Choroby reumatyczne potocznie określane mianem reumatyzmu, to liczna grupa schorzeń przewlekłych atakujących przede wszystkim układ ruchu. Mają one charakter postępujący i cechują się występowaniem silnego bólu, obrzęków oraz ograniczeniem ruchomości stawów. Nieleczone mogą doprowadzić do nieodwracalnych uszkodzeń skutkujących niepełnosprawnością, a nawet śmiercią — jeśli zmiany te wystąpią w obrębie narządów wewnętrznych.
Czytaj więcej: Oto czworonożny pomocnik terapeuty
Choroby o podłożu reumatoidalnym są jednym z najpoważniejszych problemów zdrowotnych na świecie — to ponad 200 różnych schorzeń, które różnią się objawami i przebiegiem. Jednymi z najczęstszych chorób reumatoidalnych są: reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS), toczeń rumieniowaty układowy (SLE), sztywniejące zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK), choroby zwyrodnieniowe stawów.
Schorzenia te nie dotykają, jak się powszechnie sądzi, jedynie osób w podeszłym wieku. Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów, które dotyka średnio jedno na 100 dzieci, zaczyna się zwykle w wieku 2-3 lat.
Choroby o podłożu reumatoidalnym należą do grupy chorób autoimmunologicznych, co oznacza, że układ odpornościowy człowieka z nieznanych przyczyn zwraca się przeciwko własnym tkankom. Ich geneza nie jest do końca znana. Jeszcze do niedawna możliwości leczenia najczęściej występujących chorób reumatoidalnych takich, jak np. reumatoidalne zapalenie stawów, były ograniczone. Przełomem w leczeniu było wprowadzenie w 1998 r. leków biologicznych, działających bezpośrednio na układ immunologiczny i osłabiających jego agresywne działanie na własne tkanki.
Diagnoza tych chorób jest bardzo trudna i ustalenie typu schorzenia jest trudne, tym bardziej, że w tych chorobach istnieje współistnienie innych. Leczenie również nie jest łatwe. Nieleczone prowadzą do daleko idących uszkodzeń stawów, często prowadzących do problemów z codziennym funkcjonowaniem jak np. mycie się, ubieranie, jedzenie, chodzenie.
Choroby reumatyczne mogą nieść ze sobą szereg powiązanych dolegliwości. Trudno uwierzyć, ale nawet zapalenie przyzębia jest uważane za jeden z czynników ryzyka rozwoju reumatoidalnego zapalenia stawów. W przebiegu chorób reumatycznych w wyniku przewlekłego procesu zapalnego o podłożu autoimmunologicznym może dojść nawet do zmian struktury gałki ocznej. RZS i depresja często idą w parze…
| Fot. archiwum prywatne
Kiedy należy się niepokoić? Jakie choroby może zwiastować? Jak można sobie pomóc? Czy dieta może mieć korzystny wpływ na przebieg leczenia? O tym mówi książka „SOS dla stawów. Wsparcie żywieniowe w chorobach reumatycznych” autorstwa dietetyczek klinicznych: Katarzyny Olejniczak i Anny Piekarczyk.
Autorki podpowiadają, o jakie składniki należy wzbogacić swoją dietę w poszczególnych schorzeniach reumatoidalnych. Omawiają rolę suplementacji, a także psychiki w leczeniu tych chorób. Rozprawiają się z mitami na temat żywienia, podają gotowe jadłospisy oraz liczne przepisy, dzięki którym można bezpiecznie i sprawnie wprowadzić ich zalecenia do codziennego menu.
Specjalnie dla Czytelników „Kuriera Wileńskiego” rozmawiam z Anną Piekarczyk, współautorką książki.
Brenda Mazur: Co jest wskazane, a co powinno być wykluczone u osoby z chorobą reumatyczną?
Anna Piekarczyk: Na początku muszę powiedzieć, że pacjentów ze schorzeniami reumatycznymi jest tak dużo, że trzeba by było napisać jeszcze niejedną książkę, bo przybywa osób z coraz to innymi dolegliwościami przypisanymi chorobom reumatycznym. To nie jest jedna choroba, ona ciągnie za sobą ciąg innych chorób. Chociażby choroby krążenia. Bardzo często pacjenci przychodzą ze zdiagnozowanym RZS, gdzie choroba uderzyła już w układ pokarmowy i pacjenci mają dość bolesne dolegliwości trawienne. I dlatego odpowiednie odżywianie odgrywa tak ważną rolę.
Najważniejsze jednak wydaje się być po prostu to, że osoby, które zmieniają swoje nawyki żywieniowe, zaczynają zwracać uwagę na to, co jedzą. Rezygnują z palenia, ograniczają spożycie alkoholu, węglowodanów prostych, czasem rezygnują z cukru czy czerwonego mięsa, co w efekcie przynosi korzyści zdrowotne, a nade wszystko powoduje zmniejszenie masy ciała.
