Jak podaje Narodowa Agencja Oświaty, w roku szkolnym 2019/2020 liczba publicznych szkół wynosiła 1056, w 2020/2021 – 977, 2021/2022 – 957, 2022/2023 – 911, w bieżącym roku szkolnym to już 909. Malejącą z roku na rok liczbę szkół można by wytłumaczyć niżem demograficznym i ogólnie zmniejszającą się liczbą uczniów, ale w tym kontekście zaskakuje sukcesywny wzrost liczby szkół prywatnych.
Jak poinformowano nas w Ministerstwie Oświaty, Nauki i Sportu, w bieżącym roku szkolnym 2023/2024 na Litwie funkcjonuje już 98 niepaństwowych/prywatnych szkół ogólnokształcących, w których uczy się 25,5 tys. uczniów. W samym tylko Wilnie działa 48 niepaństwowych szkół ogólnokształcących, w których uczy się 13,5 tys. uczniów.
Jeżeli 15 lat temu w szkołach niepaństwowych uczyło się zaledwie 0,7 proc. wszystkich litewskich uczniów, pięć lat temu – 5 proc., obecnie jest to już ponad 8 proc.
Za jakość odpowiada założyciel
Dzisiaj założenie prywatnej szkoły jest dość łatwe. Mogą one być zakładane np. jako instytucje użytku publicznego lub spółki akcyjne. Mogą to być szkoły prowadzone przez różne uczelnie, organizacje lub osoby z własną wizją edukacji.
„Zgodnie z ustawą o oświacie szkoły mogą być zakładane przez osoby fizyczne i prawne, a także przez inne państwa. Założyciel szkoły sam wybiera formę prawną placówki. Składa dokumenty w samorządzie, który rejestruje podmioty działające na jego terenie” – informuje nas ministerstwo w pisemnym komentarzu.
Do założenia prywatnej szkoły wymagane są akt założycielski, statut szkoły oraz plan kształcenia. Założyciel musi skompletować zespół nauczycieli i innych pracowników, których kwalifikacje powinny spełniać wymagania określone w przepisach. Pomieszczenia muszą być przystosowane dla dzieci w określonym wieku i spełniać normy higieniczne. Przed rozpoczęciem zajęć szkoła musi uzyskać paszport higieniczny od Narodowego Centrum Zdrowia Publicznego.
Jeżeli chodzi o program nauczania, w szkołach prywatnych kształcenie odbywa się zgodnie z programem kształcenia ogólnego przyjętym na Litwie, ponieważ uczniowie przystępują do sprawdzianów, a także do litewskiej matury. „Nauczanie może być realizowane również zgodnie z programami obcych państw lub organizacji międzynarodowych, których realizacja wymaga zgody ministra oświaty, nauki i sportu” – informuje resort oświaty.
Jakości nauczania w prywatnych gimnazjach nie jest trudno zweryfikować, ponieważ ich absolwenci przystępują do państwowych matur, a wyniki egzaminów pokazują, co potrafią uczniowie. Trudniej jest sprawdzić poziom szkół początkowych i podstawowych. Kto i w jaki sposób kontroluje poziom kształcenia w prywatnych szkołach? „Za jakość kształcenia odpowiada założyciel szkoły” – wskazuje ministerstwo.
Szkoły prywatne na Litwie są częściowo wspierane z budżetu państwa. Jak wynika z danych Narodowej Agencji Oświaty, finansowanie szkół i przedszkoli niepaństwowych w ciągu ostatnich 4 lat od 2019 do 2023 r. wzrosło trzykrotnie, z 34,2 mln euro do 93,4 mln euro. „Środki edukacyjne z budżetu państwa (lit. ugdymo lėšos) są przydzielane dla wszystkich szkół, w tym prywatnych, na tych samych zasadach. Innymi słowy, państwo przeznacza środki na edukację wszystkich dzieci, niezależnie od tego, kto jest założycielem szkoły. Państwo nie finansuje jednak kosztów utrzymania szkół (lit. ūkio lėšos). Jeśli szkoła jest prywatna, płacą za nią rodzice. Tych opłat państwo nie reguluje. Ustala je założyciel szkoły” – informuje nas resort oświaty.
