Chociaż wszyscy pracownicy i urzędnicy instytucji państwowych i samorządowych są często nazywani urzędnikami służby państwowej, istnieje kilka grup pracowników pracujących w instytucjach państwowych o różnym statusie, obowiązkach, regulowaniu stosunków pracy, a także ich rekrutacji na dane stanowisko.
– Zgodnie z ustawą o służbie państwowej, państwowym urzędnikiem zawodowym jest urzędnik, który został zatrudniony na czas nieokreślony lub na czas określony w ustawie i może wykonywać karierę w służbie państwowej w trybie określonym w tej ustawie. Politycy są wybierani przez obywateli i tylko wtedy stają się urzędnikami służby państwowej. Politycy podejmują decyzje rządowe, a urzędnicy je wykonują – mówi dla „Kuriera Wileńskiego” Jolita Urbonienė, kierownik Działu Administracji Wewnętrznej Departamentu Służby Państwowej przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych.
Polityka i administracja, chociaż są ze sobą ściśle powiązane, mają różny charakter, mają różne natury i podlegają różnym prawom. Polityka opiera się na publicznym zaufaniu do wolnych wyborów politycznych, a administracja na umiejętnościach zawodowych lub cechach osobistych urzędników służby państwowej, które ocenia się w momencie rozpoczynania służby państwowej.
Instytucje zatrudniają również pracowników kontraktowych, którzy wykonują prace w administracji niepublicznej, zwykle o charakterze technicznym i ekonomicznym, niekiedy o charakterze eksperckim. Stosunek pracy urzędników służby państwowej reguluje ustawa o służbie państwowej, a pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę – Kodeks Pracy.
– Na Litwie działa 566 instytucji administracji publicznej. Zatrudniają około 52 tys. osób. Część z nich to urzędnicy zawodowi, których jest około 24 tys. Kolejną, ważną grupą pracowników są pracownicy zatrudnieni na podstawie umowy o pracę. Jest ich około 20 tys. Podstawowa różnica między urzędnikami a pracownikami polega na tym, że urzędnicy służby cywilnej pełnią funkcję administracji publicznej, a pracownicy nie. Większość ich funkcji ma charakter techniczny i ekonomiczny, czasem maja charakter ekspercki. Stosunek pracy urzędników służby cywilnej reguluje ustawa o służbie cywilnej, a pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę – Kodeks Pracy – tłumaczy Jolita Urbonienė.
Urzędnicy państwowi w porównaniu z pracownikami zatrudnionymi na podstawie umowy mają znacznie więcej obowiązków, ponoszą o wiele większą odpowiedzialność, muszą mieć wysokie kwalifikacje zawodowe oraz podlegają wielu różnym ograniczeniom.
– Zgodnie z aktami prawnymi na Portalu Służby Państwowej publikowane są konkursy zarówno dla urzędników państwowych, jak i pracowników państwowych. Dobór urzędników podlega wyższym wymogom przejrzystości niż dobór pracowników państwowych. Od 2019 r. nabór urzędników służby państwowej jest organizowany centralnie nie przez same instytucje, ale przez Departament Służby Państwowej przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. Przed ogłoszeniem konkursu na urzędnika państwowego lub wyborem zastępcy sporządzany jest opis stanowiska. Robią to same instytucje, ale według wspólnej metodologii, która zapewnia, że te same kompetencje, doświadczenie i wymagania edukacyjne są ustalane na identycznych stanowiskach. Gwarantuje to, że opisy stanowisk nie są spersonalizowane – zaznaczyła rozmówczyni.
Zasada powoływania komisji konkursowych i selekcyjnych zapewnia przejrzystość: większość członków komisji to nie przedstawiciele danej instytucji państwowej, która poszukuje pracownika, ale przedstawiciele Departamentu Służby Państwowej. Konkurencja i selekcje mogą być również obserwowane przez obserwatorów. Każda ocena jest nagrywana nagraniem dźwiękowym komisji, a nagranie wideo odbywa się w konkursach kierowników placówek oraz w konkursach prowadzonych z wykorzystaniem terminali telekomunikacyjnych. Tak więc w przypadku sporu zapis oceny może zostać przejrzany lub wysłuchany.
Obecny system doboru urzędników opiera się na modelu kompetencyjnym, a ocena w komisji odbywa się według określonej procedury, której celem jest sprawdzenie kompetencji i umiejętności kandydatów na określone stanowisko oraz ich przydatności do służby państwowej. Zapewnia to maksymalną bezstronność członków komisji.
– Wybór pracowników państwowych na podstawie umowy o pracę ma inny format. Jest zdecentralizowany, co oznacza, że pracownicy są wybierani przez same instytucje zgodnie z opisem konkursu zatwierdzonym przez rząd. Chociaż konkursy dla pracowników, podobnie jak dla urzędników, są publikowane na tym samym Portalu Służby Państwowej. Departament Służby Państwowej nie uczestniczy w ich organizacji – stawia wymagania kandydatom, przygotowuje opisy stanowisk, wykonuje wszelkie prace organizacyjne, natomiast komisje konkursowe są tworzone przez same instytucje – twierdzi Jolita Urbonienė, kierownik Działu Administracji Wewnętrznej Departamentu Służby Państwowej przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych.
Wybór kierowników placówek i ich pododdziałów jest również organizowany centralnie przez Departament Służby Państwowej. Utworzona przez nią komisja wybiera dwóch najlepszych kandydatów, a osoba obejmująca urząd decyduje, którego z tych dwóch kandydatów zatrudnić.
W instytucjach, w których pracują politycy, niektórzy pracownicy są pracownikami zaufania politycznego (osobistego). Są rekrutowani bez konkursu na kadencję polityka państwowego lub kolegialnej instytucji państwowej, która go wybrała.
Wynagrodzenia urzędników i pracowników państwowych określają przepisy. Urzędnikowi, pracownikowi państwowemu, przysługuje wynagrodzenie zależne od zajmowanego stanowiska, posiadanych kwalifikacji zawodowych, jakości oraz stażu pracy. Wysokość ich pensji jest także jawna. Na przykład, miesięczne wynagrodzenie przewodniczącego sejmu przed opodatkowaniem wynosi 4 463 40 euro, posła na sejm – 3 356 20 euro. Pensje członków sejmu mogą się różnić w zależności od ich obecnych obowiązków, np. przewodniczący komisji, starosta frakcji, zastępca przewodniczącego sejmu zarabiają więcej.
Informacje o wynagrodzeniach pracowników Samorządu Miasta Wilna jest także dostępna.
Mer zarabia 3 712 euro, zastępca – 3 098. Urzędnicy o zaufaniu politycznym (osobistym) zarabiają: najwięcej kierownicy administracji – 4 584, najmniej pomocnik mera – 1984 euro. Urzędnicy kariery państwowej: najwięcej zarabia główny doradca – 3 880 euro, najmniej audytor wewnętrzny – 1 381. Pracownicy zatrudnieni na podstawie umowy o pracę: najwięcej kierownik projektów – 2 709, kierowca – 1 529 euro.
Fot. Marian Paluszkiewicz