Walka z religią
Był to efekt antyreligijnej nagonki rozpoczętej przez władze sowieckie. W 1929 r. z polecenia Stalina rozpoczęto walkę z religią poprzez utworzenie organizacji propagującej ateizm — Związku Wojujących Bezbożników. Kampania wymierzona była głównie przeciwko cerkwi prawosławnej, a także innym konfesjom. Nowa ateistyczna organizacja była w następnych kilkunastu latach głównym wykonawcą planowego niszczenia obiektów sakralnych, cmentarzy, przedmiotów kultu religijnego, przekazywała także służbom bezpieczeństwa ZSRS, szczególnie NKWD, listy duchownych przeznaczonych do wymordowania. Do 1 marca 1930 r. zburzono 6 715 cerkwi prawosławnych i około 9 500 meczetów. Do śmierci Stalina w 1953 r. aresztowano ponad 90 proc. duchowieństwa na Białorusi i Ukrainie, połowę na Łotwie, ponad jedną trzecią na Litwie.
Czytaj więcej: Pascha czasu wojny
W ZSRS tylko dwa seminaria duchowne
Po śmierci sowieckiego dyktatora w ZSRS nastąpiły — ale nie na długo — zmiany w polityce wewnętrznej. Ograniczono masowy terror i deportacje ludności. Jednak polityka antyreligijna była kontynuowana przez następcę Stalina, Nikitę Chruszczowa. Co prawda, pozwolono na funkcjonowanie dwóch katolickich seminariów duchownych z ograniczoną liczbą miejsc, w Kownie i w Rydze. W czasie nowej kampanii antyreligijnej zapoczątkowanej w 1958 r. przez Chruszczowa padły jego deklaracje na temat szybkiego i bezdyskusyjnego rozwiązania kwestii religii, m.in., że w 1965 r. „ostatni pop będzie pokazany w telewizorze”.
Likwidacja miejsc świętych
W 1961 r. przystąpiono do likwidacji tzw. miejsc świętych na Litwie. Zaczęto od Kalwarii w Vepriai, którą w 1962 r. zamieniono na obóz pionierski, następnie wysadzono w powietrze kaplice w Kalwarii Wileńskiej, a tylko zorganizowany protest ludności zdołał uchronić przed zagładą Kalwarię Żmudzką. W kwietniu 1961 r., także z polecenia władz, zniszczono słynną Górę Krzyży pod Szawlami, na której znajdowało się ok. 2 500 krzyży. Wszystkie krzyże, jakie znajdowały się na tej górze, zostały usunięte i zniszczone: drewniane spalono na miejscu, a metalowe — przetopiono na złom.
Kampania ateistyczna objęła szkoły, zakłady pracy, kołchozy, prasę. Towarzyszyło temu niszczenie zabytkowych świątyń, zwłaszcza na Białorusi i Ukrainie. Ocenia się, że jeszcze w 1958 r. było w ZSRS około 25 tys. świątyń. Po odsunięciu od władzy Chruszczowa w 1964 r. pozostało ich niecałe 8 tys.
Czytaj więcej: Krzyż od grobu bł. ks. Jerzego Popiełuszki na Górze Krzyży pod Szawlami
Pozostały tylko cztery kaplice
— W 1963 r. decyzją władz sowieckich 36 murowanych kaplic Kalwarii Wileńskiej wysadzono w powietrze. Pozostały tylko cztery, które stały najbliżej kościoła. Obawiano się, że gdyby je naruszono, mogłaby runąć świątynia. Jednakże wierni uparcie oznaczali i porządkowali miejsca kaplic, nie przerywając tradycji pielgrzymowania — mówi w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” Sigita Maslauskaitė-Mažylienė, dyrektorka Muzeum Dziedzictwa Sakralnego.
Obrazy z kapliczek
W zbiorach muzealnych przechowywane są dzieła sztuki nawiązujące do dziejów Kalwarii Wileńskiej, m.in. 11 obrazów ze zniszczonych kapliczek.
