Order Krzyża Pogoni, odpowiednik polskiego Virtuti Militari, jest drugim litewskim odznaczeniem państwowym oraz najwyższym wojskowym. Wojna na Ukrainie spowodowała, że tematyce odznak wojskowych poświęca się coraz więcej uwagi.
| Fot. wikipedia
Ustanowiony w 1919 r.
Order Krzyża Pogoni (lit. Vyčio Kryžiaus ordinas) — drugie litewskie odznaczenie państwowe, a zarazem najwyższe wojskowe, zostało ustanowione w 1919 r. Przyznawany jest obywatelom litewskim i obcokrajowcom za szczególne bohaterstwo wykazane w obronie wolności i niepodległości państwa litewskiego. Świętem orderu jest 23 listopada, Dzień Wojska Litewskiego. Początkowo odznaczenie nosiło nazwę Krzyż „Za Ojczyznę”, a od 1920 r. Krzyż Pogoni. W 1927 r. przyjęto nowy statut i nową nazwę — Order Krzyża Pogoni.
— Pierwszą osobą, której przyznano Order Krzyża Pogoni w 1927 r., był litewski generał Silvestras Žukauskas. Został uhonorowany za zwycięstwo litewskiej armii nad bolszewikami w 1919 r. W tym samym roku orderem tym uhonorowano m.in. prezydenta Litwy Antanasa Smetonę, króla Włoch Wiktora Emanuela III oraz ówczesnego włoskiego premiera Benito Mussoliniego — opowiada „Kurierowi Wileńskiemu” Vilius Kavaliauskas, dziennikarz, kolekcjoner orderów wojennych, autor książki o kawalerach Orderu Krzyża Pogoni. Rozmówca opowiada, że premier Litwy Augustinas Voldemaras pojechał do Rzymu, żeby podpisać umowę handlową.
Czytaj więcej: Prezydent odznaczył prawie 70 działaczy: pełna lista zasłużonych. Wśród nich 4 Polaków i 2 tatarskie działaczki
Order dla Mussoliniego
— Jako odznakę dyplomatyczną zawiózł do Włoch dwa Ordery Krzyża Pogoni — dla króla i dla premiera. Ordery zostały wręczone monarsze i Mussoliniemu, ale pozostali — ministrowie, generałowie — zostali bez odznak. Voldemaras wtedy, szukając wyjścia z niezręcznej sytuacji, powiedział, że Litwa zamierza utworzyć nowy Order Księcia Giedymina i wszyscy oni zostaną uhonorowani tą odznaką. Później Valdemaras Černeckis, ówczesny ambasador Litwy we Włoszech, wybitny dyplomata, który w 1942 r. został rozstrzelany w więzieniu w Rosji, zapytał, jak będzie wyglądał nowy order. Litewski premier powiedział, że w centrum odznaki będzie figurował wizerunek księcia Giedymina, a wokół niego będą herby litewskich miast — Kowna, Wilna, Kłajpedy. Černeckis napomniał wtedy, że Włosi uważają Wilno za polskie miasto i raczej nie przyjmą takiej odznaki. Voldemaras odwołał więc wykonanie orderu — kontynuuje Vilius Kavaliauskas.
W 1930 r. zlikwidowano kategorię cywilną, a odznaczenie zostało podzielone na pięć klas, podobnie jak wiele innych europejskich orderów. Po aneksji Litwy przez ZSRR w 1940 r. order został zniesiony.
— Przywrócono go w styczniu 1991 r. jako pierwsze z przedwojennych odznaczeń litewskich. Pierwszymi osobami odznaczonymi Orderem Krzyża Pogoni byli zamordowani przez sowietów obrońcy wieży TV w Wilnie, którym odznaczenie przyznano pośmiertnie — tłumaczy rozmówca.
Czytaj więcej: Tragiczny Styczeń 1991 — wspomnienia z dwóch domów
Order dla Jelcyna
M.in. w 2012 r. Naina Jelcyna, wdowa po pierwszym prezydencie Federacji Rosyjskiej Borysie Jelcynie, odebrała z rąk prezydent RL Dalii Grybauskaitė Order Krzyża Pogoni dla swego zmarłego męża. Grybauskaitė oznajmiła wówczas, że Jelcyn był tym przywódcą, który prowadził Rosję w stronę demokracji i zmieniał ludzkie myślenie. Jelcyn został odznaczony Orderem Krzyża Pogoni za osobisty wkład w utwierdzenie państwowości Litwy i za rozwój wzajemnych stosunków.
Obecnie odznaczenie jest wykonywane w Mennicy Państwowej w Wilnie przez firmę Gurtana, a wstążka orderu jest produkowana przez znaną duńską firmę medalierską Mørch & Søn. Order dzieli się na pięć klas, wszystkie z mieczami.
Medal Orderu Krzyża Pogoni
W 2002 r. ustanowiono powiązany z Orderem Medal Orderu Krzyża Pogoni. Medal Orderu Krzyża Pogoni (Vyčio Kryžiaus ordino medalis) to jedno z litewskich odznaczeń wojskowych ustanowione w 2002 r. Medal jest nadawany przez prezydenta Litwy za szczególne bohaterstwo wykazane podczas walk w obronie wolności i niepodległości Państwa Litewskiego. Jest to medal srebrny, bez podziału na klasy.
| Fot. Marian Paluszkiewicz
Order Witolda Wielkiego — najwyższa odznaka państwowa
Order Krzyża Pogoni jest najwyższym litewskim odznaczeniem wojskowym oraz drugim odznaczeniem państwowym. Najwyższym z odznaczeń państwowych jest Order Witolda Wielkiego (Vytauto Didžiojo ordinas). Odznakę ustanowiono w 1930 r. w 500. rocznicę śmierci wielkiego księcia Witolda. Order przyznawany jest obywatelom litewskim i obcokrajowcom za wybitne zasługi cywilne i wojskowe dla państwa litewskiego. Po aneksji Litwy przez Związek Sowiecki w 1940 r. order został zniesiony. Przywrócono go po odzyskaniu niepodległości przez Litwę w 1991 r. jako najwyższe odznaczenie państwowe. Order dzieli się na pięć klas i dodatkowo Order ze Złotym Łańcuchem.
| Fot. wikipedia
Uhonorowano Wołodymyra Zełenskiego
W latach 90. XX w. Order Witolda Wielkiego I klasy został przyznany 21 obcokrajowcom, głównie głowom koronowanym i prezydentom. Pierwszymi cudzoziemcami odznaczonymi tym orderem była szwedzka para królewska, król Karol XVI Gustaw i królowa Sylwia (1995). Z Polaków otrzymali go prezydenci Aleksander Kwaśniewski (1996 i 2005) i Lech Kaczyński (2009). W 2019 r. został nim odznaczony prezydent Andrzej Duda.
— Order z łańcuchem orderowym przysługuje każdorazowemu prezydentowi Litwy. Pierwszym prezydentem, który go założył, był Antanas Smetona, za prezydentury którego odznaczenie to zostało ustanowione. W przededniu 11 marca, dnia odzyskania przez Litwę niepodległości, prezydent Gitanas Nausėda podpisał dekret, na mocy którego Orderem ze Złotym Łańcuchem został odznaczony prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski — mówi Vilius Kavaliauskas.
Czytaj więcej: Zełenski z najwyższym litewskim odznaczeniem. Nausėda wyróżnił ukraińskiego odpowiednika
| Fot. Marian Paluszkiewicz