Czytaj więcej: Antidotum na siedzący tryb życia: dieta, ruch, sen i suplementy
Wielu chorobom towarzyszy stan zapalny…
Stosowanie niesterydowych leków przeciwzapalnych może wiązać się z wystąpieniem licznych działań niepożądanych, powodując czasem niebezpieczne skutki zdrowotne. Stąd duże zainteresowanie skupia się obecnie na produktach, które wykazują właściwości przeciwzapalne. Dieta przeciwzapalna w ostatnich latach zyskuje na popularności. Jest to sposób żywienia ograniczający mięso oraz charakteryzujący się różnorodnością składników odżywczych i niską zawartością tłuszczu. Zadaniem tej diety jest zmniejszenie procesów zapalnych w organizmie w sposób niefarmakologiczny.
Przedstawmy zasady komponowania diety przeciwzapalnej.
Jedz więcej warzyw i owoców, czyli tęcza na talerzu. One są bogatym źródłem potasu, magnezu, błonnika oraz wielu witamin. I tak na przykład witamina C pomaga w produkcji kolagenu w celu prawidłowego funkcjonowania chrząstki. Potas oraz inne minerały mogą pomóc w zmniejszaniu objawów reumatoidalnego zapalenia stawów. Produkty roślinne zapobiegają rozwojowi chorób autoimmunologicznych, krążenia oraz niektórych nowotworów. Najlepiej wybierać warzywa i owoce z całej palety kolorystycznej, aby dostarczać sobie różnych składników odżywczych.
Białko. Źródłem białka powinny być chude produkty zwierzęce, ryby, białko roślinne nasion roślin strączkowych, pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy i nasiona. Aby nie zaostrzać objawów reumatyzmu, wystrzegaj się tłustego nabiału m.in. mleka, śmietany, serów żółtych, pleśniowych i topionych.
Ziarna. Masz ogromny wybór: ryż dziki, brązowy, kasza gryczana, jęczmienna, orkiszowa, płatki zbożowe to produkty polecane i zdrowe. Ich zadaniem jest dostarczanie energii i niedopuszczanie do gwałtownych skoków stężenia glukozy we krwi. Pamiętaj o gotowaniu wszelkich ziaren, makaronów al dente. Nierozgotowane produkty oraz te ugotowane w małej ilości wody mają niższy indeks glikemiczny.
Nie bój się strączków. Strączki mogą obniżać uogólniony stan zapalny, poziom całkowitego cholesterolu, zmniejszają ryzyko chorób krążenia. Są bogate w składniki mineralne, takie jak: żelazo, wapń, magnez, jod, potas. Zawierają witaminy z grupy B, które pozwalają regulować centralny układ nerwowy i zapobiegać stanom lękowym i depresji.
Napoje. Wyeliminuj soki owocowe i napoje bogate w słodziki. Pij wodę, najlepiej niegazowaną, niskosodową (1,5-2 litry dziennie) oraz herbaty ziołowe. Woda „naoliwia” i stanowi zabezpieczenie dla stawów.
Ogranicz spożycie soli. Zaleca się nie więcej niż mała łyżeczka soli dziennie (ok. 5-6 g). Nadmiar sodu zwiększa wydalanie wapnia z moczem. Sól warto zastąpić przyprawami.
Postaw na kwercetynę. Pacjenci cierpiący na choroby reumatyczne powinni częściej jeść produkty bogate w kwercetynę, takie jak: cebula, czosnek, jabłka, warzywa kapustne, czerwone winogrona. Kwercetyna hamuje zapalne reakcje w organizmie i pomaga w eliminacji wolnych rodników.
Kwas foliowy. Niedobory kwasu foliowego często występują u osób z RZS przyjmujących leki. Witamina ta występuje głównie w zielonych warzywach liściastych (natka pietruszki, sałata, jarmuż, koperek, kapusta, brokuły) spożywanych na surowo, gdyż obróbka termiczna powoduje aż 75 proc. straty.
Ogranicz spożycie mięsa. Dzięki wyeliminowaniu lub ograniczeniu spożycia mięsa zmniejszysz ilość prozapalnych kwasów tłuszczowych nasyconych i cholesterolu. Zawsze sięgaj po mniejsze porcje mięsa i łącz je z dużą ilością warzyw. Taka modyfikacja ma ogromne znaczenie w profilaktyce chorób układu sercowo-naczyniowego.
„Nie” dla przekąsek. Zamień przekąski bogate w cukier, sól i tłuszcz (np. paluszki, ciasteczka, chipsy) na świeże owoce, niesiarkowane suszone owoce, orzechy, gorzką czekoladę.
Oliwa z oliwek (z pierwszego tłoczenia). Zawiera ona związek o nazwie oleocanthal — badania na jego temat wykazują, że wspomaga leczenie RZS oraz zmniejsza ryzyko chorób neurodegeneracyjnych. Pamiętaj też, iż najwięcej cennych składników znajduje się w oliwie z oliwek z pierwszego tłoczenia, z napisem na etykiecie: „extra virgin olive oil”.
