Związek Polaków na Litwie powstał w kwietniu 1989 r., w okresie odrodzenia narodowego Litwy. Wyłonił się on z innej organizacji, Stowarzyszenia Społeczno-Kulturalnego Polaków na Litwie działającego przy Litewskim Funduszu Kultury. Do przekształcenia SSKPL w Związek Polaków na Litwie doszło 15-16 kwietnia 1989 r., na I Zjeździe SSKPL. Stowarzyszenie działające w sferze kultury zostało zreorganizowane w ZPL, samodzielną organizację działającą w obronie Polaków mieszkających na Litwie. U sterów Związku stali kolejno prezesi: Jan Sienkiewicz (1989-1991, 2000-2001), Jan Gabriel Mincewicz (1991-1994), Ryszard Maciejkianiec (1994-2000), Michał Mackiewicz (2002-2021).
— Nadrzędnym celem ZPL było i pozostaje zachowanie i krzewienie polskości, kultury, języka, patriotyzmu. Robi się to poprzez działania skierowane na zachowanie oświaty polskiej na Litwie. Zabiegamy o nasze prawa również na inne sposoby, poprzez udział w procesie demokratycznym, czyli reprezentację swoich przedstawicieli w wyborach na różnym szczeblu: od samorządów do Parlamentu Europejskiego — w rozmowie z „Kurierem Wileńskim” podkreśla prezes ZPL Waldemar Tomaszewski.
Jak dodaje, dziś już mało kto pamięta, że ZPL był na początku organizacją społeczno-polityczną. Dopiero z wejściem w życie w 1994 r. litewskiej ustawy, zgodnie z którą ZPL nie mógł już uczestniczyć w wyborach, ZPL uległ wymuszonej transformacji i z jego szeregów została wyłoniona partia polityczna pod nazwą Akcja Wyborcza Związku Polaków na Litwie (następnie AWPL, obecnie AWPL-ZChR).
— Dzisiaj niemożliwe jest oddzielenie funkcji społecznych organizacji od politycznych. Działamy razem, to nas wzmacnia — zaznacza prezes. Jak mówi, w szeregach ZPL jest sporo młodzieży.
— Mamy młode osoby w Radzie Naczelnej, mamy sporo młodych osób na stanowiskach prezesów kół. To jest kluczowe dla przyszłości organizacji — wskazuje.
ZPL od początku prowadzi szeroką działalność społeczno-kulturalną. Zainicjowane w latach 90. sztandarowe imprezy — festyny kultury polskiej — odbywają się do dzisiaj. To m.in. słynne „Kwiaty Polskie” w Niemenczynie, „Pieśń znad Solczy” w rejonie solecznickim, „Dźwięcz, Polska Pieśni!” w rejonie trockim, „Śpiewaj z nami” w rejonie szyrwinckim. Związek jest też inicjatorem wielu wydarzeń sportowych, społecznych, m.in. odbywającego się latem rodzinnego zlotu turystycznego. Dbając o zachowanie pamięci historycznej, organizuje też obchody rocznicowe w miejscach pamięci w Zułowie, Krawczunach, na Rossie i in. ZPL opiekuje się zabytkami polskimi i pomnikami żołnierzy polskich a także znanych Polaków.
Obchody 35-lecia ZPL już się rozpoczęły w poszczególnych kołach organizacji i będą trwały do końca roku. A już 4 maja ulicami Wilna przejdzie Parada Polskości, która również uczci tegoroczny jubileusz.
Czytaj więcej: Święta ważne dla wszystkich Polaków