Wileńskie ślady polskich romantyków: Stanisław Moniuszko

W Wilnie żył i tworzył jeden z najwybitniejszych kompozytorów polskiego romantyzmu, nazywany ojcem polskiej opery narodowej – Stanisław Moniuszko. W tym roku mija 150. rocznica śmierci autora „Halki”.

W Wilnie, które stało się kolebką romantyzmu, mieszkali w swoim czasie najwybitniejsi polscy pisarze i poeci tej epoki.

– Polską muzykę romantyczną reprezentują m.in. tak słynni kompozytorzy, jak Fryderyk Chopin czy związany z Wilnem Stanisław Moniuszko – mówi „Kurierowi Wileńskiemu” dr Halina Turkiewicz, filolog i historyk literatury polskiej.

Wielki kompozytor, autor „Halki” i „Strasznego dworu”, spędził w Wilnie 18 trudnych, ale i szczęśliwych lat.

Czytaj więcej: Wileńskie ślady polskich romantyków: Józef Ignacy Kraszewski

Miłość jedyna

Stanisław Moniuszko urodził się 5 maja 1819 r. w Ubielu koło Mińska. Tutaj też przebiegało jego dzieciństwo. Muzyki uczył się w Warszawie. Gdy Stanisław miał 17 lat, stryj Aleksander zabrał go ze sobą do Wilna.

Zamieszkali w domu Müllerów przy ul. Niemieckiej (dziś Vokiečių 26). Był tu tak zwany dom zajezdny dla zamożnej szlachty. W domu tym przyszły kompozytor czytał i grał, wiele godzin spędzał w małych księgarenkach w zaułku Literackim.

Jego gra zainteresowała córkę gospodarzy, Aleksandrę. Była to miłość od pierwszego wejrzenia – jedyna, wielka i na całe życie. Gdy się zaręczyli, oboje byli bardzo młodzi: on miał 17 lat, a ona 16. Niedługo narzeczony rozpoczął studia muzyczne w Berlinie. Po ukończeniu nauki w 1839 r. wrócił do Wilna. Rok później w kościele Trynitarzy na Antokolu poślubił Aleksandrę Müllerównę. Ślubu młodej parze udzielił ks. Jan Menue. Pan młody miał zaledwie 21 lat.

Młodzi zamieszkali w domu rodziców żony przy ul. Niemieckiej. Spędzili tu 18 kolejnych lat swojego życia, aż do wyjazdu do Warszawy. Doczekali się dziesięciorga dzieci. Posada organisty w kościele św. św. Janów i prywatne lekcje muzyki (płacono po rublu za godzinę) stanowiły źródło dochodów Stanisława Moniuszki.

Upragniona premiera

Kilka lat później Moniuszko został dyrygentem w Teatrze Wileńskim. Skomponował wiele operetek i wodewili dla sceny wileńskiej, ponad 300 pieśni, cztery „Litanie ostrobramskie”, wydawał „Śpiewniki domowe”.

Ale kompozytor marzył o operze. Brak było jednak libretta. Nareszcie trafił mu się poemat Włodzimierza Wolskiego „Halszka”. Operę kompozytor pisał z ogromną pasją i natchnieniem. Niestety, Warszawa – pomimo obietnic – „Halki” nie wystawiała.

Skromne przedstawienie fragmentów „Halki” odbyło się w wieczór noworoczny 1848 r. w salonie teściów przy ul. Niemieckiej. Teatralna premiera opery odbyła się zaś w Wilnie 16 lutego 1854 r. w gmachu obecnego Ratusza, w którym był teatr. „Halka” i jej autor musieli czekać 10 lat od chwili napisania opery na warszawską premierę, która odbyła się dopiero w 1858 r.

Ogromne powodzenie opery przesądziło o wyprowadzce z Wilna. W tym też roku Moniuszko został dyrygentem Opery Warszawskiej.

Jego opery: „Flis”, „Hrabina”, „Verbum nobile”, „Straszny dwór”, również weszły do skarbnicy muzyki polskiej.

Zmarł w Warszawie 4 czerwca 1872 r. Zaledwie miesiąc wcześniej skończył 54 lata.

Jego trumnę odprowadzało na Powązki 70 tys. osób (Warszawa wtedy liczyła około 350 tys. mieszkańców). Na wielkiej czerwonej płycie nagrobnej kompozytora wyryto tylko jedno słowo – „Moniuszko”.

Czytaj więcej: Napoleon Orda – wszechstronny artysta epoki romantyzmu

Godnie upamiętniony

W Wilnie Stanisław Moniuszko wykonywał swe utwory w kościele Ostrobramskim, koncertował w domu Romerów (przy ul. Bokšto 10), pracował organistą w kościele św. św. Janów.

Na skwerku przy kościele św. Katarzyny znajduje się jego popiersie dłuta Bolesława Bałzukiewicza, do którego wykorzystano postument wywiezionego w 1905 r. do Rosji pomnika Aleksandra Puszkina – poety, najwybitniejszego przedstawiciela romantyzmu rosyjskiego. Uroczyste odsłonięcie postumentu odbyło się przed 100 laty, w 1922 r. Głównym inicjatorem upamiętnienia Moniuszki z okazji 50. rocznicy śmierci kompozytora był Ferdynand Ruszczyc.

W 1992 r., w 120. rocznicę śmierci wielkiego muzyka, na ścianie domu, w którym mieszkał przy ul. Niemieckiej, odsłonięta została zamiast poprzedniej – rosyjsko-litewskiej – nowa dwuczęściowa granitowa tablica, informująca w języku polskim i litewskim, że tu w latach 1840–1858 mieszkał polski kompozytor Stanisław Moniuszko. W Wilnie jest ulica imienia Stanisława Moniuszki (S. Moniuškos g.). Biegnie przez Zwierzyniec, równolegle do ulic, którym też nadano imiona wielkich polskich romantyków – Mickiewicza i Kraszewskiego.

Artukuł opublikowany w wydaniu magazynowym „Kuriera Wileńskiego” nr 7(21) 19-25/02/2022