Unikaj kwasu arachidowego oraz kukurydzianego i słonecznikowego. Oleje te nasilają stany zapalne.
Przeciwzapalne kwasy. Zwracaj uwagę na odpowiednią ilość dostarczanych z pożywieniem wielonienasyconych kwasów omega-3, które łagodzą przebieg choroby. Ich źródłem w diecie powinny być tłuste ryby morskie, takie jak łosoś, sardynka, makrela czy śledź. Produkty roślinne, które są bogatym źródłem kwasów omega-3 to: olej lniany, rzepakowy, nasiona chia, siemię lniane, orzechy włoskie.
Dowody naukowe wskazują na korzystny wpływ kwasów omega-3 w RZS, przejawiający się w zmniejszeniu liczby obrzękniętych i bolesnych stawów, sztywności porannej oraz potrzeby zastosowania środków przeciwbólowych.
Stosuj zioła i przyprawy. Posiadają one właściwości przeciwzapalne, rozgrzewające, poprawiają ukrwienie tkanek oraz łagodzą dolegliwości bólowe. Częściej wybieraj czosnek, również niedźwiedzi, bazylię, tymianek, oregano, miętę, szałwię, estragon, rozmaryn, kurkumę, imbir, kolendrę, goździki, cynamon. Stosuj czarnuszkę w formie oleju i nasion.
Wskazane jest regularne spożywanie 3-4 niewielkich objętościowo posiłków. Zalecane techniki kulinarne to: gotowanie w wodzie, na parze, pieczenie w rękawie lub folii oraz duszenie.
Potrzeba ciągłego ruchu. Aktywność fizyczna zapobiega postępowi deformacji stawów oraz złamaniom, zwiększa siłę mięśniową, poprawia wydolność fizyczną oraz stan ducha.
Kontroluj stan jamy ustnej u stomatologa przynajmniej dwa razy w roku. Stan dziąseł może przekładać się na mechanizm rozwoju RZS.
Czytaj więcej: Inwestycja w aktywność fizyczną i osiągnięcia sportowe mieszkańców
Co należy ograniczyć lub wyeliminować ze swojego jadłospisu?
Tłuszcze nasycone — w miarę możliwości tłuszcze zwierzęce zamień na tłuszcze roślinne.
Sól. Naukowcy twierdzą, że dieta niskosodowa wydaje się mieć potencjał przeciwzapalny. Sól będzie sprzyjała utracie wapnia z moczem.
Podaje się, że 1 g sodu powoduję utratę 26 mg wapnia, co jeszcze bardziej zwiększa ryzyko wystąpieniu osteoporozy u pacjentów z chorobami stawów.
Cukry proste oraz produkty wysoko przetworzone. Produkty takie jak chipsy, batony czy paluszki są źródłem utwardzanych tłuszczy, które będą nasilały stan zapalny w twoim organizmie.
Gotowe produkty łatwo zastąpić tymi przygotowywanymi w domu, wymaga to niestety poświęcenia czasu, jednak nie pozostawimy ci złudzeń — tylko samodzielne przygotowanie dania daje Ci 100 proc. pewności, że to, co jest w nim zawarte, nie przyniesie szkody twoim stawom.
Napoje bogate we fruktozę. Badania wykazały, że pacjenci spożywający słodzone napoje, które zawierają syrop wysokofruktozowy (kukurydziany), co najmniej 5 razy w tygodniu, mieli trzykrotnie wyższe ryzyko zapalenia stawów, niezależnie od innych czynników dietetycznych, czy aktywności fizycznej.
Żywność smażona, grillowana. Smażenie, pieczenie czy grillowanie niektórych potraw w wysokich temperaturach powoduje wytwarzanie związków, które nazywane są produktami końcowej glikacji. Naukowcy uważają, że ich wysoki poziom w organizmie może zwiększać reakcję zapalną. Dlatego zaleca się nie jadać zbyt często produktów poddanych takiej obróbce kulinarnej. Najwłaściwsze będzie gotowanie (również na parze), pieczenie w folii czy pergaminie.
| Fot. archiwum prywatne
Dobrze skomponowana dieta naprawdę może poprawić komfort życia osoby chorej?
Są na to dowody osób stosujących się do zaleceń.
Oprócz odpowiedniego odżywiania, w strategii tej nie można pominąć ruchu oraz różnych form relaksacji. Nie bez znaczenia może być również redukcja codziennego stresu. Wygląda bowiem na to, że przewlekły stres i zmęczenie utrudniają walkę organizmu z chorobą oraz pogarszają możliwości regeneracyjne ciała.
Coraz częściej można usłyszeć sugestie specjalistów, że poza predyspozycjami genetycznymi, to właśnie stres, przemęczenie, złe odżywianie oraz brak codziennego ruchu mogą decydować o wystąpieniu oraz przebiegu choroby reumatycznej.
Czytaj więcej: Przytulanie zmniejsza poziom stresu