— Obrazy te po wysadzeniu w powietrze kapliczek odszukali jacyś ludzie, przypuszczalnie pracownicy muzealni. To oni potajemnie schowali zniszczone dzieła sztuki malarskiej w magazynach Muzeum Narodowego Litwy. Od 1963 r. malowidła te uważano za zaginione. Dopiero po odzyskaniu przez Litwę niepodległości obrazy zdobiące kiedyś wnętrza kapliczek ujrzały światło dzienne. Dzieła sztuki przełomu XIX–XX w. były mocno zniszczone, na wielu czerwoną farbą były napisane niecenzuralne słowa w języku rosyjskim — opowiada dyrektorka Muzeum Dziedzictwa Sakralnego.
Dzięki odrestaurowanym obecnie obrazom wiadomo, jak przed zdewastowaniem wyglądała Kalwaria Wileńska i jej okolice.
| Fot. Marian Paluszkiewicz
Wileńska Jerozolima
Pielgrzymki do Ziemi Świętej stały się popularne w Rzeczypospolitej w XVII w. Ponieważ jednak przedsięwzięcie to było bardzo drogie i dostępne tylko dla nielicznych, rozpoczęto budowę krajowych kalwarii, przeznaczonych dla tych, których nie stać było na daleką pielgrzymkę.
Budowę Kalwarii Wileńskiej rozpoczęto w 1662 r. z inicjatywy bpa Jerzego Białłozora, ordynariusza wileńskiego w latach 1661–1665. W ciągu siedmiu lat wzniesiono kościół pw. Znalezienia Krzyża Świętego. W ten sposób dziękowano Bogu za oswobodzenie Wilna z rąk Moskali podczas wojny polsko-rosyjskiej. Jest to druga kalwaria na Litwie — budowę najstarszej, Kalwarii Żmudzkiej, rozpoczęto w 1635 r. Po spłonięciu drewnianych kapliczek w XVIII w. postawiono tu 19 murowanych kaplic, siedem drewnianych bram i jedną murowaną. Przez strumień Bołtupka, któremu nadano biblijną nazwę Cedron (tak nazywa się niewielki strumień płynący między Wzgórzem Świątynnym a Górą Oliwną w Jerozolimie), przerzucono most. Położone na pagórkowatym terenie wileńskie przedmieście, na którym wzniesiono kapliczki i urządzono Drogę Krzyżową, nazwano Jerozolimą (lit. Jeruzalė).
Szlak pielgrzymkowy
— Ze źródeł historycznych wynika, że tradycyjnie szlak pielgrzymkowy Drogę Krzyżową rozpoczynał się spod Ostrej Bramy, gdzie gromadzili się pielgrzymi przybyli z oddalonych od Wilna miast i miejscowości. Procesje mijały kaplicę Schodów Chrystusowych przy kościele Bernardyńskim, kaplicę na Śnipiszkach naprzeciwko kościoła św. Rafała i szły drogą, która z czasem przeistoczyła się w ulicę Kalwaryjską — wyjaśnia Sigita Maslauskaitė-Mažylienė.
Kaplica na Śnipiszkach, stanowiąca jedną ze stacji Drogi Krzyżowej, też została wysadzona w powietrze. Po wielu latach przypadkowo natrafiono na rzeźbę Jezusa dźwigającego krzyż, którą wierni ukryli przed zdewastowaniem. Dzisiaj rzeźba ze Śnipiszek, do niedawna uznawana za zaginioną, znajduje się w Muzeum Dziedzictwa Kościelnego w Wilnie.
| Fot. Bažnytinio paveldo muziejus
Odbudowa Drogi Krzyżowej
Odbudowę zniszczonych kapliczek rozpoczęto w 1990 r., po odzyskaniu przez Litwę niepodległości, w 2002 r. ukończono renowację całej Drogi Krzyżowej. Dziś zespół Kalwarii Wileńskiej tworzą kościół pw. Znalezienia Krzyża Świętego i 35 stacji Drogi Krzyżowej.
Czytaj więcej: Rozważania Drogi Krzyżowej
