, Włoch, Chorwacji, Rosji, Białorusi, Ukrainy, Turcji, Uzbekistanu, Kataru, Kanady i USA. Łącznie była to ponad steka drużyn z całego świata, które przyjechała do Polski i świetnie się razem bawiły.
| Fot. IPN
Bierze Pan udział w konferencji „Świadkowie Katynia: Józef Mackiewicz, Stanisław Swianiewicz”. W czwartek przeprowadzi Pan zajęcia z uczniami polskich szkół na Litwie. Czego będą one dotyczyły?
Zarówno nauczycielom, jak i uczniom chcę zaprezentować warsztaty edukacyjne „Śledztwo katyńskie”. To bardzo ciekawa propozycja, która pozwala nie tylko przedstawić same okoliczności zbrodni katyńskiej, ale też służy upamiętnieniu ofiar i zaznajomieniu uczniów ze specyfiką pracy historyków. Kluczowym elementem warsztatów są prawdziwe eksponaty — przedmioty wydobyte z dołów śmierci, których oryginały znajdują się w zbiorach Muzeum Katyńskiego. To zajęcia, które rozwijają nie tylko wiedzę faktograficzną, ale umiejętności analizy historycznej, wyciągania w wniosków. Mam nadzieję, że skłonią uczniów, aby bliżej zainteresowali się historią Katynia, może także Wojska Polskiego. Podczas konferencji chcemy natomiast zwrócić uwagę także na inne nasze projekty, myślę, że bardzo aktualne dla odbiorców w Wilnie, jak wydany przez IPN w formie płyty CD wykład profesora Stanisława Swianiewicza „Sprawa Katynia” czy film „20 – 40 – 20”, opowiadający historię trzech pokoleń Polaków, od Bitwy Warszawskiej, poprzez Katyń aż do czasów Solidarności.
Czytaj więcej: Ostatni świadek. 25. rocznica śmierci prof. Stanisława Swianiewicza
Czy w działalności BEN IPN są jakieś projekty dedykowane szczególnie Wileńszczyźnie?
Nie są to może projekty dedykowane Wileńszczyźnie, ale takie, które o Wileńszczyźnie opowiadają. To tereny, które odegrały bardzo ważną rolę w naszej najnowszej historii i dlatego często o nich mówimy. Bardzo zachęcam do wchodzenia na naszą stronę internetową edukacja.ipn.gov.pl, gdzie można znaleźć szereg bardzo ciekawych materiałów edukacyjnych do wykorzystania podczas lekcji czy też dla poszerzenia własnej wiedzy.