Zawiedzeni systemem edukacji
– Szkoły prywatne są, moim zdaniem, pewną ucieczką od systemu państwowego szkolnictwa – ocenia Beata Pietkiewicz, posłanka z sejmowej komisji oświaty. – Po pierwsze, założyciel szkoły nie musi się podporządkowywać regułom ministerstwa. Może wykorzystywać metody nauki zgodnie z własną wizją. Po drugie, nie musi formować klas z narzuconą odgórnie dużą liczbą uczniów, może tworzyć małe klasy i poświęcać uwagę każdemu dziecku. Przy tym dostaje takie same pieniądze na cele edukacyjne i wypłatę dla nauczycieli. Może dlatego szkoły prywatne stają się coraz bardziej popularne – ocenia posłanka w rozmowie z „Kurierem Wileńskim”.
Niewątpliwie na popularność szkół prywatnych wpłynęło to, że system litewskiej oświaty jest obecnie pogrążony w głębokim kryzysie. Od kilku lat mówi się o drastycznym braku pedagogów, coraz mniej młodych ludzi wybiera ścieżkę nauczyciela, a ostatni rok szkolny to przykład nieudanej realizacji wielu nieprzemyślanych reform i niewyobrażalnego chaosu.
– Ludzie są zawiedzeni tym obecnym systemem oświaty, który ciągle się zmienia. Dla rodziców edukacja i przyszłość ich dzieci są bardzo ważne, tymczasem nie wiedzą, czego się spodziewać. Poszukują stabilności i poczucia, że ma się nad czymś kontrolę. Podczas konferencji w Sejmie w ubiegłym roku zaprezentowało się kilka prywatnych szkół. Osiągają one dobre wyniki, a ich uczniowie nie są narażeni na ciągły stres i mają dobre samopoczucie. Myślę, że to jest ta zasadnicza różnica – wskazuje posłanka.
Czytaj więcej: Beata Pietkiewicz: „Z taką młodzieżą nie wszystko jest stracone”
Prywatne nie zawsze najlepsze
Oddając dziecko do prywatnej szkoły i słono płacąc za naukę, rodzice spodziewają się, że dziecko będzie miało nadzwyczajne wyniki. Jak pokazuje rzeczywistość, nie zawsze tak jest. Zdarza się, że przechodzący z prywatnego progimnazjum do gimnazjum uczniowie, którzy uczyli się na bardzo dobrze, spadają do poziomu dostatecznego, ponieważ ujawnia się u nich wiele luk. Wydatki na edukację wzrastają, bo rodzice są wtedy zmuszeni płacić dodatkowo za korepetycje.
Niemniej najnowszy ranking szkół na Litwie przygotowany przez magazyn „Reitingai” wykazał, że część szkół prywatnych może się pochwalić bardzo dobrymi wynikami, a wiele gimnazjów znalazło się w czołówce zestawienia. Kilkanaście szkół prywatnych znalazło się w pierwszej pięćdziesiątce najlepszych gimnazjów.
Czytaj więcej: Kontrasty i paradoksy 11. rankingu „Reitingai”
Intratny interes
Wysłanie dziecka do szkoły prywatnej nie jest tanie. Koszt edukacji zaczyna się od 1000 euro miesięcznie, dochodzą wydatki na posiłki, zajęcia pozalekcyjne, różne dodatkowe opłaty.
Wyniki finansowe szkół prywatnych są naprawdę dobre. Największymi obrotami może się pochwalić The American International School w Wilnie, zarządzana przez specjalny fundusz American International School Fund in Vilnius. Obroty za 2022 r. wyniosły 6 mln euro, a czysty zysk to 520 tys. euro. Na drugim miejscu plasuje się inna szkoła międzynarodowa, założona przez pięć zagranicznych osób fizycznych – Vilnius International School (w 2022 r. obrót 5,05 mln euro, zysk netto 131 625 euro). Trzecie z kolei jest Liceum Erudito, założone przez trzy litewskie osoby fizyczne (obrót 5,0 mln euro, zysk 464,8 tys. euro). Na czwartym miejscu uplasowało się Liceum w Kłajpedzie, które również ma trzech właścicieli (obroty 4,8 mln euro, zysk netto 81 817 euro).
Pod względem zysku w pierwszej piątce znalazła się szkoła prywatna „Privati Saulės gimnazija”. W 2022 r. miała ona 1,4 mln euro zysku netto. Na drugim miejscu, z 617 tys. zysku, plasuje się szkoła prywatna „Saulės gojus”. Na trzecim The American International School w Wilnie (520 tys. euro), na czwartym – Liceum Erudito (464,8 tys. euro), na piątym – Centrum Idei Rodziny (382,8 tys. euro). Ogółem ze 100 szkół niepublicznych w 2022 r. 38 było rentownych, 27 poniosło stratę, 10 miało zysk w wysokości zero euro, a 25 szkół nie złożyło sprawozdań finansowych.
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 19 (56) 18-24/05/2024