Zwiedzającym Wilno udostępniono północną część podziemi katedralnych z pozostałościami murów z XIV w., kryptami i tajemniczymi korytarzami. Archeolodzy dokonali ponadto sensacyjnego odkrycia – natrafili na fragment kamiennego portalu wejściowego pierwszej katedry wileńskiej, ufundowanej przez króla Władysława Jagiełłę w 1387 r. To odkrycie obaliło tezę, że pierwotnie katedra była drewniana.
Dotychczas dla zwiedzających dostępna była zaledwie jedna trzecia podziemi katedry, umiejscowiona pod kaplicą św. Kazimierza. W znajdującym się tam Mauzoleum Królewskim pochowani są król Polski i wielki książę litewski Aleksander Jagiellończyk, a także Elżbieta Habsburżanka i Barbara Radziwiłłówna – żony (pierwsza i druga) króla Polski i wielkiego księcia litewskiego Zygmunta Augusta. Umiejszczono tu też urnę z sercem króla Władysława IV Wazy.
Skarby sprzed kilkuset lat
Muzeum Dziedzictwa Kościelnego udostępniło teraz kolejne, niedostępne dotychczas części podziemi. Opracowane zostały nowe trasy turystyczne, które zwiedzać można w niedużych, maksymalnie 10-osobowych grupach, i tylko z przewodnikiem.
– Podziemia katedralne kryją jeszcze wiele tajemnic oraz historyczne skarby pamiętające wieki XIII i XIV. Teraz już możemy zobaczyć pozostałości pierwszej kondygnacji świątyni z czasów Władysława Jagiełły i Witolda Wielkiego – prawdopodobnie fragment głównego wejścia, krypty, gotyckie cegły, żelbetowe umocnienia budynku oraz systemy wentylacyjne z okresu międzywojennego. To wszystko jest rozmieszczone na powierzchni 120 mkw. – mówi Sigita Maslauskaitė-Mažylienė, dyrektor Muzeum Dziedzictwa Kościelnego.
Na to zwiedzanie trzeba się przygotować!
– Zwiedzanie podziemi wymaga wysiłku fizycznego. W niektórych miejscach korytarze zwężają się do 42 cm, a otwór, przez który trzeba się przedostawać, aby wejść do korytarzy przed wiekami służących jako kolektory deszczowe, ma wysokość poniżej metra! Dlatego zwiedzającym polecamy zakładanie kasków, które wypożyczamy, oraz jednorazowych kombinezonów, które osłonią ubranie turystów od pyłu – zastrzega Sigita Maslauskaitė-Mažylienė.
Szacuje się, że pierwsza świątynia chrześcijańska w miejscu obecnej katedry została zbudowana za czasów Mendoga, około 1251 r., na miejscu starej świątyni i gaju pogańskiego. Już po dziesięciu latach, gdy król Mendog całkowicie porzucił wiarę chrześcijańską, budowlę zburzono.
Dalsze dzieje katedry wiążą się z chrztem Litwy. W 1386 r. chrzest z rąk króla Polski przyjął pogański książę Jagiełło. W latach 1387–1388 z fundacji już króla Władysława Jagiełły przy Zamku Dolnym wybudowano nową katedrę pw. św. Stanisława Biskupa i św. Władysława. Katedra niejednokrotnie ucierpiała od pożarów. W 1419 r., dzięki hojności Witolda Wielkiego, powstała nowa bazylika w stylu gotyckim.
Wody Wilii doprowadziły do królewskich szczątków
Katedra wileńska była wielokrotnie przebudowywana. Gruntownego przeobrażenia jej bryły dokonano w 1801 r. według projektu architekta Wawrzyńca Gucewicza, który nadał jej charakter monumentalnego gmachu klasycystycznego. Katedra jest najpiękniejszym dziełem słynnego wileńskiego architekta.
Na groby królewskie w podziemiach katedralnych natrafiono po słynnej powodzi, która nawiedziła Wilno w kwietniu 1931 r. Straty były wówczas ogromne, a największą z nich było zalanie podziemi katedry. Wody rozszalałej Wilii zatopiły pl. Katedralny. Mimo worków z piaskiem rozłożonych wokół katedry żywioł wdarł się do podziemi i krypt. Zapadła się posadzka w kaplicy św. Kazimierza i w lewej nawie bocznej. Wszystkie sklepienia, mury oraz dźwigary w portyku popękały.
Natychmiast rozpoczęto działania mające na celu uratowanie bazyliki. Wtedy też nastąpiło sensacyjne odkrycie, którym Wilno żyło w ciągu następnych lat: odnaleziono wśród wielu innych szczątki króla Władysława IV, króla Aleksandra Jagiellończyka, królowej Elżbiety i Barbary Radziwiłłówny – dwóch żon króla Zygmunta Augusta.
W dokumentach pisano: „Odnaleziono dwie puszki ze stopu cyny i ołowiu, zawierające serce i wnętrzności króla Władysława IV, złożone tu 28 czerwca 1648 r. Ciało króla, zmarłego w Mereczu, przewieziono na Wawel. Liczne dziury i uszkodzenia mogą wskazywać na fakt, że podczas najazdu wojsk moskiewskich grobowiec został splądrowany”.
CZYTAJ WIĘCEJ: Ratusz wileński, który pamięta średniowiecze
Sowieckie barbarzyństwo
Mimo opłakanego stanu po powodzi katedra została uratowana, wzmocniono podziemia. Remont fundamentów przeprowadził Juliusz Kłos, profesor architektury na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Wtedy też powstało podziemne mauzoleum grobowców królewskich.
W latach 1949–1988 katedra była zamknięta. W pierwszych latach po II wojnie światowej część dobytku oraz skarbów katedry rozkradziono, pozostałe przekazano różnym instytucjom. Następnie budynek katedry został przekazany Akademii Sztuk Pięknych w Wilnie, w roku 1956 utworzono w nim galerię obrazów.
W 1989 r. katedrę odnowiono i zwrócono wiernym. Bazylika archikatedralna św. Stanisława Biskupa i św. Władysława w Wilnie służy jako kościół katedralny archidiecezji wileńskiej.
Fot. Marian Paluszkiewicz
Informacje praktyczne
Wycieczka nowymi szlakami podziemi katedralnych trwa około godziny. Chęć udziału w zwiedzaniu nowych szlaków należy zgłosić zawczasu telefonicznie (8 600 12080) lub mejlowo (katedrospozemiai@bpmuziejus.lt). Można wybrać jeden spośród kilku oferowanych języków wycieczki.
Publikacja z cyklu „Litewskie dziedzictwo kulturowe – wspólne bogactwo wszystkich narodów”. Projekt jest częściowo finansowany przez Departament Mniejszości Narodowych przy rządzie Republiki Litewskiej.
Artykuł opublikowany w wydaniu magazynowym “Kuriera Wileńskiego” nr 43 (208); 02-08/11/2019