Sytuacja ta wywołała burzę, gdy nauczycielka, powołując się na ten przepis, obcięła kosmyk włosów uczennicy, której włosy były zafarbowane na różowo.
Głośna sprawa
Dziewczynka wyjaśniła, że użyła szamponu koloryzującego, którego efekt miał zniknąć po kilku myciach, jednak nauczycielka nie przyjęła tego tłumaczenia i zdecydowała się na radykalny krok – sięgnęła po nożyczki i obcięła uczennicy kosmyk włosów. Swoje działanie uzasadniła zapisami w statucie szkoły, który jasno mówił: „Zabrania się: farbowania włosów, niestosownej fryzury, makijażu, widocznych tatuaży na ciele, malowania paznokci, noszenia dużej ilości biżuterii”.
Rodzice dziewczynki natychmiast złożyli skargę do dyrekcji szkoły. W wyniku nacisku społecznego, a także po konsultacjach z prawnikami szkoła została zmuszona do usunięcia z regulaminu zakazów dotyczących farbowania włosów, noszenia makijażu oraz innych elementów wyglądu. Incydent ten zwrócił uwagę na kwestię, że przepisy dotyczące uczniów nie mogą naruszać ich podstawowych praw. Rodzice mieli podstawy, by wnieść sprawę przeciwko szkole o naruszenie nietykalności osobistej dziecka, co przypomniało podobny przypadek, który zdarzył się rok wcześniej w innej placówce, gdzie pracownica świetlicy obcięła uczennicy włosy z pomocą sprzątaczki.
To wydarzenie skłoniło wiele osób do refleksji nad zakresem władzy szkół w kwestii regulowania wyglądu uczniów. Prawo oświatowe na Litwie pozwala szkołom wprowadzać regulacje dotyczące ubioru, ale jednocześnie jasno wskazuje, że zapisy statutowe nie mogą naruszać przepisów wyższego rzędu. Niestety, w wielu przypadkach szkoły „zapominają” o tym i próbują narzucać swoim uczniom sztywne reguły dotyczące wyglądu, co prowadzi do nadużyć i naruszeń praw uczniów.
Przykład ten jest dowodem na to, że statut szkoły nie może w sposób arbitralny ograniczać wolności osobistych uczniów, zwłaszcza w kwestii wyglądu, który nie ma bezpośredniego wpływu na proces edukacyjny ani nie zakłóca porządku społecznego. Szkoły powinny respektować prawo wyższego rzędu, a wszelkie regulacje dotyczące uczniów muszą być zgodne z przepisami krajowymi i międzynarodowymi dotyczącymi praw człowieka oraz wolności osobistych.
A co na to ustawa o oświacie?
Na podstawie litewskiej ustawy o oświacie (art. 46) uczniowie mają określone prawa i obowiązki, które kształtują ich codzienne funkcjonowanie w szkole. Jednym z kluczowych aspektów dyscypliny szkolnej jest przestrzeganie regulaminów wewnętrznych szkoły, w tym norm zachowania i ubioru.
Zgodnie z art. 46 ust. 1(7) ustawy uczeń ma prawo do nauki w środowisku opartym na wzajemnym szacunku, w fizycznie i psychologicznie bezpiecznym otoczeniu. Oznacza to, że szkoła musi zapewnić warunki sprzyjające harmonijnemu rozwojowi uczniów, w tym przestrzeń do wyrażania własnej osobowości. Styl ubioru, jak tatuaże, farbowane włosy czy podarte spodnie, często jest postrzegany jako sposób wyrażania indywidualności.
Jednak obowiązkiem ucznia jest też (art. 46 ust. 2(1)) przestrzeganie warunków umowy zawartej z placówką edukacyjną oraz wewnętrznych zasad szkoły. W tym kontekście szkoła ma prawo określić wymagania dotyczące wyglądu uczniów, w tym zakaz noszenia pewnych elementów stroju, lub wymagać skromniejszego ubioru.
Normy ubioru i stylu w szkole – autonomia szkół
Na Litwie szkoły mają pewną autonomię w określaniu szczegółowych zasad ubioru i zachowania uczniów. Te normy mogą obejmować zarówno kwestie dotyczące wyglądu (np. zakaz noszenia ubrań nadmiernie kolorowych, ekscentrycznych), jak i noszenia akcesoriów. Zgodnie z art. 46 ust. 2(5) przywołanej ustawy uczniowie mają obowiązek przestrzegać norm zachowania i szanować innych członków społeczności szkolnej, co może obejmować także wygląd zewnętrzny, który nie narusza ogólnych norm estetycznych i społecznych przyjętych przez daną placówkę.
Zgodnie z art. 49 ustawy o oświacie nauczyciele mają prawo tworzyć własne programy nauczania i wybierać metody pedagogiczne, a także uczestniczyć w doskonaleniu zawodowym przez co najmniej pięć dni rocznie. Mają też prawo do pracy w środowisku wolnym od przemocy i dostępu do wsparcia psychologicznego, jak i sprawiedliwego wynagrodzenia.
Obowiązki nauczyciela obejmują zapewnienie bezpieczeństwa uczniom, wysoką jakość edukacji, przestrzeganie zasad etyki, kształtowanie wartości moralnych i państwowych, a także współpracę z rodzicami. Nauczyciele muszą dostosowywać metody nauczania do indywidualnych potrzeb uczniów i nieustannie doskonalić swoje umiejętności.
Obowiązki rodziców
Zgodnie z art. 47 ust. 2(5) ustawy o oświacie rodzice mają obowiązek kontrolować i korygować zachowanie swoich dzieci, dbając o to, aby szanowały one normy społeczne oraz wartości promowane przez szkołę. To oznacza, że rodzice są odpowiedzialni za nadzorowanie przestrzegania przez ucznia zasad dotyczących wyglądu, a także za wytłumaczenie dziecku, jakie normy obowiązują w danej szkole i dlaczego.
Ustawa gwarantuje uczniom prawo do wyrażania siebie w granicach respektujących zasady i przepisy szkoły. Punktem odniesienia są zasady ustanowione w danej szkole, które nie powinny ograniczać uczniów w sposób arbitralny, ale mogą ustanawiać granice dla zachowań, które mogą być postrzegane jako nieodpowiednie lub zakłócające harmonijny rozwój środowiska szkolnego.
Chociaż uczniowie na Litwie mają prawo do samorealizacji i wyrażania siebie, szkoły mają również prawo do wprowadzenia regulaminów dotyczących ubioru i wyglądu uczniów. W związku z tym farbowane włosy czy podarte spodnie mogą być ograniczone przez regulaminy wewnętrzne szkoły, które uczniowie mają obowiązek respektować. Obowiązkiem rodziców jest natomiast współpraca z placówką edukacyjną i dbanie o to, aby ich dzieci przestrzegały ustalonych norm zachowania, aby uniknąć takich sytuacji, które były podane na początku tego artykułu.
Czytaj więcej: Żadna przemoc nie powinna stać się normą
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” Nr 36 (109) 28/09-04/10/2024